آشنایی با سیستم‌عامل لینوکس
سینا سعیدی- حيات‌نو
شما هم کامپیوتر را با «منوی استارت ویندوز»، «درایو C»، «آفیس مایکروسافت» و ... می‌شناسید؟ شما هم اینگونه فکر می‌کنید که وقتی کامپیوتر را روشن می‌کنید، باید منتظر بمانید تا «ویندوز» اجرا شود؟ اما صبر کنید! سیستم‌عامل‌های دیگری هم وجود دارند که می‌توانند جایگزین مناسبی برای ویندوز باشند. یکی از این سیستم‌عامل‌ها «لینوکس» نام دارد. در این مقاله با این سیستم‌عامل آشنا می‌شنویم.
سیستم‌عامل چیست؟
چیزی که شما از یک کامپیوتر می‌بینید در واقع همان سخت‌افزار سیستم است. نرمافزارها قابل دیدن و لمس کردن نیستند. نرمافزارها همان برنامه‌هایی هستند که شما کار‌های کامپیوتری‌یتان را به کمکشان انجام می‌دهید. یک نرم‌افزار به طور مستقیم نمی‌تواند با سخت‌افزار ارتباط داشته باشد. برای مثال وقتی نامه‌ای را تایپ می‌کنید، زدن دکمه‌ها، باعث نقش بستن حروف بر روی صفحه‌نمایش «به‌طور مستقیم» نمی‌شود. در واقع ارتباط بین یک نرم‌افزار و سخت‌افزارها را «سیستم‌عامل» برقرار می‌کند. یک سیستم‌عامل همراه خودش تعدادی نرم‌افزار دارد؛ به همراه این قابلیت که شما نیز می‌توانید نرم‌افزارهای مورد نیازتان را بر رویش نصب کنید. سیستم‌عامل‌های مختلفی با قابلیت‌ها و ویژگی‌های متفاوتی وجود دارند. برای مثال از معروف‌ترین سیستم‌های عامل می‌توان به «ویندوز» (انواع ویندوز مانند ۹۸، ۲۰۰۰، XP، Vista) – لینوکس (انواع لینوکس مانند اوبونتو، فدورا کور، سوزه و ...) - مکینتاش (محصول شرکت اپل) – یونیکس – مینیکس – نت‌ویر – سولاریس – سیمبیان (برای گوشی‌های تلفن همراه) و ... اشاره کرد.
سیستم‌عامل لینوکس چه ویژگی‌هایی دارد؟
لینوکس ویژگی‌ها و برتری‌های دیگری نسبت به سایر سیستم‌عامل‌ها به‌خصوص ویندوز مایکروسافت دارد که به چند مورد از آن اشاره می‌کنیم:
۱. لینوکس منبع‌باز است. در ادامه مقاله درباره این موضوع بحث می‌شود.
۲. لینوکس به‌طور مداوم به‌روز می‌شود. اگر یک نرم‌افزار به‌طور مداوم و سریع به‌روز شود، می‌توان دو معنی را ازین به‌روزرسانی‌ها برداشت کرد: الف) نرم‌افزار مدام بهتر می‌شود. ب) نرم‌افزار اشکالات بسیار زیادی دارد که مدام به‌روز می‌شود. مورد الف کاملا درباره لینوکس صادق است. مورد دوم درباره لینوکس «اکنون» صادق نیست. لینوکس مدتی‌است که به حد قابل‌قبولی رسیده است که می‌تواند به راحتی با سایر سیستم‌عامل‌ها رقابت کند و حتی به جرات می‌تواند در این رقابت برنده باشد. به‌روز رسانی مدوام این سیستم‌عامل و نرم‌افزارهایش باعث شده بهترین و جدیدترین امکانات همواره در دستان شما باشد. برای مثال یک کاربر تازه‌کار با دیدن زیبایی‌های گرافیکی یکی از قسمت‌های جدید لینوکس (KDE 4) دیگر ادعا نمی‌کند «ویندوز ویستا» جذابیت‌های گرافیکی بالایی دارد!
۳. لینوکس از امنیت فوق‌العاده بالایی برخوردار است. برای مثال در کامپیوترهای سرور که خدمات اینترنتی ارائه می‌دهند، امنیت مهمترین مسئله است. بیشتر از ۸۰ درصد سرورهای دنیا از لینوکس استفاده می‌کنند که یکی از دلایل این استفاده‌ی زیاد، امنیت بالای لینوکس است.
۴. ویروس‌های موجود برای لینوکس بسیار اندک و در حد صفر است. از این گذشته برخی از نرم‌افزارهای مورد استفاده در لینوکس در صورت تشخیص ویروس و یا هک شدن و در حالت کلی، سرقت اطلاعات، سریعا راه‌های برقراری با هر نوع اطلاعاتی را می‌بندند و ویروس یا هکر نمی‌تواند آسیبی به سیستم شما بزند.
۵. یک نسخه پایدار لینوکس هنگ نمی‌کند. بسیارند سرورهایی که ۲۴ ساعته روشن هستند و در حال خدمات دادن به کاربران و نزدیک به ۵ – ۶ سال است که حتی یک‌بار هم هنگ نکرده‌اند! و در این چند سال سیستم مدوام در حال کار است.
۶. ۹۰ درصد نرم‌افزارهای لینوکس از مشابه ویندوزی‌یشان قوی‌تر هستند. این موضوع را هنگام کار با لینوکس خودتان متوجه می‌شوید.
۷. لینوکس‌ها عموما رایگان هستند. اکثر نسخه‌های لینوکس رایگانند و شما هیچ هزینه‌ای را برای تهیه این سیستم‌عامل و نرم‌افزارهایش نمی‌پردازید.
۸. شما برای تهیه یک لینوکس می‌توانید به‌طور کاملا قانونی آن‌را کپی کنید. و در حقیقت قانون ازین کار حمایت می‌کنید. توجه کنید به قانون کپی‌رایتی که شامل سایر نرمافزارها و سیستم‌عامل‌ها می‌شود و شما بعد از تکثیر آنها، تحت پیگرد قانون خواهید بود.
لینوکس چگونه به‌وجود آمد؟
لینوکس داستان جالبی در زاده شدن دارد. ریچارد استالمن در سال ۱۹۸۴ جنبش نرم افزاری «گنو» (بخوانید geno) را پایه ریخت. جنبش گنو که می‌توانید مفاد کاملش را در gnu.org مطالعه کنید، خواهان تولید سیستم‌عاملی آزاد (به معنای نرم‌افزار آزاد مراجعه کنید) بود. این جنبش تقریبا حواشی را کامل کرد؛ یعنی نرم‌افزارهای کاربردی و ابزارهای سیستم‌عامل، توسط استالمن و گروهش کامل شده بود. اما در اصل مطلب یعنی هسته سیستم‌عامل یا «کرنل» با مشکلات زیادی مواجه بودند. هسته آنها ناقص بود و رسما کاربردی نداشت.
در همین احوالات «لینوس ترووالدز» دانشجوی فنلاندی، با الهام‌گرفتن از یک سیستم‌عامل دیگر (مینیکس)، به خلق سیستم‌عامل خود پرداخت. او در سال ۱۹۹۱ موفق به اتمام پرژه‌اش شد که به قول خودش فقط برای سرگرمی(!) نوشته شده بود و آن را منتشر کرد. نام لینوکس از ادغام لینوس (اسم کوچک خودش) با مینیکس به‌وجود آمده است و نشانه پنگوئن تاکس (tux) توسط او لوگوی آن شد تا نماد خوش شانسی باشد. (همین پنگوئنی که عکسش را می‌بینید.) پروژه گنو (که به سد بزرگ عدم وجود هسته مناسب برخورد کرده بود) با توجه به رایگان و منبع‌باز بودن لینوکس، در ادامه راهش، هسته لینوکس را برگزید تا سیستم‌عامل گنو – لینوکس به وجود بیاید. سیستم عامل‌هایی که ما اکنون از آنها استفاده می‌کنیم همگی در واقع گنو – لینوکس هستند که برای سهولت لینوکس خوانده می‌شوند. البته جنبش گنو بعد از انتشار گنو – لینوکس بیکار نایستاد و به راه «خلق هسته‌ای مستقل از لینوکس» ادامه داد. این تلاش‌ها در سال ۲۰۰۱ به ثمر نشست و سیستم‌عامل کامل گنو با نام هورد (hurd) با هسته و ابزارهایی از پروژه گنو منتشر شد.
منظور از منبع‌باز چیست؟
نرم‌افزارهای Open Source در فارسی به کدباز یا منبع‌باز معروف هستند. هر نرم‌افزاری در چندین خط و به یک یا چند زبان برنامه‌نویسی نوشته شده است. این کدهای نوشته شده را می‌توان به همراه خود برنامه منتشر کرد. اگر صاحب نرم‌افزار این کار را انجام بدهد، به آن نرم‌افزار منبع‌باز می‌گویند. یک نرم‌افزار منبع‌باز از این مزیت برخودار است که دیگران می‌توانند به مطالعه کدهای نوشته شده بپردازند و در صورتی که می‌توانند اشکالاتش را برطرف کنند و به این شکل یک نرم‌افزار منبع‌باز بسیار زود اشکال‌زدایی می‌شود و می‌تواند راه پیشرفت را با سرعت بیشتری طی کند. لینوکس یک سیستم‌عامل منبع‌باز است.
توزیع‌های لینوکس
اصطلاح «توزیع لینوکس» در واقع به نسخه‌ای از لینوکس گفته می‌شود که توسط فرد یا گروهی تغییر کرده و با نام و خصوصیاتی جدید روانه بازار می‌شود. توزیع‌های بسیار زیادی برای لینوکس وجود دارد که هر کدام برای منظور خاصی طراحی شده‌اند (طبق آمار غیررسمی در حدود ۱۵۰۰ توزیع لینوکس وجود دارد). برخی از توزیع‌های معروف لینوکس را با توضیح مختصری در ادامه می‌بینید:
۱. شرکت ردهت (RedHat) دو محصول دارد: فدوراکور (Fedora Core) که کاملا رایگان است و لینوکس تجاری (Enterprise) که رایگان نیست. لینوکس‌های شرکت ردهت سیستم‌عامل‌هایی با پایداری و ماندگاری بالا هستند و کاربران زیادی در دنیا و ایران دارند. در کامپیوترهای سرور لینوکس‌های شرکت ردهت بیسار استفاده می‌شوند.
۲. شرکت ناول (Novell) نیز دو محصول دارد: اپن سوژه (Open Suse) که رایگان است و سوژه اینترپرایز (Suse Enterprise) که لینوکس تجاری و غیررایگان شرکت ناول است. محصولات ناول بسیار کاربرپسند هستند و در این لینوکس‌ها سادگی کار بسیار مورد توجه قرار گرفته است.
۳. اوبونتو (Ubuntu) دنیا را تکان داد! سه سال متوالی بهترین لینوکس از نگاه کاربران شد و بسیار سریع کاربران و طرفدارانش زیاد شدند. ارسال رایگان نسخه‌های اصلی اوبونتو به تمام نقاط دنیا سهم بزرگی در شناساندن این لینوکس به کاربران داشت. سادگی استفاده و داشتن سایت‌های پشتیبانی بسیار فعال از ویژگی‌های اوبونتو هستند. از دیگر توزیع‌های معروف و معتبر لینوکس می‌توان «مندریوا»، «دبیان»، «Slax»، «Cent OS»، «ناپیکس» و «PC Linux OS» را نام برد.
لینوکس در ایران
همانگونه که کاربران لینوکس در دنیا نسبت به ویندوز بسیار کم هستند، در ایران نیز کاربران لینوکس کمند. تا چند سال قبل برای استفاده از لینوکس در ایران مشکلات زیادی وجود داشت. عدم پشتیبانی زبان فارسی مهمترین این موضوعات بود. اکنون این موضوع به‌همت تعدادی از اعضای یکی از شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات لینوکس در ایران حل شده است. در حدی که شما می‌توانید یک سیستم‌عامل تمام فارسی داشته باشید که تمام صفحه‌ها، منو‌ها، پیغام‌ها و نرم‌افزارهایش فارسی باشند. چیزی که رویای کسانی‌است که از سواد انگلیسی خوبی برخوردار نیستند.
در ایران نیز سه توزیع لینوکس تولید می‌شود. که یکی از این توزیع‌ها، در رتبه‌بندی یکی از سایت‌های معتبر لینوکس دنیا، اکنون رتبه ۶۲ را در میان نزدیک به ۱۵۰۰ توزیع داراست. هر یک از سه توزیع لینوکسی که در ایران تولید می‌شوند دارای ویژگی‌های خاص خودشان هستند که می‌توانید با مراجعه به سایت‌های رسمی‌یشان با آنها بیشتر آشنا شوید:
www.farsiweb.info
www.parsix.org
www.karamad.com
در سایر نقاط دنیا که قانون کپی‌رایت وجود دارد، شما برای خرید یک سیستم‌عامل و نرم‌افزارهای مورد نیازتان مجبورید هزینه بسیار بسیار زیادی را بپردازید. اما می‌توانید از لینوکس به رایگان استفاده کنید. به همین دلیل رشد لینوکس در دنیا بسیار خوب است. اما در ایران که کپی‌رایت وجود ندارد و برای خرید یک نسخه ویندوز، هیچ مبلغی را پرداخت نمی‌کنیم، ویندوز رایگان(!) به لینوکس رایگان ترجیح داده می‌شود و لینوکس رشد چشم‌گیری ندارد. از لینوکس استفاده کنید و لذت ببرید!
