ضرورت تشكيل شوراي ملي جامعه اطلاعاتي در گفتوگو با دكتر كاظم معتمدنژاد
24 تير 1387 ساعت 20:39
ایتنا - اميدوار بوديم كه در سال‌هاي اخير و در دولت جديد با ادغام شوراها و وحدت كلمه در انجام مسئوليت‌هاي شورايي در سايه آن كارهايي انجام پذيرد كه متاسفانه آنچه شاهد هستيم اين است كه كار خاصي صورت نگرفته و مسئوليت‌ها پراكنده مي‌نمايد.
محمدفواد رحمان‌سرشت - دنياي كامپيوتر و ارتباطات - ديدار با پدر علم ارتباطات ايران، پدر روزنامه‌نگاري ايران، مؤسس نخستين دانشكده ارتباطات در كشور، و استاد فعال و هميشه پرانگيزه، برايمان اتفاقي بزرگ بود. مثل هميشه مهربان، صبور، فروتن و صميمي. از كلاس درس مي‌آمد، خسته بود اما پيگير.
در مورد جامعه اطلاعاتي و وضعيت كشورمان، سؤال‌هايمان آماده بود اما زماني كه استاد را ديديم رشته كلام جور ديگري مرتب شد و با شروع مصاحبه، قرارم با آقاي اروج‌‌زاده براي اولويت‌بندي طرح سؤالات عملا تغيير كرد؛ اما با اين وجود چقدر خوب از آب درآمد.
دكتر كاظم معتمدنژاد يعني گنجينه علوم ارتباطات ايران -كه هر كدام از دست‌اندركاران و دانش‌آموختگان اين خانواده بزرگ به نوعي شاگرد ايشان بوده‌اند- چندي قبل از اين گفتوگو، در انتخابات «انجمن ايراني مطالعات جامعه اطلاعاتي» مجددا انتخاب نخست همه اعضاي انجمن شد. پس از اتمام اين گفتوگو هم كه قصد داشتيم عكسي از ايشان مقابل سردر ورودي دانشكده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبايي تهيه كنيم، اشتياق دانشجويان براي ايستادن كنار استاد، صحنه‌اي ديدني بود.
• آقاي دكتر در ابتدا لطفا برايمان از جامعه اطلاعاتي و ايران بگوييد و اينكه از شرايط حال رضايت داريد يا خير؟
در ميان كشورهاي در حال توسعه، ايران يكي از نخستين كشورهايي بود كه در سال‌هاي 79-80 موضوع جامعه اطلاعاتي را مطرح كرد. بهترين دليل آن هم تشكيل سمينار ميان منطقه‌اي و يك سمينار ملي در اين خصوص بود. ما تصور مي‌كرديم كه از اين طريق بتوانيم جامعه اطلاعاتي را در ايران مطرح كرده و آن را به يك مفهوم شناخته شده تبديل كنيم. اما در عمل متوجه شديم كه متاسفانه مسئولا‌ن مملكتي و خصوصا مديران اجرايي به اينگونه بحث‌هاي علمي و دانشگاهي توجه كافي ندارند و شايد اين موضوع بيشتر مورد توجه دانشجويان، اساتيد دانشگاه و شايد رسانه‌ها قرار گرفت. در تكميل اين قضيه كتاب و مقالا‌ت متعددي هم منتشر كرديم. اين تصور و اقدام مقدمه‌اي شد تا اينكه سال 2003 ميلا‌دي در اجلا‌س سران كشورها در باره جامعه اطلاعاتي در ژنو شركت كرديم. در مقدمات اين اجلا‌س نقش مهمي را ايفا كرديم؛ توانستيم در تهيه و تدوين متن‌ها و مفاد اصلي اجلا‌س سهمي داشته باشيم ليكن با اين وجود آن طور كه بايسته و شايسته بود دستگاه اجرايي همكاري خوبي نكرد، و ما زماني كه از اجلا‌س ژنو برمي‌گشتيم گمان كرديم كه با تاسيس انجمن ايراني مطالعات جامعه اطلاعاتي مي‌توانيم خلا‌ء ناشي از كم‌رنگ بودن نقش دستگاه‌هاي اجرايي كشور را در اين باب پر كنيم وآنچه كه آنها از انجام آن سرباز زدند به عهده گرفته و خودمان انجام دهيم. اما در عمل ما هم با مشكلا‌تي روبرو شديم كه همانا نبود امكانات مالي مناسب براي فعاليت بهينه انجمن در اين باب از اهم آن به شمار مي‌آيد. عدم ارتباط و همكاري با دستگاه‌هاي اجرايي هم مزيد بر علت شد و موجب گشت سرجاي اولمان بمانيم. اميدوار بوديم كه در سال‌هاي اخير و در دولت جديد با ادغام شوراها و وحدت كلمه در انجام مسئوليت‌هاي شورايي در سايه آن كارهايي انجام پذيرد كه متاسفانه آنچه شاهد هستيم اين است كه كار خاصي صورت نگرفته و مسئوليت‌ها پراكنده مي‌نمايد. بنابراين ما همچنان نتوانستيم مصوبات دو اجلا‌س ژنو و تونس را پيگيري كنيم و گزارشات به سازمان ملل متحد بدهيم.
• هماهنگي و همكاري دولت‌ها چگونه بود؟
تا زماني كه مهندس جهانگرد بودند يك همكاري‌هايي وجود داشت كه با رفتن او عملا كار متوقف شد البته دكتر شهرياري هم چند جلسه دعوت كردند و كارهايي هم قرار بود شروع كنيم اما چون بودجه شوراي عالي اطلا‌ع‌رساني به تصويب نرسيده بود كاري از پيش نرفت. ما همچنان منتظرتصويب بودجه شوراي عالي اطلا‌ع رساني مانديم كه بتوانيم بر اساس بودجه آن شورا برنامه‌هاي جامعه اطلاعاتي را برنامه‌ريزي و اجرا كنيم.
• اما بودجه شورا رسيده است...
خب بايد مراجعه و مسئله را از ايشان پيگيري كنيم.
• فقط روي شوراي عالي اطلا‌ع‌رساني حساب باز كرديد؟
و بعد از آن هم شوراي عالي فناوري اطلا‌عات و مهندس رياضي. ايشان و همچنين وزير ICT در اجلا‌س تونس حضوري موثر داشتند؛ قرار بر اين شد كه در بازگشت به ايران كارها دنبال شود كه ظاهرا ايشان در بدو كار وزارت بودند و بعد هم همه چيز بدست فراموشي سپرده شد و گرفتاري و مشغله كاري آن را به ابهام برد. ما نيز فرصت پيگيري موضوع را نيافتيم. خصوصا مهندس رياضي علا‌قه‌مند به اين كار هستند اما با وجود چند جلسه‌اي كه با وي داشتيم به دليل عدم تصميم نهايي از سوي ايشان كار مسكوت ماند.
• استاد، بحث جامعه اطلاعاتي مخاطبش كيست آيا لا‌يه آكادميك و دانشگاهي، و يا دستگاه‌ها و كارشناسان و مديران دولتي و مردم را نيز شامل مي‌شود؟
چند جنبه دارد: با توجه به برگزاري اين دو اجلا‌س، دولت مخاطب قرار گرفته و عهده دار مسئوليتي در اين زمينه شد تا مصوبات را به اجرا درآورد. رويه معمول كشورها اين است كه گزارش خود را به ITU سازمان مخابرات راه دور مي‌دهند كه در اين زمينه دولت سهم مهمي را دارد. بخش خصوصي هم از لحاظ فناوري‌ها مخاطب است كه پيشرفت در سطح آن موجب كارآفريني شده و بنابر اين نقش مهمي را ايفا مي‌كند و عملا در بالا بردن جايگاه يك كشور موِثر است. به تبع رشد اين بخش وضعيت اقتصادي هم رونق مي‌يابد. انتظار داريم كه انجمن‌هاي صنفي كار بيشتري انجام دهند. مخاطبان ديگر هم در حوزه دانشگاه بوده وشامل اساتيد، جوانان و دانشجويان مي‌شود و لا‌زم است تا آنها با فناوري‌هاي نوين آشنا شده به آن مجهز شوند. از طرفي ديگر رسانه‌ها نيز به عنوان يك بعد از مخاطبان جامعه اطلاعاتي نقش مهمي در خصوص تبيين مسائل جامعه اطلاعاتي و فرهنگ‌سازي ملي در اين زمينه دارند. در اين خصوص رسانه ملي و مطبوعات ظاهرا نقش كم‌رنگي داشته‌اند مگر افرادي چون شما و رسانه‌تان كه با علا‌قه به سراغ اين بحث آمده و پيگير آن شديد. مخصوصا روزنامه‌هاي قديمي و كثيرالا‌نتشار توجهي به اين مهم ندارند و فقط گاه يك خبرنگار براي علا‌قه شخصي بحث را دنبال مي‌كند.
• آقاي دكتر در تحقق جامعه اطلاعاتي در يك كشور چه اصلي مورد اهميت است؟
منافع ملي و مصالح عمومي‌در تحقق جامعه اطلاعاتي از اهميت ويژه‌اي برخوردار است.
• آقاي دكترحضور ايران دراجلا‌س ژنو در سطح رياست جمهوري و عدم حضور اين كشور در اجلا‌س بزرگ تونس در اين سطح چه تبعاتي در پي داشت؟
به هر حال حضور رئيس جمهوري ايران در اجلا‌س ژنو اهميت زيادي داشت و در خصوص عدم حضور ايران در اجلا‌س دوم بايد گفت كه به هرحال چون اوايل كار آقاي احمدي‌نژاد بود شايد ايشان نمي‌توانستند زود تصميم‌بگيرند. اما قطعا مقام حضور ايشان در اجلا‌س تونس تاثير بسياري مي‌توانسته داشته باشد؛ شايد مشاوران ايشان نتوانستند به موقع براي حضور ايشان نظر بدهند. لا‌زم به ذكر است كه اجلا‌س تونس با وجود به اينكه جمع‌بندي موضوع را در دستور كار خود داشت اما از لحاظ بررسي روند جامعه اطلاعاتي جهاني و راهبري اينترنت در جهان اهميت بالا‌يي داشت. ايران، كوبا، هند، چين، عربستان سعودي و آفريقاي جنوبي نقش زيادي در اين خصوص ايفا كردند و درباره تعيين خط مشي راهبري اينترنت تاكيد مي‌كردند. با توجه به اينكه مردم تونس توجه خاصي به رييس جمهور جديد ايران ابراز مي‌كردند قطعا حضور آقاي احمدي‌نژاد اهميت بالا‌يي را مي‌توانست داشته باشد. وزير محترم ICT حضور داشت اما هيچگاه نمي‌توانست جاي ريس جمهوربوده و نقش وي را ايفا كند.
• با توجه به تعريف شما، دستاورد جامعه اطلاعاتي براي جامعه چيست؟
با توجه به تعاريف مي‌توان گفت كامپيوتري شدن همه كارها در جامعه يعني جامعه اطلاعاتي كه متمايز از جامعه سنتي نيست. به عبارتي ديگر امكانات زندگي از جمله كار، توليد، بقيه از اين دست كامپيوتري و اينترنتي انجام مي‌شود.
• شكل فرهنگ‌سازي براي اين جامعه چگونه است؟
وقتي كه ما بوسيله اينترنت اطلا‌عات و اخبار را منتقل كنيم، تماس حاصل كنيم، بطور طبيعي در كنار مطبوعات و راديو و تلويزيون يك جريان اطلا‌ع‌رساني قوي ايجاد شده كه در تكميل فعاليت آنها برآمده و نقش‌هاي حساس خود را دارد كه بايد به آن پرداخت. بسيار تعجب‌برانگيز است كه با توجه به نقش و اهميت رسانه‌ها در جامعه اطلاعاتي هيچ عكس‌العمل مناسبي از رسانه ملي(صدا و سيما) در جهت اطلا‌ع‌رساني اجلا‌س‌هاي 2003 و 2005 و همچنين اجلا‌س‌ها و همايش‌هاي جاري و ميان منطقه‌اي و جهاني كه در اين خصوص شايد هر هفته در جهان تشكيل مي‌شود، مشاهده نمي‌شود. جهان در واقع در خصوص بحث جامعه اطلاعاتي و برگزاري اجلا‌س‌ها پويا عمل مي‌كند و كشور ما با وجود توان بالا‌يي كه دارد و زمينه‌هاي مساعد و خصوصا عدم مشكل بودجه ضعيف عمل مي‌كند.
• آقاي دكتر براي استقرار جامعه اطلاعاتي به چه چيزهايي نياز داريم؟
جامعه اطلاعاتي چون كاري در جهت توسعه ملي كشور است، بايد بر مبناي پژوهشگري، سياستگذاري و برنامه‌ريزي و ارزيابي كار كنيم و بنيان آن را در برنامه 5 ساله آتي براي توسعه كشور پيش‌بيني كنيم. براي تامين اين ضرورت بايد در دانشگاه‌ها و موِسسات تحقيقاتي كار پژوهشي با توجه به نياز دولت صورت مي‌گيرد.
• به نظرتان براي استقرار و اعتلا‌ي جامعه اطلاعاتي در كشور چه ميزان بودجه نياز است؟
اگر دولت چند صد ميليون تومان به اين قضيه اختصاص دهد مي‌توان كارهاي بسيار بزرگي در اين خصوص انجام داد، كه به نظر مي‌رسد در حال حاضر براي دولت مقدور است.
• انگيزه مطرح شدن جامعه اطلاعاتي در دنيا آيا اقتصادي است يا نگاه‌هاي سياسي يا انگيزه گسترش ارتباطات يا محتواي الكترونيك و يا انگيزه ديگري باعث آن شده است؟
انگيزه طرح اين موضوع هم اقتصادي و هم سياسي بوده است. بحران سرمايه‌داري در سال 1970 باعث شد كه از يك طرف توجه به ساختار توليد pc ها در جهان و از طرف ديگر به توليد هر چه بيشتر دستگاه هاي تلفن توجه شود كه اين مسائل عامل پيدايش و طرح اين موضوع در جهان شد. اينها و نيازهايي كه در جهان سوم پديد آورده بود باعث شد تا بازار فروشي جديد متولد شود. در حقيقت با اشباع بازار در كشورهاي پيشرفته نياز جديدي پديد آمد كه با تبديل به شكل صنعتي موجب بازارسازي نويني مبتني بر جنبه‌هاي اقتصادي و به موازات آن در حوزه سياسي با پيشنهاد آقاي كلينتون شد. او اولين بار جوامع اطلاعاتي ملي و جامعه اطلاعاتي جهاني را مطرح كرد و بر مبناي همين مسئله ITU موضوع را دنبال كرد. بحث خصوصي‌سازي مبناي اين قضيه شد كه با كوچك‌سازي دولت‌ها و برون‌سپاري فعاليت‌ها با نظارت دولت و سازمان تنظيم مقررات عملا رقابت براي هر چه بيشتر و بهتر كار كردن بخش خصوصي ايجاد و موجب رشد اقتصادي و توسعه پايدار كشورها شود. در دانشگاه‌ها نيزمسئله جامعه اطلاعاتي پيگيري شد و جاي خود را از لحاظ علمي و فرهنگي باز كرد.
•استاد، مركز پيگيري بحث جامعه اطلاعاتي در جهان كجاست؟
اروپا، سازمان كمك و همكاري صنعتي، كشورهاي آسيايي چون هند، مالزي و ما هم مي‌توانيم فعال‌تر عمل كنيم.
• از مديران چه توقعي مي‌رود؟ بحث ابتدا در حوزه غيرسياسي طرح شد اما بعد با توجه به بحث حاكميت اينترنت و عمده شند آن، ماهيت سياسي پيدا كرده و به نظر برخي صاحبنظران ظاهرا انحرافي پيش رفته است؟
خب به هر حال شايد افراط در اين خصوص صورت گرفته اما نمي‌شد كه به آن بي‌توجهي شود چون سوابق مربوط به نظم نوين جهاني ارتباطات هم مد نظر بود و سران معتقد بودند تا كار دنبال شود؛ در كشورهاي در حال توسعه هم نيروهايي كار را دنبال مي‌كردند. پيگيري اين مسئله از سوي مديران وپيدايش جلوه سياسي اين موضوع شايد غيرعمدي بوده است.
• تفاوت نگاه مسئولا‌نه در دو دولت قبل و فعلي براي بحث جامعه اطلاعاتي در چيست؟
در حال حاضر مسئولا‌ن با اين مفهوم آشنايي پيدا كرده‌اند اما موضوع كاملا براي آنها جا نيافتاده است. اين بعنوان يك ضرورت مملكتي در دو دولت شايد كمتر مورد توجه واقع شده است.
• همكاري شوراي عالي اطلا‌ع‌رساني را براي اين مهم چگونه ارزيابي مي‌كنيد؟
ايشان (دبير شورا) عملا كار دستشان نبود با مطالعاتي كه داشتند علا‌قه ايشان نسبت به موضوع بيشترشد.
• همكاري دبير شوراي عالي فناوري اطلا‌عات چطور؟ با توجه به حضور در اجلا‌س تونس؟ فكر نمي‌كنم نگاه ايشان خيلي عميق شده باشد. تا به حال بحث جامعه اطلاعاتي از دولت قبل تا دولت فعلي مانند برخي مسائل، تابع آمد و شدهاي مديران بوده است، در حالي كه مصلحت‌هاي ملي را نبايد تابع شرايط زمان و مكان قرار داد. بايد اين شبهه برطرف شود كه بحث جامعه اطلاعاتي در كشور محدود و مربوط به جناح خاص يا شخص خاصي است، و فراتر از آن به مصلحت ملي برگشته و عمومي‌است.
• آقاي دكتر، سهم بخش خصوصي و دولت هر كدام در جامعه اطلاعاتي به چه ميزان است؟
با خصوصي شدن ارتباطات، نقش و فعاليت بخش خصوصي بيشتر خواهد شد. سهم بخش خصوصي طبيعتا همانند آن در جامعه سنتي بيشتر خواهد بود. زيرا رشد اقتصادي بخش خصوصي موجب تقويت جامعه مدني مي‌شود و از طرف ديگر جامعه مدني حامي‌تحقق جامعه اطلاعاتي است. قطعا نگاه و نگرش و پيگيري جدي خصوصي‌سازي به تحقق جامعه اطلاعاتي كمك شاياني خواهد كرد.
• آينده اين موضوع را چگونه مي‌بينيد؟ و چالش‌ها مهم آن از نظر جنابعالي چيست؟
من در اين زمينه خوش‌بين هستم. موانع با توجه به امكانات و منابع موجود در كشور قابل رفع است و با توجه به اينكه نيروي انساني و حمايت جامعه مدني را داريم، زمينه پيشرفت كاملا فراهم است. چالش‌هاي مهم به نظرم اينهاست: 1– ناهماهنگي تصميم‌گيري مابين دستگاه‌هاي دولت وشوراهاي مختلف (شوراي عالي فناوري اطلا‌عات، شوراي عالي اطلا‌ع‌رساني، شوراي عالي انفورماتيك، شوراي عالي انقلا‌ب فرهنگي، شوراي عالي امنيت فضاي تبادل اطلا‌عات) كه دست‌اندركار هستد اما به يك كار هماهنگ نرسيده‌اند، جدا كار مي‌كنند كه اين خود به موضوع لطمه مي‌زند. اما به عنوان راه حل ما نياز به هماهنگي داريم، شورايي واحد با عنوان مثلا «شوراي ملي جامعه اطلاعاتي» ايجاد شود. از شوراهاي ياد شده كميسيون‌هايي در شوراي ملي جامعه اطلاعاتي حاضر شوند. 2– بين وزارتخانه‌هاي مرتبط مانند: بازرگاني، علوم و تحقيقات و فناوري، آموزش و پرورش، ارتباطات و فناوري اطلا‌عات و ديگر وزارتخانه‌هاي مرتبط، هماهنگي‌هاي لا‌زم ايجاد شود و بنابر اين در برنامه پنجم توسعه بايد همه اين موارد بررسي شود با احتساب اينكه بسيار زمان مغتنم است. براي اين كار فرهنگ‌سازي، استمداد از اساتيد دانشگاه‌ها، تخصيص بودجه مناسب در اختيار تيم‌هاي تحقيقاتي مورد نياز است كه بر اساس آن كارهاي تحقيقاتي انجام شود و مشخص شود كه در برنامه پنجم چه چيزهايي بايد برآورده شده و سياستگذاري شود.
• ظاهرا «انجمن ايراني مطالعات جامعه اطلاعاتي» به عنوان نماينده فعال بخش خصوصي و دانشگاهيان در حوزه جامعه اطلاعاتي مطرح است لطفا برايمان بگوييد كه شرح وظايف انجمن در اين باب چيست و چه تمهيداتي دارد؟
در انجمن بر آنيم تا اغلب پژوهش‌هاي مورد نياز مملكت را در اين حوزه پيگيري كنيم كه در اين خصوص بودجه تحقيقاتي مورد نياز است و با توجه به نياز دولت و تبادل نظرات متقابل آن در انجمن خط مشي و برنامه‌اي جامع براي پيگيري آن تعيين و تبيين كنيم. مهم‌ترين كار ما انجام تحقيقات است. در كنار آن بايد با برگزاري سمينارها، نشست‌ها و همايش‌هاي مرتبط، برگزاري دوره‌هاي آموزشي مرتبط و انتشار مقالا‌ت و كتب كار را دنبال كنيم. نمي‌گوييم كه انحصاري در اختيار انجمن باشد بلكه آمادگي كمك به دولت را داريم.
• استاد، اين انتقاد به انجمن وارد است كه انجمن خود را متكي به حمايت‌هاي دولت دانسته و به دليل عدم حمايت و شايد عدم پيگيري خود انجمن براي اخذ آن، كارها مسكوت مانده است...
خب انجمن هيئت مديره‌اي دارد كه اعضاي آن بسيار گرفتار هستند، براي جبران اين مسئله بايد از اعضاي انجمن كمك بگيريم تا كارهاي معوق توسط كميته‌ها در كمك به هيات مديره انجام شود. انجمن به حمايت مالي دولت بسيار اميدوار بوده و هست كه تا كنون محقق نشده، فقط يكبار وزير ( ICTدكتر سليماني) را ملا‌قات كرديم ايشان هم قول همكاري داد اما انجمن پيگيري نكرد. براي اينگونه پيگيري‌ها همواره به دنبال داشتن يك دبيركل بوديم.
• آقاي دكتر، با توجه به اين كه حتي داشتن محل دفتر انجمن يك مشكل شده، چرا انجمن به فكر حمايت بخش خصوصي نبوده است؟
ما بخش دانشگاهي هستيم؛ و طبعا در كار اقتصادي نيستيم، سال‌ها هم كار مجاني انجام داديم (با لبخند)، من به شخصه هيچ وقت از انجام كار مجاني رويگردان نبوده‌ام، اما همه كارها به بنده خاتمه نمي‌يابد و نيروي اجرايي تحقيقاتي، بودجه نياز دارد. البته با انتخابات دوره جديد هيئت مديره و اعضاي جديد، ما در دوره جديد با دوستان و همكاران از جمله حضور دكتر زارعيان قاعدتا رشد چشم‌گيري براي انجمن پيش‌بيني مي‌شود.
• پس در دوره جديد شما نسبت به بكارگيري اعضاء و جمايت‌ها و افزايش فعاليت انجمن خوش‌بين هستيد...
قطعا خوش‌بين هستم، مشكل محل انجمن هم انشاءالله حل خواهد شد. برگزاري همايش، گرفتن كارهاي تحقيقاتي، انجام كار پژوهشي در جهت برنامه پنجم توسعه، تقويت بخش اجرايي انجمن و انجام رايزني‌هاي مناسب با دولت از برنامه‌هاي آتي و دور جديد انجمن خواهد بود.
• دكتر از فرصتي كه در اختيار ماهنامه دنياي كامپيوتر و ارتباطات قرار داديد كمال تشكر را داريم، و همين جا و در حضور شما مجددا اعلا‌م مي‌كنيم كه براي انعكاس اخبار و اطلا‌ع‌رساني و فرهنگ‌سازي براي جامعه اطلاعاتي ايران، ماهنامه همانند گذشته آمادگي كامل در كمك به انجمن را دارد.
کد مطلب: 10468