ايتنا - توجه به این نکته حیاتی است که تایید هر پسوند اینترنتی به منزله ورود دائمی آن به فضای اینترنت است و به هیچ عنوان امکان حذف آن از اینترنت نخواهد بود، لذا از دست دادن فرصت در این بازه زمانی می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیر داشته باشد.

شهرام ثبوتی پور*

۱. ساختار مدیریت کلان نام‌های دامنه:
ظهور اولیه اینترنت در محیطی دانشگاهی باعث گردیده است که ساختار مدیریتی پیچیده‌ای نیز برای آن تدارک دیده شود که بیش از هر چیز ناشی از پیچیدگی‌های فنی اینترنت است.
ICANN (Internet Corporation for Assigned Names and Numbers) نام سازمانی است که مدیریت کلان اینترنت را بر عهده دارد. این سازمان در بالاترین سطح، سرورهای ریشه اینترنت (Root Servers) را مدیریت می‌نماید که مسئول نگهداری اطلاعات کلان نام‌های دامنه (پسوندهای اینترنتی) هستند.
ساختار ظاهری نام دامنه ترکیبی از حداقل ۲ عبارت است که با نقطه از یکدیگر جدا می‌شوند:
YourName.ext
که ext همان پسوند اینترنتی یا اصطلاحاً TLD (Top Level Domain) است. از مشهورترین TLD های اینترنت می‌توان به .com و .net و .org اشاره کرد که همان‌گونه که ذکر گردید، هر کدام یک رجیستری مسئول دارد.
در حال حاضر ۲۲ پسوند اینترنتی جهانی و به ازای هر کشور، یک پسوند کشوری در اینترنت وجود دارد که در آینده نزدیک بر این ارقام افزوده می‌شود.

۲. اجزای ساختار مدیریتی اینترنت:

۲.۱. مرکز بین‌المللی نام‌ها و اعداد اینترنتی ICANN: این شرکت مدیریت کلان نام‌های دامنه و سرورهای ریشه اینترنت را بر عهده داشته و بررسی درخواست‌های ایجاد TLD های جدید و همچنین بررسی و مدیریت مجوزهای Registry و Registrar را بر عهده دارد. ساختار ICANN متشکل از تعدادی سازمان زیر مجموعه (Supporting Organization) که هر کدام بخشی از ذینفعان اینترنت را تحت پوشش قرار میدهند و تعدادی کمیته‌های فنی و مشورتی است. هیئت مدیره آیکن ترکیبی از اعضای انتخابی توسط هیئت انتخابکنندگان (NomCom)، نمایندگان سازمانهای زیرمجموعه (Liaisons) و اعضای ناظر (Observer) از کمیتههای مشورتی است. Government Advisory Committee (GAC) یا کمیته مشورتی دولتی، مجموعه نمایندگان دولت‌ها و اعضای ناظر از سازمان‌های بین‌الدولی است که نظرات دولت‌ها را به صورت نظر مشورتی به هیئت مدیره آیکن انتقال میدهد. در سال‌های اخیر، به دلیل فشارهای بین‌المللی، نقش مشاورهای GAC در آیکن پررنگتر شده و هیئت مدیره آیکن توجه بیشتری به نظرات دولت‌ها نشان می‌دهد.

۲.۲. مراکز رجیستری (Registry): در لایه بعدی رجیستری (Registry) به عنوان مدیر TLD (پسوند اینترنتی) قرار دارد که مالک آن TLD محسوب گردیده و موظف است تخصیص و فروش TLDها به کاربران را بر اساس قوانین ICANN مدیریت کرده و پایگاه اطلاعاتی مربوط را نگهداری نماید. رجیستری‌ها کنترل کننده ارشد یکی از TLD ها یا رده‌های نام‌های اینترنتی هستند و نگهداری پایگاه داده اصلی نام‌های تحت پوشش خود را بر عهده دارد. بدیهی ست که فعالیت این رده از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است و در نتیجه بایستی هزینه‌های کلانی به منظور تضمین کیفیت ارائه خدمات صورت پذیرد.

۲.۳. مراکز رجیسترار (Registrar): در رده بعدی شرکت‌هایی هستند که دسترسی محدود به پایگاه داده Registry را دارا هستند و به عنوان لایه ای که فعالیت بازاریابی را انجام می‌دهد، امکان ثبت و مدیریت دامنه‌ها و اسامی اینترنتی را در اختیار کاربران و سطوح پایین‌تر خود قرار می‌دهند.
در حال حاضر در ایران فقط برای دامنه .ir (پسوند کشوری ایران) رجیستری وجود دارد و هیچ شرکت یا موسسه فعالی در زمینه رجیستری دامنه های عمومی و رجیسترار وجود ندارد.

۳. فراخوان ارائه درخواست ایجاد TLD های جدید اینترنتی:
علاوه بر پسوندهای عام اولیه اینترنت (com, net, org, edu, gov, mil و تعدادی ccTLD) ICANN در سال‌های ۲۰۰۰ و ۲۰۰۳ اقدام به پذیرش درخواست‌های ایجاد TLD های جدید در اینترنت نمود که طی این ۲ مرحله محدود، پسوندهای زیر به اینترنت اضافه شد:
• در سال ۲۰۰۰: .aero .biz .coop .info .museum .name .pro
• در سال ۲۰۰۳: .asia .cat .jobs .mobi .travel .tel
طبق برنامه فعلی آیکن، دوره جدید فراخوان از ۱۲ ژانویه سال ۲۰۱۲ (۲۰ دی ۱۳۹۰) آغاز می‌گردد و به مدت ۳ ماه باز خواهد بود؛ لذا به منظور شرکت در فراخوان و اعلام آمادگی برای حضور فرصت زیادی باقی نمانده است.
با نزدیک شدن به زمان شروع فراخوان پذیرش پسوندهای جدید اینترنتی و آزاد شدن این پروسه برای همگان، جنبش زیادی در فعالان این حوزه در اینترنت به چشم می‌خورد. طبق برآوردهای آیکن و صاحب نظران، بالغ بر ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ درخواست (Application) در این دور به آیکن ارائه خواهد شد.
بارزترین تفاوت این دور با دورهای قبلی این است که در این دور محدودیتی برای تعداد درخواست‌ها، نوع درخواست‌ها و ماهیت درخواست‌کنندگان در نظر گرفته نشده است و هر شخص حقوقی می‌تواند برای هر عبارت مورد نظر درخواست دهد.
بسیاری از فعالان این حوزه هنوز ایده‌های خود را به صورت آشکار منتشر نکرده‌اند. در مقابل برخی درخواست دهندگان هم از هم اکنون با اعلام آشکار آمادگی به شرکت در فراخوان، عملاً بازاریابی خود را آغاز نموده‌اند.

درخواست‌های جدید به طور عمومی در چند بخش طبقه بندی شده‌اند:
۳.۱. عمومی (Generic) مانند: .eco, .cause, .green
۳.۲. مرتبط با اجتماع خاص (Communities) مانند: .game, .health, .arab, .kurd
۳.۳. جغرافیایی (Geographies) مانند: .nyc, .africa, .london, .berlin, .dubai
۳.۴. مرتبط با صنعت خاص (Industries) مانند: .health, .hotel, .cars, .shop
۳.۵. برندها (Brands) مانند: .canon, .dell, nokia, .ebay
بر اساس اطلاعات منتشر شده فعلی، برخی از پسوندها علاقه‌مندان زیادی داشته و بیش از یک درخواست برای تصاحب آنها به آیکن ارائه خواهد شد. برای مثال پسوندهای .eco, .shop, …. از جمله مواردی هستند که رقابت شدیدی برای اخذ مجوز آن‌ها از آیکن آغاز شده است و حتی در موردی مثل .ECO، سیاستمداران نیز وارد عرصه شده‌اند و رقابتی میان آقای گورباچف و آقای ال گور در بدست آوردن کنترل پسوند اینترنتی .ECO ایجاد شده است.

ویژگی‌های کلی دور جدید پذیرش درخواست پسوندهای اینترنتی به شرح زیر است:
- عدم اعمال محدودیت برای تعداد درخواست، عبارت مورد درخواست و ماهیت درخواست‌کننده
- پیشبینی ارائه درخواست بیش از ۵۰۰ پسوند عمومی و جغرافیایی و بیش از ۱۰۰۰ پسوند تجاری (برند)
- ورود پسوندهای عمومی غیر انگلیسی (IDN) برای اولین بار

۴. اهمیت و حساسیت موضوع از نگاه منافع ملی:
آیکن در برنامه پذیرش پسوندهای جدید اینترنتی زمان‌بندی فشرده و حساسی را برای دولت‌ها به منظور ارائه نقطه نظرات و شکایت‌های آنها در نظر گرفته است که در نشست اخیر خود، علیرغم اعتراض تمامی کشورها به این زمان‌بندی فشرده، تغییری در آن اعمال نکرد.
پس از پایان مرحله پذیرش درخواست‌ها در تاریخ ۲۴ فروردین ۱۳۹۱، ارزیابی پسوندها توسط آیکن آغاز می‌گردد. در مرحله ارزیابی، در اولین قدم یک پروسه هشدار اولیه (Early Warning) برای GAC (کمیته مشورتی دولتی) در نظر گرفته شده است که به مدت تنها ۶۰ روز از تاریخ اعلام فهرست TLD های درخواستی خواهد بود و طی آن GAC می‌بایست نظر خود در خصوص آن دسته از TLD هایی که دولت‌ها روی آنها حساس هستند را اعلام نماید؛ لذا دولت ایران نیز از هم‌اکنون فرصت دارد با تشکیل تیم‌های کارشناسی اقدام به آماده شدن برای بررسی TLD ها نماید.
در این مرحله، واکنش به موقع یک یا چند کشور به یک درخواست ممکن است منجر به عقب نشینی درخواست دهنده گردد که در این صورت موضوع منتفی است. اما در صورت پافشاری درخواست دهنده بر درخواست پسوند مورد نظر، موضوع در مراحل بعدی بایستی از طریق اعلام اعتراض رسمی (در قالب Objection) و توسط کارشناسان حقوقی خبره پیگیری گردد که هزینه‌ها و پیچیدگی‌های مربوط به خود را نیز دارد.
توجه به این نکته حیاتی است که تایید هر پسوند اینترنتی به منزله ورود دائمی آن به فضای اینترنت است و به هیچ عنوان امکان حذف آن از اینترنت نخواهد بود، لذا از دست دادن فرصت در این بازه زمانی می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیر داشته باشد.

منافع ملی کشور ایران را در این موضوع بایستی از ۳ دیدگاه متفاوت مورد بررسی قرار داد:
۴.۱. نقش آتی ایران در ساختار تصمیم سازی / تصمیم گیری آینده اینترنت (فرصت):
پس از کشمکش‌های فراوانی که در خصوص بحث مدیریت اینترنت در اجلاس‌های جهانی برای راهبری اینترنت (WSIS) در سال‌های ۲۰۰۳ و ۲۰۰۵ میان رهبران کشورهای مختلف با آمریکا روی داد، آیکن که شرکتی آمریکایی است درصدد افزایش سهم شرکت‌های بزرگ آمریکایی در مدیریت دامنه های اینترنتی (به عنوان خدمت محوری اینترنت) برآمده است؛ لذا تصمیم جدید آیکن برای باز کردن فضا برای ورود پسوندهای اینترنتی را در موقعیت کنونی (که قدرت و دانش فنی و توان مالی مربوط به این موضوع را باید عمدتاً در شرکت‌های آمریکایی یافت)، باید صرفاً به عنوان نوعی زمینه سازی برای حضور آنان در ساختار مدیریتی اینترنت در آینده دانست. چرا که حتی با فرض انتقال مدیریت سطح بالا به مرجعی جهانی مانند سازمان ملل (به دلیل فشارهای جهانی)، در سطح دوم تصمیم‌گیری همچنان شاهد حضور قدرتمند شرکت‌های آمریکایی به عنوان رجیستری‌های دامنه های اینترنتی خواهیم بود که این ساختار تقریباً تغییرناپذیر خواهد بود.
لذا دارا بودن چندین رجیستری ایرانی در فضای اینترنت در آینده می‌تواند در افزایش نفوذ و سطح تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری ایران در فضای مدیریت اینترنت تأثیر بسزایی داشته باشد.
۴.۲. خطر ناشی از عدم واکنش به موقع به درخواست‌های متناقض با منافع کشور (چالش):
درخواست یک کلمه یا عبارت به عنوان یک پسوند اینترنتی ممکن است از ۲ جنبه با منافع کشور ما در تضاد باشد:
۴.۲.۱. حساسیت خود کلمه یا عبارت: برای مثال کلمات یا عباراتی که با منافع کلان کشور در تضاد سیاسی یا فرهنگی باشد. برای مثال ایجاد پسوندهای جدیدی مانند .pahlavi و یا .bahai و یا .arabiangulf می‌تواند منجر به بروز حساسیت‌ها و مشکلاتی گردد. چرا که ایجاد این‌گونه پسوندها در اینترنت نوعی رسمیت‌یابی حضور در فضای بین‌المللی سایبر است.
۴.۲.۲. حساسیت درخواست دهنده یک کلمه یا عبارت: در مورد برخی عبارات و کلمات، ممکن است خود عبارت تضادی با منافع ملی کشور نداشته باشد ولی درخواست دهنده عبارت از جهات مختلف برای ما غیر قابل پذیرش باشد. مثال‌هایی از این نوع حساسیت به شرح زیر است:
• از دیدگاه مذهبی: درخواست پسوند .islam توسط یک یهودی، و یا درخواست پسوند .shia توسط گروه‌های افراطی
• از دیدگاه فرهنگی: درخواست .molavi توسط کشور ترکیه یا تاجیکستان و یا .carpet توسط
هندوستان و پاکستان
• از دیدگاه سیاسی: درخواست .persiangulf توسط اعراب
مسلماً تمامی موارد فوق نیاز به واکنش به موقع و صحیح کشور دارد که نیازمند برنامه ریزی سریع و تأمین منابع مورد نیاز (اعم از مالی و انسانی) است.
۴.۳. حضور مستقیم در فضای عمومی اینترنت در بالاترین سطح ارتباطی با کاربران اینترنتی (فرصت):
چالش مطرح شده را از سویی دیگر می‌توان به عنوان فرصتی ارزشمند نیز برای حضور قدرتمند در فضای اینترنت نیز در نظر گرفت. ثبت دائمی برخی عبارات و کلمات که حاوی بار ارزشی برای مذهب، انقلاب و کشورمان هستند در قالب یک پسوند اینترنتی می‌تواند همواره به عنوان صدایی رسا در فضای سایبر (که در حال حاضر غرب از آن به عنوان ابزار جنگی خود علیه اسلام و انقلاب استفاده می‌نماید) مطرح گردد. به طور مثال ثبت همان پسوندهایی که از دیدگاه مذهبی یا فرهنگی یا سیاسی برای کشور ارزشمند هستند به نام کشور می‌تواند در آینده به عنوان ابزاری مناسب برای استفاده در مقابل دشمنان استفاده گردد.

پسوندهای ارزشمندی از قبیل .ISLAM / .SHIA / .ECO / .PersianGulf / .NOOR / .CARPET و... را می‌توان از این نوع در نظر گرفت چرا که در آینده هر یک از این پسوندها می‌تواند به عنوان بستری برای حضور هزاران وب سایت با محتوای مفید باشد که میلیون‌ها بازدیدکننده آن وب سایت را با پسوندهای فوق خواهند شناخت.
---------------------------------------------------
* عضو هیئت مدیره(شورای مرکزی) سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور، عضو شورای مشاوران(Advisory Council) | Public Interest Registry (رجیستری org)