ایتنا - کاوشگر Chang’e-4 باعث شد تا برای اولین‌بار چینی‌ها موفق شوند دست به مأموریتی بزنند که تاکنون هیچ کشور دیگری موفق به انجام آن نشده بود؛ فرود بر نیمه پنهان ماه.

سطح نشین Cháng’é نقطه عطفی برای برنامه فضایی چین به شمار می‌رود و برای نخستین بار در تاریخ موفق شده است بر سطح نیمه پنهان ماه فرود آید. محل فرود این مه نشین منطقه ای به نام حوضه (باسین) قطب جنوب آیتکن است. 

فرود موفق بر نیمه پنهان ماه
ساعت 2:26 دقیقه بامداد (وقت جهانی) سوم ژانویه (13 دی‌ماه) عصر کاوش‌های فضایی نقطه‌عطف دیگری را تجربه کرد. برای نخستین‌بار در تاریخ اکتشافات فضایی، سطح‌نشینی (بدون سرنشین) با موفقیت بر نیمه پنهان ماه فرود آمد.

این کاوشگر Chang’e-4 نام دارد. تلفظ دقیق این کلمه چیزی شبیه به چان‌لیو است، اما برای اینکه خطایی در فارسی‌شدن اتفاق نیفتد، در این متن از نگارش پین‌ین یا نگارش چینی با حروف لاتین استفاده می‌کنم که به صورت Cháng’é بیان می‌شود.

در زبان چینی Cháng’é یکی از نام‌های ایزدبانوی ماه است و حالا این فرود باعث شد تا برای اولین‌بار چینی‌ها موفق شوند دست به مأموریتی بزنند که تاکنون هیچ کشور دیگری موفق به انجام آن نشده بود؛ فرود بر نیمه پنهان ماه.

نیمه پنهان ماه
ماه، این قمر استثنایی زمین، به دلیل قفل‌شدن مداری با زمین، همان زمانی که طول می‌کشد تا یک‌بار به دور خود بچرخد (شبانه‌روز ماه)، همان زمان هم طول می‌کشد تا یک‌ بار گردش خود را به دور زمین تکمیل کند (گردش تناوبی).

به این ترتیب، از دید ما ناظران زمین همواره یک سمت‌وسوی ماه به روی ما قرار دارد؛ نیمه آشنایی که شب‌ها در آسمان می‌بینیم و با جزئیات و عوارض آن آشنا هستیم. ما از روی زمین هیچ‌گاه نمی‌توانیم پشت ماه را ببینیم. (مگر مختصری از لبه‌های آن که به دلیل پدیده رخ‌گرد یا لیبراسیون دیده می‌شود. )

تنها کسانی که توانسته‌اند این چشم‌انداز غریب را با چشم ببینند، فضانوردان مأموریت‌های آپولو هستند که  هنگامی که در مدار ماه قرار داشتند یا آن را دور می‌زدند، این چشم‌انداز را دیده‌ و تصویربرداری کرده‌‌اند و البته تعدادی مأموریت مدارگرد به تصویربرداری و بررسی این منطقه پرداخته است.

چهره آبله‌روی ماه
نیمه پنهان یا پشت ماه کمتر شباهتی به نیمه رو به زمین آن دارد. به دلیل همان قفل‌شدگی مداری و در زمانی دور که هنوز بخش درونی ماه حالت مذاب داشت، ‌گرانش زمین باعث شد تا این لایه درونی مذاب بیشتر به زمین کشیده شود به این ترتیب پوسته ماه در سمتی که رو به زمین قرار دارد، نازک‌تر از نیمه پشتی است.

همین امر باعث شد تا زمانی که ماه شاهد بمباران‌های خرده‌ سیارک‌ها بود، تعداد بیشتری از این برخوردها بتوانند پوسته نازک ماه در سمت رو به زمین را شکافته و ماده مذاب یا ماگمای زیرین را روانه سطح کنند. این ماگماهای خشک‌ شده عوارضی را در نیمه رو به زمین ماه ایجاد کرده است که به طور سنتی به نام دریاهای ماه می‌شناسیم و با چشم غیرمسلح به شکل عوارض خاکستری‌رنگ دیده می‌شوند.

نیمه پشت‌ ماه به دلیل پوسته ضخیم‌تر چنین دریاهایی بر سطح خود ندارد و برخوردهای انجام‌شده در طول دوران زخم‌های خود را بر چهره آن باقی گذاشتند و مجالی برای رتوش آنها نبوده است و به همین دلیل هم ظاهر نیمه پنهان ماه شباهت بیشتری با سطح عطارد دارد.

فرود در نیمه پنهان
سطح‌نشین Cháng’é نقطه‌عطفی برای برنامه فضایی چین به شمار می‌رود و برای نخستین‌بار در تاریخ موفق شده است بر سطح نیمه پنهان ماه فرود‌ آید. محل فرود این مه‌نشین منطقه‌ای به نام حوضه (باسین) قطب جنوب آیتکن است.

این منطقه بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین ساختار شناخته‌شده برخوردی بر سطح ماه و یکی از بزرگ‌ترین عوارض برخوردی در کل منظومه شمسی به شمار می‌رود. قطر این عارضه چیزی در حدود دو هزارو ۵۰۰ کیلومتر است که وقتی با محیط ۱۱ هزارکیلومتری ماه مقایسه می‌کنید، می‌توانید به عظمت آن پی ببرید.

Chang’e-4 در ادامه مأموریت‌های پیشین سازمان فضایی چین اجرا می‌شود و متعلق به فاز دوم این برنامه است. فاز اول این برنامه برای دستیابی به فناوری ارسال فضاپیما به مدار ماه صورت گرفت. این مرحله با انجام مأموریت‌های Cháng’é-1 و Cháng’é-2 در سال‌های ۲۰۰۷ و ۲۰۱۰ به اتمام رسید.

مرحله بعدی و فاز دوم این مأموریت فرودآوردن موفق دوقلوی سطح‌نشین/سطح‌نورد بر ماه است. بخش اول این مرحله در سال ۲۰۱۳ با فرود موفق Cháng’é-3 در نیمه آشنا و رو به زمین ماه انجام شد و اکنون با فرود موفق Cháng’é-4 در نیمه پنهان ماه، عملا به سرانجامی مطلوب برای چینی‌ها رسید. فاز بعدی برنامه کاوش ماه برای چینی‌ها اعزام دو مأموریت Cháng’é-5 و Cháng’é-6 به نیمه روشن ماه است که  طی آن این مأموریت‌ها به جمع‌آوری نمونه از سطح و بازفرستادن آنها به زمین اقدام خواهند کرد.

Cháng’é در ماه چه می‌کند؟
 Cháng’é در دهانه‌ای به نام فون کارمان درون حوضه قطب جنوب آیتکن فرود آمده  و قرار است به کمک ابزارهای خود به بررسی این منطقه بپردازد. ابزارهای علمی این سطح‌نشین از دوربین‌های فرود، دوربین پانارمای سطحی، طیف‌سنج فرکانس پایین با هدف بررسی فوران‌های خورشیدی، یک تابش‌سنج سطحی و همچنین یک محفظه حیاتی است. این محفظه سه‌ کیلوگرمی مهر و موم شده شامل بذر برخی از گیاهان و همچنین تخم حشرات است.

فضای درون این بسته زیستی مشابه محیط زمین طراحی شده است و هدف آن بررسی رشد احتمالی و به‌بارنشستن این نمونه‌ها در مجاورت‌ گرانش اندک ماه است. (تنها تفاوت با محیط زمین‌ گرانش خواهد بود). همچنین به همراه این سطح‌نشین، سطح‌نوردی رباتیک نیز به سطح ماه رفته است.

این ربات کوچک که به نام‌یوتو-2 شناخته می‌شود، به همراه خود دوربینی با میدان دید باز، یک ابزار بررسی زیرسطحی راداری، طیف‌سنج مریی و نزدیک به نور فروسرخ و ابزاری برای بررسی واکنش بادهای خورشیدی و سطح ماه به همراه دارد. اگرچه تک‌تک این آزمایش‌ها اهمیت زیادی دارند، اما مهم‌ترین بخش این مأموریت فرود موفق در نیمه‌پنهان ماه است. این آزمایش‌ها قدم‌های نخستین برای ساختن آینده‌ای مهم، اگرچه احتمالی بر ماه است.