شوراي ملي جامعه اطلاعاتي را انجمن هدايت كند گفت‌و‌گو با شهيندخت خوارزمي، عضو هيت‌مديره انجمن ايراني مطالعات جامعه اطلاعاتي محمدفؤاد رحمان‌سرشت- دنياي كامپيوتر و ارتباطات او يك استاد واقعي است. جدي و مصمم براي جامعه اطلاعاتي ايران همچون كلاس‌هاي درسش تلاش مي كند. شهيندخت خوارزمي استاد سازمان مديريت صنعتي است اما به عضويت در انجمن ايراني مطالعات جامعه اطلاعاتي افتخار مي‌كند. با او در خصوص جامعه اطلاعاتي ايران، وضعيت موجود در مقايسه با جهان و انجمن گفت‌وگويي دوستانه داشتم. در اين گفت‌وگو كه شرح آن را در پي مي‌خوانيد (و زحمت هماهنگي زماني آن را مانند هميشه خانم جلالي تقبل كرد) خوارزمي ضمن بررسي موضوع با اشاره به تفكر دكتر معتمدنژاد بر تشكيل شوراي ملي جامعه اطلاعاتي، بر لزوم هدايت آن از سوي انجمن ايراني مطالعات جامعه اطلاعاتي پس از تشكيل تاكيد كرد. • خانم دكتر، در ابتدا جامعه اطلاعاتي را از ديدگاه خودتان برايمان تعريف كنيد. به نظر من براي رسيدن به تعريف دقيق در اين باره بايد ابتدا پديده ICT را بشناسيم و تا آن را تعريف نكنيم در مورد جامعه اطلاعاتي به تعريف جامعي نمي‌رسيم. ICT ويژگي‌هايي دارد؛ قلمرو نفوذ آن بسيار گسترده است و تمام ابعاد وجودي فرد، سازمان و جامعه را دربرمي‌گيرد يعني هر چه مربوط به اين سه است تحت تاثير آن است. يكي از ويژگي‌ها نوع تاثير ICT است. ICT شالوده و بنيان‌ها را تحت تاثير قرار مي‌دهد آثار آن از نوع تكاملي نيست و گسست آفرين است؛ به قول دكتر عاملي ICT منطق خود را حاكم مي‌كند كه كاملا متفاوت با منطق موجود است. ويژگي ديگر شتاب تحولات آن است، اين شتاب به مراتب سريع‌تر از توانايي انطباق انسان، سازمان و جامعه است. با اين تحولات در واقع ICT در درون جوامع نيازمند يك راهبري خردمندانه است. بر اساس همين نياز سازمان ملل به وجود پديده‌اي به نام ICT با توجه به ماهيت حاكميت آن بر امور جوامع پي برد. به هر حال ICT يك جبر تكنولوژيك است به طور طبيعي چيزي كه از درونش شكل مي‌گيرد، شكل جديدي از جامعه است. جامعه اي به نام جامعه اطلاعات. • دكتر، بحث را زيرساختاري شروع كرديد. در سطح جهاني اين نگراني وجود دارد كه رخنه اين پديده به تهديدي براي كشورها مبدل شود، با اين وصف، برنامه‌ريزي براي حركت در مسير جذب و استفاده از ICT در جايگاه فرصت به جاي دوري از آن تا معرض يك تهديد ، به نظر شما چگونه بايد باشد؟ شما با نگاه‌هاي متفاوت مي‌توانيد با اين قضيه روبرو شويد. ICT خود پيامدهايي دارد كه اين پيامدها تبديل به تهديدهاي جدي مي‌شود كه كشورها را دچار چالش مي‌كند. بايد صحيح و به موقع با آن مواجه شد. قابليت اين پديده مثل هر پديده تكنولوژيك ديگر زياد است. مديريت اين مسئله بايد حول چند محور شكل بگيرد، يكي بحث دسترسي است. تجربه جهاني نشان داده ICT اهرم توسعه اقتصادي، فرهنگي، سياسي و با كمي ترديد، اجتماعي و البته فراهم كردن شرايط دسترسي افراد جامعه به ويژه قشر محروم و آسيب‌پذير به فرصت‌هاي توسعه‌اي ICT است. بحث بعدي آمادگي است، افراد، سازمان‌ها و كل جامعه بايد آگاه ‌شوند كه چگونه از اين شيوه‌ها به شكل مطلوب‌تري استفاده كنند و اين به يك سواد الكترونيك نياز دارد. مردم بايد بدانند اين فرصت‌ها چيست و چه فايده‌اي دارد. • به رهبري و مديريت اين پديده برگرديم، نقش دولت در اين جايگاه چيست؟ اولويت بعدي ايجاد آمادگي در برنامه‌ريزي توسعه است. بحث بعدي كاربري است كه از اين توانمندي‌هاي ايجاد شده چگونه استفاده شود تا ماموريت‌ها براي رسيدن به اهداف با شيوه‌اي بهتر انجام شود؛ در اين جايگاه دولت با سياست‌گذاري مناسب و نظارت و حمايت به موقع، با ايجاد فرصت براي حركت كاربردي در مسير بهره‌مندي از ICT براي تشكيل جامعه اطلاعاتي نقش بسيار موثري دارد. آيا شرايط موجود در ايران شرايط مطلوبي است و دولت توانسته در اين مسير گام بردارد؟ به نظر من ايران در حال تبديل به يك مورد فاجعه ICT است. پديده ICT بسيار پيچيده است؛ مديريت و راهبري آن نمي‌تواند فقط در اختيار دولت باشد. به نظر من در اين الگو، مديريت و راهبري بايد به صورت مشاركتي باشد و دولت، بخش خصوصي، نهادهاي مدني و انجمن‌ها اين پديده را به گونه‌اي راهبري كنند كه در خدمت مردم باشند. در اين ميان دولت بايد ويژگي‌هاي متمايزي داشته باشد. هم اكنون نهادهاي متولي ICT در دولت يك وزارتخانه و چند شورا است. وزرات ICT ، شوراي عالي اطلاع‌رساني، شوراي عالي فناوري اطلاعات كه در بررسي نام آنها با توجه به تعريف فعاليت‌هايشان به چند نكته مي‌رسيم مثلا در خصوص شوراي عالي اطلاع‌رساني نام اين شورا خود برخاسته از يك مفهوم است كه محتواي از پيش تعيين شده‌اي فقط اطلاع‌رساني مي‌شود و مفهوم ICT در آن جايگاه مشخصي ندارد. اصلا ما پديده IT را به تنهايي نداريم چون كه ارتباطات به طور كامل با آن عجين شده است و در حقيقت ICT را داريم، بنابراين شوراي عالي فناوري اطلاعات متولي پديده‌اي است كه ديگر به تنهايي وجود ندارد. با اين اوصاف يك نوع عقب‌ماندگي مفهومي بر اين دو عنوان حاكم است. كمي عميق‌تر كه بررسي كنيم اين دو نهاد براي جلب منابع رقيب يكديگرند. از طرفي مهمترين دغدغه دولت در ICT دغدغه امنيتي است. دولت نگران تهديدهاي اين پديده است و فيلترينگ به اولويت اصلي وزارت ICT تبديل شده است. طبيعي است كه با چنين ديدگاهي چگونه مي‌توان انتظار داشت دولت نقش خود را به خوبي ايفا كند. در چنين فضايي چگونه نهادي مانند انجمن مي‌تواند نقشي موثر داشته باشد. •دكتر خوارزمي! اهالي ICT در ايران شاهد ظهور و تشكيل انجمني در باب جامعه اطلاعاتي با حضور اساتيد نامدار همچون شما بودند كه شروعي به موقع محسوب مي‌شد اما آيا با اين شروع به موقع راهي مناسب طي شد؟ بي‌شك اهالي جامعه اطلاعاتي ايران آثار بزرگي را از انجمن متوقع هستند كه تا به حال محقق نشده است. لطفا علت اين موضوع را برايمان بگوييد. در گزارش‌هاي موجود انجمن، هيئت مديره از عملكرد انجمن راضي نيست. انجمن در دولت هشتم تشكيل شد، يعني زماني كه حساسيت به ICT وجود داشت و آقاي جهانگرد به عنوان مهره‌اي قوي با شناخت كامل از ICT در بدنه دولت بسيار موثر فعاليت مي‌كرد. به طور طبيعي اشراف دولت بر ICT موجب پيمودن بهينه راه مي‌شد. دولت هشتم مشوق توسعه نهادهاي مدني بود و در اين خصوص حامي انجمن بود و انجمن كه از درون جامعه مدني شكل گرفته بود مورد حمايت قرار گرفت. ما اصلا دغدغه تامين مالي نداشتيم. انجمن با حضور فعال خود در اجلاس‌هاي بين‌المللي كه كمك مي‌كرد ايران نقش فعالي در مجامع بين‌المللي داشته باشد رشد خوبي را پيش‌بيني مي‌كرد كه به يك باره اين فضا در نهايت اوج تغيير يافت. ICT و نهادهاي متولي ICT اصلا مسير حركت و اولويت‌هايشان تغيير پيدا كرد و نهادهاي مدني هم فرصت‌ها را به تدريج از دست دادند. دولت از حامي تبديل به مانع شد. اين فضا هر نهادي از جمله انجمن را دچار شوك مي‌كند. ما در دوره جديد فكر كرديم كه با يك حركت تازه فعاليت انجمن را سازماندهي كنيم و اتكا به دولت به عنوان حامي و پشتيبان را كاملا كنار گذاشتيم و آن را به عنوان منبعي آسيب‌پذير تلقي كرديم. نقش انجمن به عنوان ديده‌بان علمي در ICT را پررنگ‌تر كرديم و از طريق فعال‌ كردن اعضاء و كميته‌ها سعي كرديم خلاءهايي را كه بر اثر بي‌اعتنايي دولت ايجاد شده پركنيم. • در پيگيري برنامه‌هاي انجمن تفكر شما چيست؟ هر سازماني از جمله انجمن احتياج به مديريت اجرايي قوي دارد. من از روز اول حضورم در انجمن، اين خلاء را احساس كردم و دلم مي‌خواست با جذب يك فرد توانمند مشكلات را سامان دهيم. در حال حاضر بحث تامين مالي را در دستور كار داريم اميدوارم بتوانيم بنيه قوي مالي را از طريق ارائه خدمات آموزش و پژوهش ايجاد كنيم. من فكر مي‌كردم بعد از مدتي وزارت ICT متوجه مي‌شود كه با توجه به قابليت‌هاي موجود در انجمن نقش كمرنگ خود در اجلاس‌ها را پر رنگ كند ما كميته‌اي فعال كرديم كه زمينه را فراهم آورد و با برنامه‌ريزي از طريق منابع مالي شخصي، اعضاء در همايش‌ها شركت كند. من با مقامات ارشد وزارتخانه گفت‌وگوي مفصل داشتم، ايشان اعتقاد داشتند كه اصلا فضا مساعد نيست و به نظر من اين البته خيلي هم با توجه به شرايط ايران عجيب نيست. متاسفم كه فاجعه توسعه است. جاهايي هم در زمينه تكنولوژي دستاوردهاي شگفت‌انگيز داشتيم كه البته اين محصول، دستاورد خردمندانه دولت نبوده است. بر وجود دبيركل اجرايي چقدر تاكيد داريد؟ هر عضوي از انجمن اگر بخواهد فعاليتي داشته باشد احتياج به يك حامي جدي از طرف خود انجمن دارد. اگر اعضاي انجمن كارآمد باشند روابط‌عمومي نقش موثرتري را مي‌تواند ايفا كند. كميته‌هاي انجمن با جديت شكل گرفته‌اند كه هماهنگي اينها نياز به يك دبير اجرايي دارد. دكتر معتمدنژاد و هيئت رئيسه توان اين هماهنگي را ندارند، اين خلاء هماهنگي هميشه در عرصه‌هاي ملي و بين‌المللي براي رسيدن انجمن به اهداف خود وجود دارد. هر چه كميته‌ها فعال‌تر باشند حضور دبير اجرايي پررنگ‌تر است؛ ما به دنبال يك دبير اجرايي قوي هستيم اما جذب يك نيروي خوب هم مستلزم پيدايش توان مالي قوي در انجمن است. اكنون كميته آموزش و پژوهش با همين رويكرد فعال است. اميدوارم كه انجمن با تكيه بر تجربه دوره قبل و تحليل درست فضا، با برنامه‌ريزي صحيح‌تر به حركت خود ادامه دهد. خود شما از عملكرد انجمن راضي هستيد؟ ما به تلاش خود ادامه مي‌دهيم، دغدغه اصلي من حضور و مشاركت اعضاست و خيلي خوشحالم كه يكي از اعضاء داوطلبانه سايت را فعال كرده‌اند. سايت، كاربرد سازنده‌اي دارد كه از اين طريق ارتباط با اعضاء محكم‌تر مي‌شود، كميته عضويت نيز كارش را شروع كرده و روابط‌عمومي هم در مرحله برنامه‌ريزي است. • دكتر، كميته روابط‌عمومي نقش مهم دارد. تاكنون مشكل انجمن عدم آمادگي هيئت‌مديره براي حركت‌هاي ريسك‌پذير از جمله در حيطه فعاليت روابط‌عمومي بوده است. به طور مثال وقتي كه ما مي‌خواستيم همايش ملي برگزار كنيم بايد به سمت جذب حمايت‌هاي ملي مي‌رفتيم، اما همواره صرفا با نگاه دانشگاهي و علمي به اين مسئله، جذب منابع مالي در هاله ابهام ماند. با اين اوصاف چه بايد كرد؟ به نظر من از آن اطمينان خاطر، اين نوع برخورد با ملاحظه‌كاري صورت مي‌گرفت تا ريسك‌پذيري. شوك حاصله از عدم پشتيباني دولت از حركت‌هاي انجمن موجب پيدايش تفكر تعريف مجدد استراتژي‌ها شد. اين مشكل در حال حاضر برطرف شده و آموزش را به عنوان ابزار تامين مالي براي انجمن درنظر گرفتيم، متاسفم كه كنفرانس بين‌المللي را در دوره اول با توجه به مشكلات موجود نتوانستيم برگزار كنيم. جذب حمايت‌هاي مالي مناسب با رعايت معيارهاي منطقي و علمي حاكم بر انجمن در بحث آموزش در دستور كار كميته آموزش قرار گرفته است. در حال حاضر اعضاي هيئت‌مديره كه در گذشته نقش فعال نداشتند هر كدام مسئوليت راه‌اندازي اين كميته‌ها را بر عهده گرفتند. در آن زمان تمام بار بر دوش هيئت‌رييسه بود اما اكنون كار به كميته‌ها و اعضاء محول شده است و خوشبختانه وضعيت مكاني دبيرخانه انجمن هم در دانشگاه شريف به همت دكتر تابش مشخص شده است. آرزو دارم كه انجمن‌ها از طريق تبادل نظر، تجربه و همكاري با هم امكانات مالي كسب كرده و با هماهنگي و تعامل، فضايي مشترك براي گردهمايي و انجام فعاليت‌هاي مربوط به خود درنظر بگيرند تا در آن به تبادل نظر و دانش درباره يكديگر بپردازند. • اين مسئله، هم‌افزايي فكري و تضارب آراء را به همراه داشته و نتايج خوبي براي رسيدن به اهداف بلند در سطح ملي را منجر مي‌شود. با اين تفسير، فكر مي‌كنيد انجمن‌ها در كنار هم كاركردي مفيد و تعاملي سازنده دارند؟ ما بايد ضعف‌هاي ملي را از طريق تجربه بر طرف كنيم؛ بايد با تجربه كار تيمي را ياد بگيريم و وارد اين عرصه‌ها شويم. چه بهتر كه انجمن‌هاي علمي پرچمدار اين حضور و هم‌افزايي باشند. • دكتر دغدغه خود و حرف اصليتان را در باب جامعه اطلاعاتي براي خوانندگان ما بيان كنيد. دكتر معتمدنژاد تشكيل شوراي ملي را مطرح كردند، من دلم مي‌خواهد انجمن نقش شوراي ملي را ايفا كند، حالا كه انجمن اين راه را رفته بتواند منشاء اصلاح وضع موجود در دولت شود كه با حذف نهادهاي موازي و تشكيل نهاد واحد به عنوان متولي راهبري اين فعاليت‌ها، مهم‌ترين نقش خود را كه همانا اثربخش كردن ICT در توسعه پايدار ملي است ايفا كند. شورايي متشكل از 4 عنصر ياد شده در ابتداي بحث تشكيل شود كه با همفكري و مشاركت يكديگر، در سايه مديريت دولت به راهبري صحيح ICT بپردازد. در اين ميان بخش خصوصي نيز نقش موثري را در كنار دولت دارد. • خانم دكتر خوارزمي ضمن تشكر از وقتي كه در اختيار خوانندگان ماهنامه دنياي كامپيوتر و ارتباطات قرار داديد بار ديگر آمادگي اين رسانه را از جانب خودم و ديگر همكارانم به خصوص مدير مسئول ماهنامه براي ارتقاء سطح كيفي انجمن در تلاش‌هاي ملي اعلام مي‌دارم. شما هميشه به عنوان عضو موثر، نگران دغدغه‌هاي انجمن هستيد. احساس كنيد خودتان در كار اجرايي هستيد. نگاه جدي‌تر و حمايتي‌تري داشته باشيد من شك ندارم انجمن بدون همكاري صميمانه شما و رسانه‌ها نمي‌تواند اهداف خود را اجرايي كند.