ايتنا – دبیر اولین همایش بین‌المللی بانکداری الکترونیک و نظام‌های پرداخت: هدف ما شکل‌گیری یک بخش تحقیق و توسعة بانکی است که در باشگاه بانک‌ها باید شکل بگیرد و بهعنوان یک اتاق فکر بانکی کار کند.

گفت‌وگو از نشريه بانكداري الكترونيك مركز فابا
--------------------------------------------------
با فراگیر شدن بانکداری الکترونیکی در دهه ۸۰، می‌توان گفت این نوع بانکداری، مرحله کودکی خود را پشت سر گذاشته و وارد دوران بلوغ شده است. اکنون و با طی شدن این فرایند، وقت آن است که روند رشد این پدیده مورد بررسی قرار گیرد و کاستی‌ها و کمبودها یا موانع پیش روی رشد و بالندگی‌اش شناخته و رفع شود و افق‌های آینده حیاتش ترسیم و نقشه راه حرکتش تدوین شود. پس از برگزاری همایش‌های پراکنده به دست شرکت‌ها و سازمان‌های گوناگون در چند سال گذشته و در حوزه بانکداری الکترونیکی، یا پرداختن جسته و گریخته به موضوع‌های مرتبط به آن در حاشیة همایش‌های موضوعی دیگر، حالا پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی تصمیم گرفته با نگاهی فراگیر و در همایشی مستقل فعالیت‌های حوزه بانکداری الکترونیکی را پوشش بدهد. به همین بهانه پای صحبت‌های دکتر فرهاد نیلی، رئیس پژوهشکده پولی و بانکی و دبیر «اولین همایش بین‌المللی بانکداری الکترونیک و نظامهای پرداخت» می‌نشینیم تا از اهداف و برنامه‌های این همایش برایمان بگوید.

• فکر برگزاری «نخستین همایش بانکداری الکترونیک و نظامهای پرداخت» در پژوهشکده چطور شکل گرفت و چه نیازها و ضرورت‌هایی شما را به برگزاری چنین همایشی رساند؟
چند نکته ما را به این جمع‌بندی رساند که این همایش را برگزار کنیم. نکته اول اینکه بیش از ۲۰ سال است بانک مرکزی دو همایش سالانه برگزار می‌کند که جای خود را در تقویم کاری مدیران، کارشناسان و دست‌اندرکاران امر و دانشگاهیان باز کرده‌اند. معمولاً در پایان اردیبهشت یا اوایل خرداد همایش «سیاست‌های پولی و ارزی» و در شهریور هم همایش «بانکداری اسلامی» برگزار می‌شود؛ اما نقش سیاست‌گذاری بانک مرکزی به این دو حوزه منحصر نمی‌شود و سیستم‌های پرداخت را هم دربر می‌گیرد که موضوعی مستقل از آن دو همایش است. بنابراین لازم بود بانک مرکزی در این زمینه هم حرکتی را آغاز کند و به بانکداری الکترونیکی و نظام‌های پرداخت فقط در حد چند مقاله در حاشیه یک همایش پرداخته نشود، بلکه برای خود یک جایگاه مستقل بیابد.
نکتة دوم اینکه بانکداری الکترونیکی تقریباً از سال ۱۳۸۰ کلید زده شده و حالا یک دهه از فعالیت این بانکداری را پشت سر گذاشته‌ایم و لازم است ارزیابی دقیقی از عملکرد این دهه داشته باشیم و در کنار آن افقی برای دهه آینده ترسیم کنیم. لذا به نظر می‌رسد سال ۱۳۹۰ را می‌توان نقطه عطفی برای بانکداری الکترونیکی تلقی کرد؛ البته نه لزوماً از این جهت که ۱۰ سال از فعالیت آن گذشته، بلکه از این نظر که طبق تحقیقی که در بانک مرکزی به انجام رسید و به شرکت ملی انفورماتیک به عنوان شرکت راهبر نظام‌های پرداخت ابلاغ شد، باید نقشه‌راه دهه آینده ترسیم شود.
ترسیم این نقشه، مستلزم همفکری، تبادل نظر و بسیج فکری است. برگزاری مناقصه‌های بین‌المللی و تماس با شرکت‌های صاحب‌نام از راه‌های بسیج فکری است، اما هم در داخل و هم در خارج از کشور بهتر است از شش ماه قبل اطلاع داده شود که چنین فضایی هست تا آنها هم بیندیشند، ایده بدهند و مشارکت کنند.
نکتة سوم توجه به سرمایه انسانی افراد تحصیلکرده و مستعدی است که در کشور داریم. اینها می‌توانند در حوزه فناوری اطلاعات بانکی، چه در رشته‌های فنی و چه در حوزه‌های مدیریتی و امور مالی فعال شوند. باید زمینه مناسبی فراهم شود که این افراد به خصوص در سطوح دکترا و کارشناسی‌ارشد جذب شوند و ایده‌ها و افکار نو تولید کنند. هم زمینه مساعد پرداختی فراهم شود و هم اطلاع‌رسانی مناسبی صورت بگیرد. شبیه همان اتفاقی که ۲۰ سال پیش در رشته‌هایی مانند پزشکی، مهندسی برق و مکانیک رخ داد، باید R&D (تحقیق و توسعه) بانک‌ها با مشارکت همین دانشگاهی‌ها راه بیفتد.
نکته چهارم این است که به نظر می‌رسد، باید مرز بین بانک مرکزی و بانک‌ها در حوزه بانکداری الکترونیکی باز تعریف شود. بانک‌ها باید بانک مرکزی را به عنوان راهبر و ترسیم‌کننده نقشه راه به رسمیت بشناسند و بانک مرکزی هم حوزه کسب‌وکار بانک‌ها را به رسمیت بشناسد. این نقش‌ها مکمل هم هستند نه جانشین. این کار هم با یکی یا دو جلسه حل نمی‌شود. لازمه‌اش این بود که ما از شش ماه قبل اطلاع‌رسانی بکنیم و بحث و بررسی‌ها شروع شود تا در یک جا و دو روز به جمع‌بندی برسد.

• آیا ارزیابی شده نقشه راه قبلی که در شورای راهبری بانکداری الکترونیک تهیه و توسط بانک مرکزی ابلاغ شد، چقدر به اهداف خود رسیده است؟
خوشبختانه آنچه در نقشه راه قبل دیده شده بود، اکثراً به عرصه عمل و نتیجه رسید. شتاب، ساتنا، سحاب، پایا و تابا طرح‌هایی هستند که مردم کمابیش با آنها آشنا شده و در زندگی روزمره سر و کار پیدا کرده‌اند و برخی طرح‌های پشت صحنه‌ای هم که مردم با آنها سروکار ندارند، یکی پس از دیگری به بهره‌برداری رسیده است. تقریباً می‌توان گفت آنچه در نقشه راه قبلی بود، عملیاتی شده و الآن در مرحله توسعه است.
سؤال این است که قدم‌های بعدی بانک مرکزی و بانک‌ها چیست. آیا RTGS منطقه‌ای یا ارزی می‌خواهیم یا نه؟ کف و سقف آن کجاست؟ اگر قرار است کف بگذاریم باید سقف پروژه دیگری باشد. آیا قرار است قبوض و اقساط مردم همچنان به شیوه سنتی پرداخت شود؟ آیا منظور از بانکداری الکترونیک آن است که مردم به جای پرداخت قبوض آب و برق و تلفن در شعبه، آنها را جلوی در شعبه و از طریق خودپردازها پرداخت کنند؟ یا اینکه مثلاً یک رقم متوسطی به طور خودکار از حساب شخص کسر شود و در یک دوره‌ای مانده بدهکار و بستانکار آن تسویه شود؟ نحوه پرداخت حقوق کارمندان چطور خواهد بود؟ آیا باز هم کارفرما باید چک بکشد یا اینکه پرداخت‌های مستمر و تکراری از طریق قرارداد بین اشخاص (حقیقی و حقوقی) با بانک‌ها قابل پرداخت است؟ اینها چیزهایی است که بخشی عملیاتی شده و بخشی نشده که باید معماری آن مورد بازنگری قرار گیرد.

• با این حساب تمرکز اصلی شما در همایش بر چه برنامه‌هایی استوار است؟
در این همایش چند برنامه اصلی داریم: یک بخش از برنامه همایش برپایی حدود ۱۸ کارگاه تخصصی است؛ هر طرحی که نیازمند اطلاع‌رسانی فنی و تخصصی است، موضوع یک کارگاه قرار گرفته است؛ مانند: پرداخت‌های دست‌های، خرد، موبایل بانک، کلید عمومی و... که مدیران طرح‌ها، مدرسان این کارگاه‌ها هستند و مخاطبان آنها کارشناسان بانک مرکزی، مدیران بانک‌ها، شرکت‌های همکار بانک‌ها و شرکت‌های کاربر هستند؛ مانند: مخابرات، همراه اول و... این کارگاه‌ها ۶۰ تا ۱۵۰ نفره برگزار خواهد شد و به زودی فهرست دقیق آنها را منتشر می‌کنیم که شامل زمان برگزاری، محتوا، پیش‌نیازها و استادان خواهد بود. بحث دیگر مقالات فنی است. مقالات رسیده در کمیته داوری پالایش می‌شوند و مقالات منتخب ارائه خواهند شد.
موضوع سوم سخنرانی‌های کلیدی است؛ سخنرانی افرادی که افق می‌دهند، برنامه‌های گذشته را ارزیابی می‌کنند یا اینکه تحولات آتی را می‌بینند. مثلاً اینکه بانکداری به چه سمت‌وسویی می‌رود؟ آیا تعریف بانکداری مدرن به این محدود می‌شود که بانک شما هیچوقت تعطیل نیست و شما در ۲۴ ساعت به سپرده خود دسترسی دارید؟ یا اینکه بانکداری خیلی فراتر از اینهاست، یک مجتمع مالی است که خدمات متفاوتی ارائه می‌دهد، مشاوره مالی می‌دهد و سایر نیازهای مالی شما را برطرف می‌کند؟ بنابراین لازم است تصویری از افق بانکداری آینده داشته باشیم و سخنرانان کلیدی در این زمینه‌ها صحبت می‌کنند.
بخش چهارم نمایشگاه است که تمام ارائه‌دهندگان محصولات فناوری اطلاعات ویژه بانک‌ها می‌توانند حضور داشته باشند. تأکید ما عمدتاً روی محصولات خوب نرم‌افزاری است. بخش پنجم که امیدواریم به نتیجه برسد، بسته‌های آموزشی کوتاه مدت در قالب‌های متنوع مانند کلیپ است که عملاً همایش با این مجموعه برنامه‌ها به یک نمایشگاه تبدیل می‌شود. این کلیپ‌ها در فواصل برنامه‌ها خیلی از فرایندها را به شکلی متفاوت از تبلیغات تلویزیون نمایش می‌دهند. فیلم‌های کوتاه و جذابی که هم فنی باشند و هم به زبان ساده، کارهایی را که می‌توان با ابزارهای سنتی و مدرن انجام داد و جایگاه استفاده هرکدام و فرایندهای پشت صحنه آنها را به نمایش می‌گذارند. حرکت ششم هم یک بسیج تبلیغاتی در هفته برگزاری همایش یا زمان‌های دیگر با همکاری سازمان فرهنگی، هنری شهرداری و شورای فرهنگ عمومی است؛ برای انجام کارهایی از قبیل معرفی خدمات الکترونیکی قابل ارائه به شهروندان، ابتکارها و طرح‌های جدید خدماتی مثل کارت خانواده و مانند اینها.

• این توضیح نشان می‌دهد که هدف شما برپایی همایش و نمایشگاهی متفاوت است که عملاً فرد درگیر فعالیت‌های الکترونیکی روزمره هم بشود؟
بله ما امید داریم یک کار متفاوت و جذاب و جامعی عرضه شود. هر چند که به دلیل نو بودن این رویکرد برای ساختن برنامه‌ها نیاز به توجیه تهیه‌کنندگان داریم.