مشكلات و راه‌كار‌هاي گسترش اينترنت در ايران اهدا سلطانعليزاده - حيات نو آغاز ارتباط با شبكه اينترنت در ايران نام مركز تحقيقات فيزيك نظري را در ذهن تداعي مي‌كند. مركز تحقيقات فيزيك نظري و رياضيات كه در سال 1369 به عنوان نماينده ايران در شبكه آموزش و پژوهش اروپا پذيرفته شده بود، در سال 1370 ارتباط ايران را به صورت e-mail و از طريق گره اتريش با شبكه اينترنت برقرار نمود. پس از ارتباط مطمئن و دائمي‌تر با اينترنت در سال 1371، مركز تحقيقات فيزيك نظري سرويس‌دهي به دانشگاه‌ها را آغاز نمود. از سال 1372 ارائه اينترنت در ايران توسط مراكز خصوصي آغاز شد، در حالي كه قبل از آن شركت مخابرات از طريق شركت ديتا اقدام به ارائه سرويس اينترنت كرده بود. اما بياييد ببينيم كه شبكه جهاني، در كشور ما چه مسيري را طي كرده است و چه افقي را پيش رو دارد. روز‌هايي كه گذشت پس از گذشت 15 سال از ورود اينترنت به ايران و رسوخ و نفوذ آن به درون جامعه و بين مردم، اين شبكه هنوز آنچنان كه بايد و شايد جايگاه و كاركرد مناسب خود را نيافته است، هنوز آنچنان كه بايد از ظرفيت‌ها و قابليت‌هاي اين شبكه در جامعه استفاده نشده است و هنوز هم جاي آن در روزمرگي ايراني خاليست، اما چرا؟ شايد گفته شود كه 15 سال براي قضاوت در اين مورد زمان كمي است، اما در دنياي اطلاعاتي امروز كه هر ثانيه‌اش همراه با هزاران دگرگوني و اتفاق است و مردمانش با چشم به هم زدني از هم سبقت مي‌گيرند، شايد طي مسير با چنين سرعتي آن هم در لاين سرعت منطقي نباشد! هر وقت كه از اينترنت و مشكلات آن و بررسي كاركردش در جامعه بحثي به ميان مي‌آيد، نتيجتاً بايد دو مقوله را از هم تفكيك كرد: فرهنگ و آموزش، موانع و مشكلات ساختاري براي سرويس‌دهي. مشكلاتي كه در جامعه و در بطن زندگي مردم اتفاق مي‌افتد به خصلت تمامي پديده‌هاي اجتماعي تك عاملي نيستند بلكه چند عاملي هستند و براي علت آن بايد به دنبال چندين و چند فاكتور اصلي و مهم باشيم. صورت مسئله اين است: مشكلات و راه‌كار‌هاي گسترش اينترنت در ايران. مفروضات: ضريب نفوذ تلفن ثابت30 درصد، ضريب نفوذ اينترنت 10 درصد، آمار 6 ميليون نفري كاربران اينترنت، قيمت نهايي براي مصرف كننده و قيمت پهناي باند كه هنوز به عقيده خيلي‌ها استاندارد نيست و .... مردم، شركت‌هاي اينترنتي و دولت سه قطب اصلي در بحث گسترده اينترنت هستند كه در صورتي كه هر يك از اين سه بخش نقش خود را خوب اجرا نكند نمي‌توانيم در آينده شاهد زندگي در يك سيستم شبكه‌اي باشيم. ورود و رسوخ يك تكنولوژي به هر جامعه‌اي، نتيجه نهادينه شدن آن در بين رفتار‌هاي اجتماعي و شخصي افراد آن جامعه است. در مبحث اينترنت نيز نياز مردم و استفاده بهينه از پاسخ اين نياز قابل توجه‌ترين بخش است. در مورد مزاياي اينترنت در زندگي شخصي و اجتماعي افراد جامعه و اينكه زندگي در يك سيستم شبكه‌اي چه مزيت ها و برتري‌هايي دارد، به كرات سخن رفته است، اما موضوع اصلي در اينجاست كه چقدر توانسته‌ايم اين پديده را به مصرف كننده معرفي كنيم تا آنها جاي خالي اينتنرت را در زندگي خود حس كنند و حتي دولت و شركت‌ها را براي دريافت آن تحت فشار بگذارند. آيا شهروند امروز جامعه ايراني در صورت دسترسي به شبكه قادر است به درستي از اين قابليت بهترين استفاده را ببرد؟ به راستي چند نفر كاربر اينترنت در ايران داريم كه اگر براي يك روز اينترنت را از آنها بگيريم زندگي و كارشان فلج خواهد شد؟ اما تا جايي كه به شركت‌هاي ارائه كننده خدمات اينترنتي يا همان ISPها و ICPها بر‌مي‌گردد، مسائلي چون قيمت پهناي باند، زير‌ساخت ضعيف مالي بعضي از ISPها، اوضاع نابسامان تجهيزات مخابراتي، نگاه اقتصادي دولت به ارائه اينترنت و مسائلي از اين دست، كليد‌واژه‌هاي مطرح شده مي‌باشد. قيمت پهناي باند ارائه شده از سوي دولت مدت‌هاست كه به عنوان اصلي‌ترين مشكل شركت‌ها مطرح مي‌شود. مدير يكي از شركت‌هاي اينترنتي در اين زمينه مي‌گويد: قيمت پهناي باند در ايران بسيار بالاتر از ساير كشور‌هاست. به طوري كه در كشور‌هاي ديگر براي تهيه 155 مگ پهناي باند 100 دلار هزينه مي‌كنيد اما اين رقم در ايران براي همين ميزان پهناي باند 300 دلار است، يعني چيزي حدود دو برابر قيمت استاندارد در دنيا. البته بايد اشاره كرد كه راهكار‌هاي دولت از جمله ارائه وام به شركت‌هاي اينترنتي به دليل شرايط سخت گرفتن اين وام ها مانند وثيق‌هاي سنگين، در زمان خود موثر نيافتاد تا شايد بتواند اندكي از هزينه‌هاي سربار شركت‌ها بكاهد. اين در حالي است كه سليماني سكاندارد جديد وزارت ارتباطات قول كاهش قيمت اينترنت را به كاربران داده است. سليماني در گفت‌وگوي خود با يكي از خبر‌گزاري‌ها به اين نكته اشاره مي‌كند كه در سال جاري و با اجراي طرح اينترنت ملي قيمت اين سرويس كاهش خواهد يافت. حال بماند كه به طور كل اينترنت ملي هم مانند طرح افزايش تعرفه‌هاي گوشي همراه يك طرح ملي و كارشناسانه است و اما جاي توضيح براي اين نكته وجود دارد كه چرا با كاهش نسبي تعرفه‌ها هنوز برخي از ISPها به سودآوري نرسيده‌اند. مهندس رضا پارسا يكي ديگر از كارشناسان اين حوزه است. او در گفت‌و‌گو با حيات‌نو مي‌گويد: شايد بهتر باشد از زاويه ديگري به مسئله نگاه كنيم. ما براي گسترش اينترنت در كشور و در نتيجه افزايش جمعيت آنلاين خود در كشور بايد 4 فاز اساسي را طي كنيم. اولين و مهم‌ترين نكته آموزش دسترسي به شبكه اينترنت و مزاياي اين دسترسي است. دولت مي‌تواند با استفاده از رسانه‌ها‌ي گروهي و شبكه علمي- آموزشي كشور همچون دانشگاه‌ها و مدارس اين نياز و متعاقب آن روش پاسخگويي به اين نياز را به مردم منتقل كند. دبير سابق انجمن شركت‌هاي اينترنتي ايران در ادامه مي‌افزايد: دومين قدم در اين راه اين است كه هم بخش خصوصي و هم بخش دولتي خدمات و سرويس‌هاي خود، به خصوص خدماتي كه مردم به طور روزانه با آن سر و كار دارند را از طريق شبكه اينترنت در اختيار آنان قرار دهند تا مردم اين نوع استفاده و رفتار متناسب با آن را بياموزند و به سمتي برويم كه اينترنت بخشي از زندگي مردم بشود. اين كارشناس در ادامه مي‌افزايد: كار‌هايي همچون خريد روزانه مردم، خدمات مالي و بانكي، عقد قرارداد‌ها، ثبت‌نام‌ها، دريافت وام‌هاي بانكي و دهها مورد ديگر كه با همكاري بخش خصوصي و دولتي مي‌تواند از طريق شبكه اينترنت در اختيار مردم قرار بگيرد كه براي اين مورد اول بايد زير‌ساخت هاي مناسب و لازم مخابراتي را تهيه بكنيم و بعد شروع كنيم به ارائه خدمات. مورد بعدي كه مسئله حساس و مهمي نيز هست اين است كه اساساً بايد نگاه اقتصادي شركت مخابرات به عرضه اينترنت حذف شود. يعني مخابرات نبايد به عنوان منبع در‌آمد به ارائه خدمات اينترنت نگاه كند. براي اين منظور بهتر است دولت سرمايه‌گذاري‌هايي را جهت ارائه رايگان اينترنت به مردم انجام دهد. مهندس رضا پارسا به اين نكته اشاره مي‌كند كه خدماتي كه مخابرات به مردم و شركت‌هاي اينترنتي مي‌دهد بايد به صورت رايگان باشد تا بتوان اميدوار بود كه در آينده نزديك اينترنت وارد سبد خريد خانواده ها بشود. مرحله آخر و در عين حال مهمي كه نبايد دور از نگاه بماند پتانسيل موجود در شهرستان‌ها و روستا‌هاست. جمعيت زيادي در اين مناطق زندگي مي‌كنند كه متقاضي استفاده از اينترنت هستند ولي امكانات و تجهيزات مورد نياز را ندارند. ما مي‌توانيم با يك برنامه هدفمند اينترنت را به اين مناطق ببريم. اين كارشناس در ادامه صحبت‌هاي خود با حيات‌نو مي‌افزايد: دادن يارانه جهت خريد كامپيوتر، ايجاد كافي‌نت‌هاي رايگان و آموزش‌هاي رايگان به مردم اين مناطق ازجمله فعاليت‌هايي است كه مي‌توان در اين مورد انجام داد. دبير سابق انجمن شركت‌هاي اينترنتي در پايان اشاره مي‌كند اگر ما معتقديم كه ارتباطات موتور توسعه است پس بايد زير‌ساخت‌هاي آن را در همه جا فراهم كنيم. هر كدام از اين پروژه‌ها مانند پول الكترونيك، كارت‌هاي اعتباري و ... پيش‌نياز‌هايي دارد كه برخي از آنها آماده شده، ولي سرعتش قابل قبول نيست و كند است. روز‌هايي كه مي‌آيند ايرانيان هميشه مردمي اميدوار بوده‌اند! باز هم به سنت هميشگي بايد اميدوار باشيم كه با ارائه طرح‌هاي ملي و كارشناسانه! در آينده نزديك تمام مردم به اينترنت رايگان دسترسي پيدا كنند. سليماني در ديگر گفت‌و‌گوي خود با خبرگزاري ايسنا به اين نكته اشاره دارد كه در شرايط حاضر هنوز ارائه اينترنت رايگان امكان‌پذير نيست و بايد ديد چه اقداماتي مي‌توان براي رسيدن به اين شرايط انجام داد. وي ادامه مي‌دهد: راهكاري كه در اين زمينه به نظر مي‌رسد، اين است كه با فراهم كردن زيرساخت‌ها، اتصال مراكز عمومي مانند دانشگاه‌ها، بيمارستان‌ها به شبكه‌ بيشتر در اولويت قرار بگيرد. اين مراكز هم در صورت اتصال مي‌توانند به افراد درون خود سرويس رايگان ‌ارائه كنند. وي مي‌افزايد: دولت هم بايد در اين زمينه سرمايه‌گذاري كند تا با كاهش بخشي از هزينه‌هاي دروني و بخشي از هزينه‌هاي خارج كشور خود، بتواند نسبت به ارائه خدمات اينترنت با قيمت مناسب و در حد رايگان استفاده كند. اما وزير محترم وزارت ارتباطات نظر ديگري هم دارند و آن در مورد همه‌گير شدن استفاده اينترنت در خانواده‌هاست. سليماني در اين باره معتقد است اين مسئله‌اي است كه از سوي همه مطرح مي‌شود، اما اگر بحث در مورد امكان فراهم كردن آن باشد، بعيد است، زيرا به منبع مالي قابل توجهي نياز دارد، اين بحث در حالي است كه خانواده‌هاي ايراني اولويت‌هاي ديگري داشته و تهيه رايانه در اولويت اول آنها قرار نگرفته است. شايد حق با وزير محترم باشد، در ابتدا مردم بايد اين نياز را حس كنند تا براي بر‌آورد كردن آن هزينه كنند، كه در اين صورت باز هم نوك پيكان به سمت دولت و مراكز آموزشي و دولتي بر‌مي‌گردد. با اين حال اين مسئله چيزي از بار مسئوليت‌هاي دولت در اين زمينه نمي‌كاهد. شايد هم به دليل همين قيمت بالاي تهيه كامپيوتر و سرويس‌هاي آن است كه بسياري از خانواده‌ها عطاي داشتن آن را به لقايش مي‌بخشند. به هر حال مسئله اينترنت، كامپيوتر و استفاده از آن و نرخ خدمات آن كلاف سردر‌گمي است كه روزي بايد باز شود، به قول يكي از جامعه‌شناسان مشهور دنيا شرقي‌ها به آسمان نگاه مي‌كنند، ما هم به رسم ديرينه خود دست به سوي آسمان داريم.