تجارب يك مدير- 3 بخش سوم: شرکت‌های نرم‌افزاری و حلقه گم شده R&D علي‌اصغر هلالي- آرشام كوشا چند سالی است که شاهد اعطای جوايز و تقديرنامه‌های مربوط به بهترين محصولات R&D و معرفی بهترين واحدهای R&D سال کشور در هستيم. وزرات صنايع و معادن که با هدف حمايت از صنعت کشور اين مهم را در دستور کار خود قرار داده است همه ساله شاخص‌های و معيارهايي را برای معرفی محصولات برتر R&D در کشور مطرح می‌نمايد. خوشبختانه شرکت‌های نرم‌افزاری در طی دو سه سال اخير دارای نمايندگانی در ميان برگزيدگان بودند و البته نکته قابل توجه تکراری بودن اسامی ايشان طی چند سال گذشته می‌باشد که نشان از کم‌تحرکی ساير شرکت‌های نرم‌افزاری در اين مقوله دارد. صنعت نرم‌افزار با توجه به ماهيت وجودی خويش متکی بر علم و دانش و از صنايع دانش محور می‌باشد. در کشورهای توسعه يافته تا حدود 3% از توليد ناخالص ملی هر کشور صرف تحقيق و پژوهش می‌گردد که در اين بين قسمت عمده‌ای از آن صرف صنايع دانش‌محور نظير نرم‌افزار می‌گردد. با نگاه اجمالی به جهان امروزی به ارزش افزوده صنايع دانايی‌محور و نرم‌افزاری در مقايسه با صنايع سخت‌افزاری پی می‌بريم و اينکه کشورهای پيشرفته چگونه در اين زمينه سرمايه‌گذاری کرده و در توليد علم می‌کوشند. حال بايد ديد که جايگاه R&D در ايران به صورت عام و در صنعت نرم‌افزار به صورت خاص کجاست؟ با نگاهی سطحی به ليست محصولاتی که در شورای عالی انفورماتيک ثبت گرديده‌اند، به عنوان جامعه آماری توليدات نرم افزاری کشور، ملاحظه می‌شود که حجم عمده‌ای از محصولات نرم‌افزاری در کشور در خوشه‌های مشخص و به ويژه نرم‌افزارهای مالی و اتوماسيون اداری بوده و البته نرم‌افزارهای آموزشی و فرهنگی نيز در اين بين تعداد زيادی به خود اختصاص داده‌اند. اين امر بر موارد زير دلالت دارد: 1) شرکت‌های ايرانی اغلب به توليد محصولاتی می‌پردازند که در بازار وجود داشته باشد و توليد ايده‌های نو انگشت شمار هستند. از مشکلات اين امر می‌توان محدوديت بازار و در نتيجه اشباع آن و پايين آمدن قيمت محصولات و ضرر شرکت‌های نرم‌افزاری اشاره نمود. از سوی ديگر با توجه به بومی بودن اغلب اين محصولات، وجود هزاران مشابه خارجی با کيفيت بالاتر و قيمت پايين‌تر اين محصولات از امکان حضور در بازارهای بين‌المللی نيز برخوردار نيستند و البته به نظر نگارنده مهم‌ترين ضرر اين جريان، درگير کردن عمر و استعداد جوان‌های تازه به اين عرصه آمده دراين بازار محدود و در نهايت هدر رفتن عمر ايشان و عدم نفع مالی و در نهايت سرخوردگی ايشان می‌باشد. 2) بسياری از شرکت‌ها درانتظار تعريف پروژه از سوی کارفرمايان می‌باشند. توليد نرم‌افزارهای سفارش مشتری همواره مورد توجه شرکت‌های نرم‌افزاری قرار داشته و البته از مهم‌ترين محورهای بازار اين صنعت محسوب می‌گردد وليکن به ويژه در ايران موارد زير تهديدکننده شرکت‌های فعال در اين شاخه خواهند بود: - بازار ايران، بازاری به شدت دولتی می‌باشد و به عبارتی شرکت‌ها بايد منتظر دولت باشند تا پروژه‌های خود را تعريف و اعتبار لازم را اختصاص دهد که همانگونه که همه ما ايرانيان نيک می‌دانيم سياست‌های دولت معمولا وابسته به فرد و مديريت افراد بوده و از پايداری و ثبات لازم برخوردار نيست و از سوی ديگر عدم پرداخت به موقع اعتبار پروژه‌ها تاکنون بسياری از شرکت‌های ما را نابود کرده است. به عقيده نگارنده تنها راه غلبه بر وضعيت موجود و حتی پيشرفت و گسترش بازار و در پی آن حضور موثر دربازارهای جهانی، تقويت واحدهای تحقيق و توسعه (R&D) در کنار فعاليت‌های موجود می‌باشد. مطالعه بازار، بررسی روند رشد صنعت نرم‌افزار جهان، پرورش ايده‌ها و در کنار آن افزايش بنيه علمی، شرکت‌های نرم‌افزاری را مسلح به داشتن قدرت انعطاف‌پذيری و چابکی در مقابله با مشکلات و حرکت به سوی هدف سازمان و پيشرفت می‌نمايد. محصولات جديد، بازارهای جديد داخلی و خارجی را به روی شرکت‌های نرم‌افزاری خواهند گشود و وابستگی ايشان به پروژه‌های دولتی و دنباله روی از ساير محصولات و اشباع بازار موجود را به حداقل خواهند رساند. دراين بين نقش دولت به عنوان بسترساز بسيار موثر می‌باشد. به عقيده نويسنده دولت با فراهم آوردن بستر لازم برای شرکت‌های نرم‌افزاری و پوشش منطقی برخی ريسک‌های شرکت‌های جوان و يا در حال رشد در واقع فرصت رشد بيشتری را در اختيارايشان قرار خواهد داد. از محورهای اصلی حمايت دولت در اين زمينه می‌توان به موارد زير اشاره نمود: - حمايت (البته با ضمانت‌های اجرايی لازم) ازحق مالکيت معنوی و Copy Right جهت حفظ ارزش حقوق مادی و معنوی و پس از آن دانش توليد شده - معافيت کامل فعاليت‌های R&D از هر گونه عوارض و ماليات، بيمه و هر گونه هزينه‌های سربار ديگر - دراختيار قرار دادن مکان فعاليت، آزمايشگاه، تجهيزات، اينترنت پرسرعت، کتابخانه‌ها و . . . در اختيار شرکت‌ها - فراهم آوردن امکان عرضه و ارائه محصولات R&D شرکت‌های نرم‌افزاری در نمايشگاه معتبر تخصصی داخلی و بين‌المللی - پوشش بخشی از هزينه‌های R&D در قالب کمک‌های بلاعوض و وام‌های بسيار کم بهره و طولانی مدت - حمايت از تشکيل صندوق‌های سرمايه‌گذار خطرپذير (Venture Capitalist) - ايجاد امکان ارتباط بيشتر صنعت و دانشگاه هر چند در بسياری ازموارد فوق درقانون و بودجه دولت مواردی پيش‌بينی شده وليکن تقاضای اين صنعت اجرای عملی قانون و حمايت واقعی و ملموس در اين زمينه می‌باشد و البته دراين ميان مهم‌ترين عامل موفقيت شرکت‌های نرم‌افزاری ايجاد حس خودباوری و صرف کردن فعل خواستن و تحمل مشکلات طاقت‌فرسای توليد دانش به ويژه در ساليان ابتدايی شروع به کار با انتظار حداقل ياری از سوی ديگران می‌باشد.