نقص نرم‌افزار توقف پيامك فارسي سونيتا سراب‌پور- دنياي اقتصاد در بسياري از خبرگزاري‌ها شنيده بود كه به منظور جلوگيري از فراموشي خط فارسي، تمامي سازمان‌ها و نهادهاي دولتي بايد پيام‌هاي كوتاه ارسالي خود را به جاي لاتين با حروف فارسي ارسال كنند. او نيز براي حفظ اين زبان مادري تصميم مي‌گيرد از اين به بعد تمامي پيامك‌هاي خود را به زبان فارسي ارسال كند؛ اما تلفن‌همراه او هيچ نوع فونت فارسي پشتيباني نمي‌كند. به ناچار سري به بازارهاي فروش تجهيزات كامپيوتري و موبايل مي‌زند و نرم‌افزار مخصوص براي ارسال پيام كوتاه به زبان فارسي را تهيه مي‌كند. بعد از نصب برنامه با خوشحالي شروع به ارسال پيامك‌هاي فارسي به ديگران مي‌كند؛ اما از آنجا كه بيش از 60 كاراكتر در متن جاي نمي‌گيرد، مجبور مي‌شود پيام‌هاي خود را چندبار به مقصد ارسال كند. سرماه با ديدن قبض تلفن‌همراه خود نزديك است چشمانش از حدقه بيرون بزند. نمي‌داند علت اين افزايش بهاي قبض تلفن‌همراهش به دليل فرستادن پيامك‌هاي متعدد است يا دليل خاص ديگري نيز دارد. بعد از پرس‌وجو متوجه مي‌شود، هر پيام كوتاه با كاراكترهاي فارسي دو برابر پيام كوتاه با كاراكترهاي انگليسي هزينه دارد. اين زبان مظلوم خط فارسي در فرهنگ ايران پيشينه‌اي چند صدساله دارد؛ اما اين خط در حال حاضر در فضاهاي مجازي در حال فراموشي است. اين معضل در سرويس‌هاي پيام كوتاه بيشتر ديده مي‌شود. با نگاهي اجمالي به آمار مبادله پيام كوتاه در كشور مشاهده مي‌شود كه در حال حاضر در كشور بيش از 10ميليون مشترك تلفن‌همراه وجود دارد كه سرويس پيام كوتاه تمامي آنها فعال است. براساس آمار اعلام شده در حدود 90درصد از پيام‌هاي دريافتي يا ارسالي بين مشتركان به صورت «لاتين» يا همان «فينگيليش» تايپ مي‌شود. در همين راستا براساس شكايت‌هاي بسياري از استادان زبان و ادبيات فارسي، دولت براي جلوگيري از فراموشي زبان فارسي اقدام به ابلاغ بخشنامه‌اي كرد كه طي آن تمامي سازمان‌ها و نهادهاي دولتي موظف هستند، تمامي پيام‌هاي خود را به فارسي تايپ و ارسال كنند. اما با وجود گذشت چند ماه از ابلاغ بخش‌نامه دولت در مورد لزوم استفاده از زبان فارسي در ارسال و دريافت پيامك توسط سازمان‌ها و دستگاه‌هاي اجرايي و دولتي، بسياري از اين دستگاه‌ها و از جمله وزارت ارتباطات هنوز با حروف لاتين اقدام به ارسال پيامك به مخاطبان يا مشتركان خود مي‌كنند. اين بخش‌نامه در نگاه اول شايد گامي تاثير‌گذار و قابل تقرير باشد؛ اما آيا براي اجراي آن زيرساخت‌ها و سياست‌گذاري‌هاي لازم نيز در نظر گرفته شده است؟ بسياري از كارشناسان معتقدند وقتي بخش‌نامه‌اي صادر مي‌شود، بايد با ارائه دستورالعمل‌ها و گنجاندن بندهايي ضمانت اجرايي داشته باشد؛ در غير اين صورت سيستم‌هاي اداري دولتي آن را اجرا نمي‌كنند از سوي ديگر زماني يك بخش‌نامه يا دستورالعمل قابل اجرا مي‌شود كه زيرساخت‌ها و بسترهاي لازم براي اجراي آن آماده باشد. بسياري از مسوولان دلايل زيادي را براي حمايت نكردن از اين طرح عنوان مي‌كنند. از اين ميان مي‌توان به پشتيباني نكردن بسياري از گوشي‌هاي موجود در بازار از زبان فارسي اشاره كرد؛ به طوري كه به هيچ عنوان نمي‌توان از طريق اين گوشي‌ها پيامك فارسي ارسال يا دريافت كرد. البته در اين زمينه نرم‌افزارهاي فارسي نيز توليد شده است كه با نصب آن روي گوشي مي‌توان پيام‌هاي خود را به فارسي ارسال كرد؛ اما در اين زمينه هم مشكلاتي وجود دارد. بر اساس استانداردهاي موجود در تلفن‌همراه، طول پيام كوتاه مبادله شده بين دو دستگاه تلفن‌همراه خط لاتين حداكثر 16كاراكتر است كه اين تعداد كاراكتر 140بايت حافظه را ذخيره مي‌كند. اما نوشتن پيام در سرويس پيام كوتاه با خط فارسي 70كاراكتر بوده كه همان مقدار كاراكتر را نيز ذخيره مي‌كند. حال اگر بخواهيم 100كاراكتر فارسي را در يك پيام كوتاه استفاده كنيم، بايد به ميزان دو برابر، تعرفه به شركت‌ مخابرات بپردازيم؛ چرا كه به دليل طولاني بودن حروف و جاي نگرفتن آن در يك متن مجبور هستيد، پيام‌هاي خود را به صورت متوالي ارسال كنيد. داوود زارعيان، مدير كل روابط عمومي شركت مخابرات، در مورد پيروي نكردن سازمان‌هاي دولتي از ابلاغ اين بخشنامه چنين اظهارنظر مي‌كند: «از آنجا كه اين بخش‌نامه جديد است، اين مراكز هنوز نتوانسته‌اند تغييرات لازم نرم‌افزاري را براي ارسال پيامك به زبان فارسي اعمال كنند». وي در ادامه مي‌افزايد: «بيشتر گوشي‌هاي اين افراد از فونت‌هاي فارسي پشتيباني نمي‌كنند و به همين دليل هم طبيعي به نظر مي‌رسد كه هنوز اين بخش‌نامه در بين سازمان‌ها، عمومي نشده باشد.» در همين زمينه گفته مي‌‌شود، يكي ديگر از دلايلي كه باعث زيرپا گذاشتن اين بخشنامه از سوي سازمان‌ها و ادارات دولتي مي‌شود، هزينه چند برابري ارسال پيامك به زبان فارسي نسبت به ارسال آن به حرف لاتين است. هرچند هزينه‌هاي مجموعه دولت و سازمان‌هاي مربوط به آن را خود دولت پرداخت مي‌كند، اما با توجه به اين كه در حال حاضر بودجه دستگاه‌ها كاهش يافته است و بعضي نيز با كاهش بودجه مواجه شده‌اند؛ بنابراين افراد ترجيح مي‌دهند براي كاهش هزينه‌ها، پيامك‌هاي خود را با حروف لاتين يا همان «فينگيليش» براي يكديگر ارسال كنند. به گفته رمضان‌علي صادق‌زاده، رييس كميته مخابرات مجلس، دولت بايد قبل از الزام نهادها و دستگاه‌هاي دولتي به استفاده از متون فارسي در ارسال يا دريافت پيامك، نسبت به كاهش تعرفه آن اقدام مي‌كرد. وي در ادامه مي‌گويد: «ابلاغ اين بخشنامه در مراحل اوليه گامي مثبت بود؛ ولي دولت بايد براي به اجرا درآوردن آن ابتدا بهاي ارسال پيامك به زبان فارسي را كاهش مي‌داد. حتي به نظر من اين كاهش تعرفه بايد خيلي پايين‌تر از تعرفه پيامك به زبان لاتين باشد تا نه تنها بخش دولتي، بلكه بخش‌هاي خصوصي و تمامي مردم نيز براي ارسال پيامك به زبان فارسي ترغيب شوند.» وقتي مشتركان متن پيام خود را به فارسي ارسال مي‌كنند. بعد از ارسال، كاركترهاي فارسي به انگليسي تبديل مي‌شوند؛ يعني اگر به طور مثال كاربر 60 كاركتر فارسي تايپ و ارسال كرده باشد، بعد از ارسال اين كاركترها تبديل به 120كاراكتر انگليسي و طولاني شدن متن پيامك مي‌شود. در نتيجه بهاي ارسال پيام نيز افزايش پيدا مي‌كند. پس در اين زمينه بايد نرم‌افزارهاي خاصي وجود داشته باشد تا كاركترهاي فارسي را از لاتين تشخيص دهد. در همين زمينه وفا غفاريان، رييس هيات‌مديره شركت مخابرات ايران، اعلام كرده بود كه چنان چه از لحاظ فني امكان جداسازي پيام كوتاه با متن فارسي از متن لاتين وجود داشته باشد، تعرفه پيامك فارسي ارزان خواهد شد. به گفته وي نرخ تعرفه ارسال پيامك فارسي و لاتين مشابه يكديگر هستند؛ اما از آنجايي كه كاراكترهاي فارسي فضاي بيشتري را اشغال مي‌كنند، اين تعرفه يكسان محاسبه نمي‌شود. پس تنها راه‌حل ممكن اين است كه گروه‌هاي فني بتوانند راه‌حل‌هايي را براي جداسازي پيام كوتاه با حروف فارسي از حروف لاتين پيدا كنند تا تعرفه ارسال پيام كوتاه با متن فارسي و لاتين معادل هم شود. در همين زمينه چندي پيش محمدباقر بقايي‌فر، مدير اجرايي كارگروه خط و زبان فارسي شوراي‌عالي اطلاع‌رساني، در گفت‌وگويي با يكي از خبرگزاري‌ها اعلام كرد: پروژه رفع موانع به‌كارگيري خط فارسي در نگارش پيام كوتاه در مراحل پاياني قرار دارد. وي اظهار داشت كه پس از برگزاري فراخواني در اين خصوص يك شركت با شرايط مناسب در اين زمينه انتخاب شد. به گفته وي اين شركت موظف خواهد بود، پيش‌نويسي در زمينه حل مشكلات در موانع به‌كارگيري خط فارسي در نگارش پيام كوتاه را به اين كار گروه ارائه كند. بقايي‌فر همچنين در ادامه افزوده است: با اقدامات انجام شده توسط اين شركت، كارگروه خط و زبان فارسي شوراي عالي اطلاع‌رساني درصدد خريداري نرم‌افزاري است كه براي ارسال پيام كوتاه فارسي در اختيار عموم مردم قرار گيرد. وي در ادامه در مورد اين نرم‌افزار گفت: استفاده از اين نرم‌افزار قابليت فشرده‌سازي پيام‌هاي كوتاه فارسي را فراهم مي‌سازد. درنتيجه تمامي مشكلات حل و تعرفه ارسال پيام كوتاه لاتين و فارسي يكسان حساب مي‌شود. گفتني است، تاييد اين نرم‌افزار از جانب كار گروه خط فارسي شوراي‌عالي اطلاع‌رساني، مستلزم اختصاص اعتبار كافي از سوي سازمان مديريت و برنامه‌ريزي است. استفاده از خط فارسي براي اولين بار در فضاي اينترنت مطرح شد؛ اما در آن زمان هيچ اجباري از طرف دولت براي استفاده از اين خط در فضاي اينترنت وجود نداشت، بلكه كاربران به دليل آساني استفاده از اين خط، خود علاقه‌مند به استفاده از اين زبان در فضاي اينترنت بودند. براي اين كار كاربران هيچ احتياجي به اتصال نرم‌افزار فارسي‌ساز روي دستگاه خود نداشتند. بلكه با استفاده از يوني‌كد (unicode) مي‌توانستند به راحتي متن‌هاي خود را در فضاي اينترنت به فارسي ارسال كنند. اگر اين شرايط در زمينه استفاده از خط فارسي در ميان دستگاه‌هاي تلفن همراه هم ايجاد شود، شايد كاربران بدون هيچ اجباري خود مايل به استفاده از اين زبان در متن‌هاي پيامك‌هاي خود ‌شوند. اگرچه بررسي مشكلات موجود در اين زمينه نيز به هفته‌ها و شايد ماه‌هاي بعد موكول شده است، اما انتظار مي‌رود مسوولان با ارائه نرم‌افزارهاي ويژه، كاهش تعرفه پيامك‌هاي فارسي و فرهنگ‌سازي مناسب باعث ترغيب افراد به استفاده از اين خط در پيام‌هاي ارسالي خود شوند.