ایتنا- مرکز تحقیقات مخابرات، باوجود نام پرطمطراقش، اما عملکرد تاثیرگذاری در حوزه متبوعش نداشته است.

مریم آریایی - عصر ارتباط - نام مرکز تحقیقات مخابرات یا همان پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات ایران حداقل در دو برهه، بیش از هر زمان دیگری بر سر زبان‌ها افتاد؛ یکی در سال ۹۱ و در ماجرای جنجالی الحاق این مرکز به مرکز ملی فضای مجازی و بار دیگر در آذر ماه امسال با رأی دیوان عدالت اداری درباره انحلال آن؛ نقطه مشترک این روزهای پرخبری این است که هیچگاه نام آن به فراخور مسئولیت‌ها، عمل به وعده‌ها و به سرانجام رساندن ماموریت‌هایش نبود که در صدر خبرها قرار گرفت.

گرچه متولیان این مرکز اصرار دارند آن را به عنوان یک برند در عرصه تحقیقات کشور معرفی کنند اما حواشی و عملکرد این مرکز حداقل در دو سال اخیر و در دوره‌های طولانی سکوت خبری، حالا با مجموع ۷۰۰ پرسنل آن را به یک نهاد فربه دولتی با نامی پرطمطراق و خروجی نامعلوم تبدیل کرده است.
مرکزی که تأسیس آن به ۴۴ سال پیش بازمی‌گردد و بعد از انقلاب اسلامی اداره آن به وزارت پست و تلگراف و تلفن واگذار شد، در سال ۱۳۷۶ به پژوهشکده ارتقا یافت و در سال ۱۳۸۴ با تأسیس سه پژوهشکده به پژوهشگاه تبدیل شد، حالا ساختار عریض و طویلی با ۴ پژوهشکده را در خود جای داده است و در بودجه سنواتی کشور نیز سالانه مبلغی به آن اختصاص می‌یابد که این رقم در لایحه دخل و خرج سال آینده کشور ۱۵ میلیارد تومان برآورد شده است.

حاشیه‌هایی که آرامش پژوهشگاه را بر هم زد
از سال ۹۱ و همزمان با تشکیل مرکز ملی فضای مجازی به عنوان بازوی اجرایی شورای عالی فضای مجازی، حواشی و جنجال‌های مرکز تحقیقات مخابرات هم شروع شد؛ جنجالی که با مصوبه دی ماه همان سال شورای عالی اداری کلید خورد و نام پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات به پژوهشگاه مرکز ملی فضای مجازی تغییر کرد و بدین ترتیب مرکز ملی فضای مجازی در ساختمان این پژوهشگاه مستقر شد؛ هرچند پس از چند ماه شورای عالی اداری مصوبه پیشین خود را اصلاح کرد و پژوهشگاه ارتباطات را به وزارت ارتباطات بازگرداند اما ورود نیروهای این پژوهشگاه به ساختمان و به دنبال آن بازپس‌گیری ساختمان با اتکا به نیروهای نظامی از سوی اخوان بهابادی رییس وقت مرکز ملی فضای مجازی، روزهای پرتنشی را برای پژوهشگاه ارتباطات رقم زد که با تغییر ریاست مرکز ملی فضای مجازی در دولت یازدهم فروکش کرد.

در دی ماه سال گذشته، خوانساری رییس مرکز تحقیقات مخابرات اعلام کرد که به دنبال انجام مراحل قانونی برای جداسازی مرکز از مرکز ملی فضای مجازی است؛ بدون آنکه کمترین آسیبی به همراه داشته باشد. او این وعده را بر مبنای توان تعامل بالا با انتظاری، رییس جدید مرکز ملی فضای مجازی مطرح کرد.
از سوی دیگر معاون برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی وزارتخانه نیز وعده انتقال کارکنان مرکز ملی فضای مجازی به ساختمان دیگری را مطرح کرد اما سایه ساختمان گران‌قیمتی که ماحصل رشد یک‌باره اعتبارات پژوهشگاه ارتباطات از سال ۷۹ بود، همچنان بر ماموریت‌های دیگر سنگینی می‌کرد.

عمر روزهای آرام پژوهشگاه به یک سال هم نرسید و این بار دیوان عدالت اداری پس از گذشت یک‌سال و نیم از شکایت مهدی اخوان بهابادی، رییس وقت مرکز ملی فضای مجازی درباره تصرف پژوهشگاه وابسته به این مرکز توسط وزارت ارتباطات، این جابه‌جایی را مغایر قانون دانست و مصوبه شورای‌عالی اداری مبنی بر بازگشت مرکز تحقیقات مخابرات به وزارت ارتباطات را لغو کرد؛ هرچند وزارت ارتباطات این موضوع را رد کرد و مدعی شد که حکم دیوان بعد از بازپس‌گیری شکایت بوده اما مقامات قضایی اصرار بر لازم‌الاجرا بودن حکم دیوان داشتند.

آغاز دوران درگیری با ریتم ملایم
کشمکش‌های دوباره بر سر مرکز تحقیقات مخابرات اما آنطور که در سال ۹۱ حاد شده بود، چنین نشد و بنا بر اعلام وزیر ارتباطات، رییس‌جمهور دستور داده تا این مساله‌ در داخل دولت حل و فصل شود و به دنبال آن شورای عالی اداری مصوبه جدیدی داشت تا جایگاه پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات را تثبیت کند و جایگزینی برای مصوبه لغو شده از سوی دیوان باشد.
فارغ از چالش‌های ادامه‌داری که بر سر این پژوهشگاه بین وزارت ارتباطات و مرکز ملی فضای مجازی وجود داشته و اکنون به فراخور منش آرام رییس فعلی مرکز ملی فضای مجازی که بیشتر خود را زیر مجموعه‌ای از وزارتخانه می‌داند تا یک نهاد بالادستی، چالشی آرام است.

اما نکته چشم‌گیر دیگری که هیچ‌گاه از نگاه فعالان حوزه ICT پنهان نمانده دوره‌های طولانی بی‌خبری مرکز تحقیقات مخابرات است تا آنجا که بعد از رأی دیوان به یکباره این پژوهشگاه به انتشار چندین خبر از فعالیت‌های خود پرداخت تا رکود خبری به معنای تعطیل بودن آن تلقی نشود.
عدم اطلاع‌رسانی درباره فعالیت‌ها و پروژهش‌های این مرکز، مشخص نبودن سرنوشت پروژه‌ها و میزان هزینه و زمانی که برای آنها صرف می‌شود همواره از انتقادات وارده به این مرکز بوده که البته هر بار با وعده‌های جدید نه تنها حل نشده بلکه انباشته نیز شده است.

۵۰ انتصاب در یک سال
بعد از انتصاب محمد خوانساری به ریاست این پژوهشگاه از آذر ماه سال گذشته تا نزدیک به یک سال بعد از این انتصاب، بیشترین اطلاع‌رسانی که درباره فعالیت‌های این مرکز صورت می‌گرفت اخبار مربوط به عزل و نصب‌های سازمانی بود تا آنجا که این انتصاب‌ها به شکل اغراق‌آمیزی حجم انبوهی از اخبار پژوهشگاه را در قریب به یک سال گذشته به خود اختصاص داده است.
انتشار بیش از ۵۰ خبر انتصاب از جمله مدیر دفتر حوزه ریاست و روابط عمومی، معاون پشتیبانی و توسعه منابع انسانی، مشاور امور پژوهشی رییس پژوهشگاه، معاون پژوهش و توسعه ارتباطات علمی، سرپرست مدیریت منابع انسانی و اداری، سرپرست گروه مدیریت دانش و سازمان‌های الکترونیکی، سرپرست پژوهشکده امنیت، سرپرست اداره دریافت و پرداخت، سرپرست گروه ارتباطات نوری، سرپرست اداره آزمایشگاه‌های امنیت ارتباطات و فناوری اطلاعات و ... از آذر ماه ۹۲ تا شهریور ماه ۹۳ حکایت از تعدد ژنرال‌ها در مرکزی دارد که به گفته خوانساری، وظیفه پاسخگویی به نیازهای پژوهشی حوزهICT در کشور را عهده‌دار است.

مشکلات را در یک سال حل کردیم
اما رییس پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات در تشریح کارنامه یکساله این مرکز در شهریور ماه گذشته با اشاره به مشکلات مرکز تحقیقات در سال‌های اخیر گفت: در تدوین برنامه‌های پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات اصل را بر سازماندهی و حل مشکلات این مرکز گذاشته‌ایم و توانسته‌ایم بسیاری از برنامه‌های خود را در یکسال گذشته به نتیجه برسانیم.
در این میان وعده‌هایی از مسوولان پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات داده می‌شود که شاید اگر محقق می‌شد و یا در مسیر تحقق بود،ICT کشور می‌توانست شاهد تحولات چشمگیری شود.

سیاست‌گذاری پژوهشی به سمت اقتصاد دانش‌بنیان و اقتصاد مقاومتی، پاسخگویی به نیازهای پژوهشی وزارت ارتباطات و بسترسازی لازم برای استفاده از جذب نخبگان در قالب هیات علمی و پژوهشگران در داخل و خارج، برنامه جامع مبتنی بر علم و پژوهش برای توسعه فناوری‌های پهن‌باند در کشور از جمله وعده‌هایی است که رییس پژوهشگاه در یکسال گذشته داده است.

برگزاری نمایشگاه داده‌های عظیم و تاکید بر بومی شدن فناوری‌ها در کشور، تشکیل کارگروه ارتقای سلامت نظام اداری و مقابله با فساد در پژوهشگاه، دستور تشکیل دفتر تدوین استانداردICT از سوی وزیر ارتباطات، آغاز فاز اول اجرای سامانه هوشمند پالایش شبکه‌های اجتماعی، ارتقای آزمایشگاه‌های پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات، رونمایی از اولین سامانه پرسش و پاسخ خودکار به زبان فارسی، نشست مشترک پژوهشگاه با تولیدکنندگان سامانه‌های هوشمند در حوزه پالایش محتوا و احیای پژوهشگاه پست در این مرکز از دیگر اخباری است که در ماه‌های اخیر و عمدتاً بعد از انتشار خبر انحلال پژوهشگاه از سوی دیوان عدالت اداری از سوی این مرکز منتشر شد.

وعده‌هایی که داده شد
در همین حال وعده‌های دیگری از سوی دیگر مسوولان این پژوهشگاه اعلام شده که از جمله می‌توان به تعیین نقشه راه علم و فناوری، شناسایی روندهای قبل از به‌کارگیری فناوری‌هایی چون اینترنت‌اشیا، ارتباط ماشین با ماشین، نسل چهارم ارتباطات سیار و ...، تدوین روش‌های نوینی مانند جمع‌سپاری مالی (crowd funding)، تدوین مدل‌های کلان قانونگذاری، قوانین وابسته به فناوری، ارتقای نقش‌آفرینی پژوهشگاه ICT در تصمیم‌گیری‌های کلیدی در حوزه ICT، افزایش سهم ICT از تولید ناخالص ملی، طرح جامع رگولاتوری با سازمان تنظیم مقررات، مطالعات اقتصادی و پیوست کسب وکار شبکه ملی اطلاعات، آینده پژوهی رگولاتوری در زمینه موبایل پهن‌باند، تدوین نقشه راه توسعه روابط جمهوری اسلامی ایران با کشورهای هدف در حوزه ICT، پیشنهاد تدوین ضوابط تولید اطلاعات در دستگاه‌های اجرایی به سازمان فناوری اطلاعات اشاره کرد. اگر مسوولان این مرکز فرصتی برای پاسخگویی فراهم کنند، شاید با این سؤال مواجه شوند که برای تحقق این طرح‌های کلان برنامه‌ریزی چند ساله دارند و در چه زمان‌بندی، با چه میزان هزینه و به چه صورت آن را به اجرا می‌رسانند.

در این میان نوسازی آرم پژوهشگاه شاید یکی از شفاف‌ترین دستاوردهایی بود که مرکز تحقیقات مخابرات خود را ملزم به تشریح مبسوط آن دانسته است. پژوهشگاه در تشریح این دستاورد خود اعلام کرد: «در راستای ارتقای آرم تلاش شد تا در عین حفظ کلیت آن (که القاکننده مفهوم ارتباطات است)، از خطوط نرم‌تر و بااعوجاج‌تر و رنگ‌های بامعناتر در فرم استفاده شود و ...» در این توضیحات درباره علت انتخاب رنگ‌ها، انحنا و زوایا و نمادهایی که هر بخش این آرم گویای آن است هم توضیح داده شده است.

ارایه دستاوردهای پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات که در مناسبت‌های مختلف و در حد رونمایی باقی می‌ماند از دیگر جنبه‌های فعالیت پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات است که نمود بیرونی بسیاری از این دستاوردها برای بسیاری از فعالان ICT ملموس نبوده است.

با این حال پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات همچنان نام پرطمطراق و ساختمان وسوسه‌انگیز خود را حفظ کرده و همچنان تنها خبری که انتظار می‌رود از این مرکز در صدر قرارگیرد، نتیجه کشمکشی است که بر سر این مرکز بین دو نهاد حاکمیتی همچنان ادامه دارد.