ایتنا- نشست پیدا و پنهان فضای مجازی با سخنرانی دانشجویان و دانش‌آموختگان مقطع ارشد رشته‌های علوم ارتباطات و مطالعات رسانه عصر یکشنبه در مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران برگزار شد.

رسانه موتور تولید سبک زندگی است
محبوبه داوودی، دانش‌آموخته‌ کارشناسی ارشد ارتباطات دربا‌ره‌ فضای مجازی و سبک زندگی سخنرانی کرد و گفت: ما در عصر ارتباطات و اطلاعات به سر می‌بریم. عنصر اصلی این عصر رسانه‌ها هستند. رسانه‌ها پنجره‌ای به جهان بیرون برای ما باز می‌کنند که روی تصورات و افکار ما اثر می‌گذارند.

او در ادامه گفت: نهاد رسانه به تولید و بازتولید و توزیع معرفت و اطلاعات در جامعه می‌پردازد. نقش رسانه‌های جدید در زندگی ما غیر قابل وصف و غیر قابل انکار است. ما در جهان امروز شاهد به وجود آمدن عصری هستیم که فضای واقعی با فضای مجازی گره خورده است.

داوودی سپس به تحولات رسانه‌ها در عصر جدید پرداخت و گفت : تحولات و تغییراتی که در جوامع به وجود آمد آنقدر سریع بودند که فرصت انطباق و سازگاری با شرایط جدید را از جوامع گرفته‌اند. در این شرایط جامعه‌ ما دچار تأخر شد و نتوانست همپای شرایط به وجود آمده پیش برود.
او به لزوم توجه به رابطه‌ فضای واقعی و فضای مجازی اشاره و بیان کرد: فضای مجازی بازنمایی فضای واقعی و برگردانده از واقعیت است.
فضای مجازی دارای ویژگی‌های فرا مکانی، فرا زمانی و جهانی بودن است و این ویژگی‌ها باعث شده است اینترنت در تمام شرایط در دسترس تمامی افراد قرار داشته باشد.

این دانش آموخته‌ ارتباطات با تاکید بر استفاده‌ بیشتر جامعه از اینترنت یادآور شد: قشر جوان توجه ویژه‌ای به اینترنت دارد و استفاده از آن در میان قشر جوان رایج شده است.
جوانان پذیرای پدیده‌های نوآور هستند. اینترنت پدیده‌ای جدید در جامعه‌ی ماست و با استقبال جوانان مواجه شده است. جوانان از زندگی کنونی خود راضی نیستند و به دنبال تغییر زندگی خود هستند پس به اینترنت به عنوان وسیله‌ تغییر شرایط نگاه می‌کنند.

او در ادامه به مفهوم سبک زندگی پرداخت و اظهار کرد: مفهوم سبک زندگی از اوایل قرن بیستم وارد علوم اجتماعی شد و به کمک پژوهشگران آمد تا الگوهای جدید در حال شکل‌گیری در جامعه را شناسایی کند.
رسانه سبک زندگی را تعیین می‌کند و موتور تولید سبک زندگی است. رسانه با سه محور در تولید سبک زندگی نقش دارد: الگوسازی سبک زندگی جدید، تبلیغ سبک زندگی جدید و سنتی،کنترل کننده‌ سبک زندگی سنتی جدید و حتی التقاطی و جمعی از هر دو.

داوودی سپس نقش فضای مجازی را در فرهنگ را یادآور شد و ادامه داد: ادراکات فرهنگی افراد متفاوت است و این امر به تفاوت‌های ارتباطی بر می‌گردد.
در جهان معاصر هنجارهای جمعی تهدید و تضعیف می‌شوند و در چنین شرایطی فرد می‌تواند خود را از جامعه جدا کند. فرهنگ در فضای مجازی حد و مرز مشخصی ندارد و کم کم ما شاهد شکل‌گیری فرهنگ بالکنی هستیم.

«فرهنگ بالکنی» به این معنی است که در گذشته فرهنگ‌ها در جوامع مختلف متفاوت بود. ولی اکنون ناهماهنگی‌های موجود در فرهنگ‌های جوامع مختلف از بین رفته است.
در گذشته فرهنگ و علم تخصصی بود و کارشناسان و متخصصان به آن دسترسی داشتند در صورتی که امروز برای همه ملموس است.
او با بیان این که فضای مجازی، فضای واقعی را بازنمایی می‌کند، ادامه داد: امروزه رسانه به تمام جنبه‌های زندگی ما وارد شده است.
تا حدی که بسیاری از جوانان رسانه و فضای مجازی را پشتوانه‌ تصمیم و رفتارهای خود می‌کنند. روابط اجتماعی در فضای مجازی تشدید می‌شود. افراد داده‌ها واطلاعات زیادی کسب می‌کنند که باعث می‌شود راه‌های بیشتری برای تصمیم‌گیری و انتخاب داشته باشند.

این دانش‌آموخته‌ ارتباطات در پایان با اشاره به مفهوم رهایی فرهنگی گفت: به مرور زمان افراد تعلق خود را به الگوها و هنجارهای قدیمی از دست می‌دهند و سبک زندگی پسامدرن شکل می‌گیرد.

فضای مجازی یک فضای غیر بومی است و این فضا در نحوه‌ نگرش جوانان به سبک زندگی موثر است.

او پیشنهاد کرد: برای مصون ماندن از آسیب‌های فضای مجازی سیاستگذاران کشور سطح سواد رسانه‌ای را برای تمام اقشار جامعه ارتقا دهند و کلاس‌های آموزشی فضای مجازی برگزار کنند.

او راهکار دیگر در این زمینه را بومی‌سازی فضای مجازی متناسب با فرهنگ کشور دانست و تاکید کرد: متولیان، تولید اندیشه‌های نوآورانه و خلاقانه در فضای مجازی را در دستور کار خود قرار دهند.

هویت در فضای مجازی مخدوش است
سخنران دیگر این مراسم زهرا صبورنژاد، دانشجوی کارشناسی ارشد مطالعات فرهنگی و رسانه به چالش‌های هویت و فضای مجازی پرداخت و گفت: قدم اول در تمامی مطالعات هویتی اتخاذ رویکردی مشخص برای رسیدن به اهداف پژوهش است. مطالعات هویتی در گذشته کمرنگ بوده است و امروزه به آن توجه بیشتری می‌شود.

او سپس به سه مسئله‌ جدی در زمینه‌ مطالعات هویتی اشاره کرد و ادامه داد: در ابتدا باید نظریه‌های فضای مجازی و هویت را درگذشته دنبال کنیم و سپس به رویکرد خود در مطالعه‌ هویت بپردازیم و در نهایت روشی متناسب با رویکرد اتخاذ شده به کار ببریم.

صبورنژاد به رویکردهای فراوان موجود در علوم اجتماعی اشاره کرد و گفت: بعضی از این رویکردها مهمتر هستند و کارایی بیشتری دارند. اولین رویکرد مهم رویکرد اجتماعی شناختی است که در روان‌شناسی علوم اجتماعی به کار می‌رود. در این رویکرد مسئله‌ اصلی سازماندهی اطلاعات در حافظه است.

او ادامه داد: رویکرد دوم کنش متقابل نمادین است. این رویکرد شکل گیری معنا را در تعاملات نمادین می‌بیند. سومین رویکرد، رویکرد مطالعات فرهنگی است. این رویکرد به روابط قدرت می‌پردازد و بیشتر بر خرده فرهنگ‌ها تاکید می‌کند و معانی ذهنی را از دل خرده فرهنگ‌ها بیرون می‌کشد.

صبورنژاد گفت: رویکرد چهارم برساخت گرایی است. مزیت این رویکرد در این است که جوابگوی مخاطبان حقیقی است. برساخت گرایی رابطه‌ دیالکتیکی را مطرح می‌کند و از پرداختن به تاثیر و تاثر خودداری می‌کند. برساخت‌گرایی انواع مختلفی دارد: یکی برساخت‌گرایی گفتمانی که معتقد است واقعیت اجتماعی در دل گفتمان‌ها زاده می‌شود و هویت هم در دل همین گفتمان‌ها شکل می‌گیرد. دیگری برساخت‌گرایی با رویکرد روایی است که در ایران روی آن کار نشده است و به آن بعد زمانی می‌دهد و در خلال روایت به جهان نگاه می‌کند.

او در ادامه با تاکید بر لزوم توجه به ویژگی‌های فضای مجازی اعلام کرد: اقتضاهای زیستی و اجتماعی در فضای مجازی حذف می‌شود و جنسیت و قومیت در این فضا از بین می‌رود. فضای مجازی شرایطی را برای تصویرسازی ذهنی افراد فراهم می‌کند. از بین رفتن تفاوت‌های جنسیتی، قومی، فرهنگی و ... باعث می‌شود هویت افراد در این فضا مخدوش شود و نوعی عدم هویت و گسیختگی به وجود بیاید.

صبورنژاد در ادامه به دیدگاه‌های گیدنز پرداخت و بیان کرد: مرز حوزه‌ عمومی و خصوصی در فضای مجازی از بین می‌رود و هویت جمعی افراد تغییر پیدا می‌کند. در گذشته قبایل وجود داشتند اما در جهان حاضر ما شاهد شکل‌گیری جامعه‌ شبه قبیله‌ای هستیم که به افراد این امکان را می‌دهد تا در فضای مجازی اطلاعات خود را با یکدیگر تبادل کند.

او سپس به آثار ترکل در این زمینه اشاره کرد و ادامه داد: نگاه ترکل از دیدگاه‌های کلان فاصله گرفته است و به دنبال برساخت هویت فردی است. ترکل درباره‌ خیالات و امیال بین افراد در این فضا صحبت می‌کند و می‌گوید این فضا یک فضای کاذب است که ما نمی‌توانیم افراد را ببینیم و بر پایه‌ی تفکرات و خیالات خود از افراد تصویرسازی می‌کنیم.

نوجوانان در معرض آسیب اجتماعی شبکه‌های مجازی
زهرا گلستانه، دانشجوی مطالعات فرهنگی دیگر سخنران این نشست بود. او در ابتدای سخنانش با اشاره به اهمیت حریم‌خصوصی یاددآور شد: هر کس می‌تواند مشخص کند کی، کجا و تا چه حد دیگران به حریم‌خصوصی او دسترسی داشته باشند.
او با تاکید بر حریم‌خصوصی به عنوان یکی از مهمترین بحث‌های شبکه‌های اجتماعی، گفت: با پیشرفت و گسترش اینترنت و ورود آن به عرصه‌های گوناگون زندگی اجتماعی توجه به امنیت فضای مجازی دو چندان شده است.

گلستانه سپس به فعالیت بعضی موسسه‌ها در زمینه‌ اخلاق کامپیوتر اشاره کرد و گفت: این موسسه‌ها اصول اخلاقی را ارائه دادند تا افراد بتوانند در راستای حریم خصوصی از اطلاعات شخصی خود محافظت نمایند. اما در عصر حاضر با وجود حجم عظیم اطلاعات نمی‌توان با چند اصل اخلاقی این فضا را کنترل و مدیریت کرد.
او ادامه داد: ظهور شبکه‌های اجتماعی چالش‌ها و معضلات جدیدی را در ارتباطات ایجاد می‌کنند. زیرا با افشای اطلاعات شخصی، خطر بیشتری افراد را تهدید می‌کند.

گلستانه با بیان این که جوانان و نوجوانان در مراحل ورود به جامعه‌پذیری قرار دارند، ادامه داد: نوجوانان بیشتر در معرض آسیب‌های اجتماعی فضای مجازی قرار دارند. محققان معتقدند گرایش‌های نوجوانان به گروه‌های دوستان و الگوپذیری از آنها باعث می‌شود، جوانان و نوجوانان از این فضا استقبال کنند زیرا این فضا امکان حفظ این دوستی‌ها را برای آنها فراهم می‌کند.

او سپس به مطالعات انجام شده در این زمینه اشاره کرد و گفت: از آنجا که فیس‌بوک یکی از پرطرفدارترین شبکه‌های اجتماعی است به طور خاص آن را بررسی می‌کنیم. مطالعات ما را به این نتیجه رساند که فیلترینگ مانع دسترسی نوجوانان به فیس‌بوک نشده است و بیش از ۷۰ درصد نوجوانان مورد بررسی عضو این شبکه‌ اجتماعی هستند.

این دانشجوی رشته‌ مطالعات فرهنگی و رسانه درباره‌ اطلاعات کم جوانان از چگونگی و حفظ حریم خصوصی و اطلاعات شخصی هشدار داد و تصریح کرد: در مورد یاد شده ۷۰ در صد نوجوانان دارای اطلاعات کم یا متوسط در رابطه با تنظیمات فیس‌بوک بودند و ۲۴ درصد پسران و ۳۶ درصد دختران گفته‌اند که با بی‌ملاحظه‌گی در به اشتراک گذاشتن اطلاعات‌شان با مشکلاتی در مدرسه، خانواده یا جمع دوستان مواجه شده‌اند.

او در پایان راه برون رفت از چالش‌ها و مشکلات اخیر فضای مجازی را برنامه‌ریزی فرهنگی مناسب دانست و پیشنهاد کرد: برای بهبود کارکرد فضای مجازی و حفظ و کنترل اطلاعات شخصی بهتراست افراد اطلاعاتشان را محدود به دوستانشان کنند و اجازه ندهند عموم از مطالب صفحه‌ آنها آگاه شوند.
گلستانه نقش والدین را در حفظ و مدیریت اطلاعات در فضای مجازی موثر خواند و گفت: والدین باید فرزندان خود را تشویق کنند تا پست‌ها و مطالب مربوط به برنامه‌های سالم و اهداف بزرگ و خوب برای زندگی را لایک کنند.
او همچنین به جایگاه و نقش برنامه‌ریزان و مدیران مدارس اشاره کرد و گفت: برنامه‌ریزان می‌توانند با ارائه‌ جزوه‌ها و کتب درسی مناسب برای آموزش نحوه‌ی فعالیت در فضای مجازی موثر واقع شوند.

رسانه‌های جدید و تعاملی بودن آنها
مونا شعبان، دانش‌آموخته‌ ارتباطات چهارمین سخنران این مراسم بود که به ظرفیت‌های فضای سایبر پرداخت. او ابتدا به دو دیدگاه درباره‌ی فضای مجازی اشاره کرد و گفت: دیدگاه‌های خوشبینانه اینترنت را مفری برای رهایی بخشی می‌دانند. به طوری که یک منظر اجتماعی رادیکالی تصویر آرمانی از اینترنت، به عنوان فضای دموکراتیک که در آن صدای همه‌ بازیگران اجتماعی شنیده می‌شود و مخاطبان می‌توانند به مردمی فعال تبدیل شوند، ارائه داده است.

او ادامه داد: از دیگر سو، دیدگاه‌های بدبینانه معتقدند نه تنها فناوری‌ها باعث رهایی‌بخشی نمی‌شوند بلکه از آنها به عنوان ابزاری برای سلطه‌ طبقه‌ حاکم و هژمونی مسلط استفاده می‌شود. علاوه بر دو دیدگاه ذکر شده دیدگاه‌های بینابین هم وجود دارند که معتقدند اینترنت خنثی نیست اما به این معنی هم نیست که آگاهی کاذب و بردگی انسان‌ها یا شرایط ایده‌آل به دنبال خواهد داشت.

او در ادامه اینترنت تک عاملی را رد کرد و گفت: فضای سایبر مکمل فضای واقعی ما است و کاربردهای متعدد دارد. هم امکانات و مزیت‌ها و هم مشکلات و محدودیتها را باید در نظر گرفت. واقعیت اینترنت بین این دو در نوسان است و بسته به شرایط اجتماعی و فرهنگی افراد عملکرد اینترنت می‌تواند به یکی از قطب‌ها گرایش پیدا کند

اوبه امکانات بالقوه‌ی فضای سایبر اشاره کرد و ادامه داد: برای این که این فضا به دنیای واقعی وارد شود نیازمند یک سری مهارت‌ها است و افراد باید یک سری مهارت‌ها نظیر سواد و تحصیلات را داشته باشد تا از این فضا به نحو بهینه استفاده کند.
شعبان علت محبوبیت روزافزون رسانه‌های جدید را ویژگی‌های تعاملی و دسترسی به آن دانست و یادآور شد: رسانه‌های دیجیتال فضای دیالکتیکی را به ‌وجود آورده‌اندکه یکی از مزیت‌های این فضا امکان دسترسی همه‌ افراد به آن است. رسانه‌های جدید باعث ظهور طیف وسیع‌تری از صداها و تبادل اطلاعات در جامعه شده‌اند.

او ویژگی‌های دیگر رسانه‌های جدید را ارائه‌ی دو جهتی و چند جهتی ارتباطات دانست و اظهار کرد: استفاده از ویژگی تعاملی اینترنت امکان تغییر پارادایم در رسانه‌های جمعی را به وجود می‌آورد. با وجود این که محققان انتظار داشتند اینترنت یک محیط عادلانه‌تر برای ارتباطات فراهم کند، به نظر می‌رسد تکنولوژی برای ایدئولوژی‌های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی تعبیه شده است. بنابراین بهتر است نگاهی بینابین داشته باشیم.

شعبان با بیان این که ما نمی‌توانیم درک درستی از رسانه‌های دیجیتال داشته باشیم، گفت: امروز ابزار دیجیتال مدام در حال تغییر است. شرایط فرهنگی و اجتماعی نیز مدام تغییر می‌کند. این دو امر باعث می‌شود هم شاهد پیشرفت تکنولوژی‌های ارتباطی و اطلاعاتی باشیم و هم اضافه شدن امکانات جدید و تغییر شرایط فرهنگی و اجتماعی را داشته باشیم.

او در پایان به لزوم استفاده‌ی درست از این فضای مجازی تاکید کرد و ادامه داد: با دانستن سواد اجتماعی، سواد دیجیتال و سواد اطلاعات در فضای مجازی می‌توان از اینترنت به نحو مطلوب استفاده کرد و برای ارتباط و تعامل بهتر و آسان‌تر از آن بهره برد.

والدین می‌توانند آسیب فضای مجازی را به حداقل برسانند
فاطمه طهرانی کارشناس ارتباطات، آخرین سخنران این نشست بود که به مسئله‌ فضای مجازی و مادرانگی پرداخت و گفت: ما در عصری زندگی می‌کنیم که عصر انقلاب اطلاعات نام گرفته است و تکنولوژی‌های ارتباطی مدام در حال نو شدن هستند. این تکنولوژی‌ها ابعاد گوناگون زندگی بشر را تحت تاثیر قرار داده‌اند. در این عصر، نسلی شکل گرفته است که با مشخصاتی چون استفاده‌ بالا از اوقات فراغت از نسل قبل‌شان متمایز می‌شوند. چرا که این نسل بیش از یک چهارم زمان خود را به رسانه‌ها اختصاص می‌دهد و رسانه بخشی از زندگی آن‌ها شده است.

او در ادامه به حضور کودکان و نوجوانان در فضای مجازی اشاره کرد و گفت: کودکان و نوجوانان به‌ویژه نوجوانان امروز زمان قابل توجهی را به حضور در فضای مجازی اختصاص می‌دهند و به فعالیت می‌پردازند. آنها فضای مجازی را بستری برای بازی، دیدن انیمیشن، گوش دادن به موسیقی، برقراری ارتباط با دیگران، کسب اطلاعات و حتی خرید می‌دانند. در واقع فرد در فضای مجازی زندگی دومی را برای خود رقم می‌زند که بر همه‌ی ابعاد زندگی واقعی فردی و اجتماعی تاثیر می‌گذارد. از طرف دیگر رفته‌رفته مرزهای سنی در استفاده از فضای مجازی کمرنگ می‌شود و شاهد حضور کودکان مخصوصا در سنین پایان کودکی در فضای مجازی هستیم.

طهرانی به پژوهش‌های انجام شده در این زمینه اشاره کرد و اظهار داشت: پژوهش‌های انجام شده نشان می‌دهد نه تنها بسیاری از والدین به‌ویژه مادران آگاهی و مهارت‌های لازم در مدیریت استفاده فرزندان از فضای مجازی را ندارند بلکه درباره‌ استفاده‌ فردی خود نیز دانش لازم را ندارند. این در حالی است که مادران به فراخور نقش تربیتی خود باید این توانایی را داشته باشند و مصرف فردی خود را مدیریت کنند و به عنوان اولین و بهترین مربی درباره‌ فعالیت فرزند در فضای مجازی حضور داشته باشند.

او لزوم توجه به نقش مدیریتی مادران در این زمینه را یادآور شد و گفت: نتایج تقیقات نشان داده است آنچه درباره‌ نقش نظارتی مادران در ارتباط فرزندان با رسانه‌ها و تکنولوژی‌های نوین ارتباطی اتفاق می‌افتد، طیفی را تشکیل می‌دهد از فعالیت بدون نظارت فرزندان در فضای مجازی تا منع استفاده‌ فرزندان از فضای مجازی.

طهرانی در پایان این نشست تشخیص و اتخاذ راهکارهای تربیتی و نظارتی درباره‌ ارتباط فرزند با فضای مجازی را لازم دانست و بیان کرد: آگاهی والدین به ویژه مادران باعث می‌شود فرزندان بتوانند از این فضا مناسب و کارآمد استفاده کنند.
نظارت بر فرزندان به منظور ایفای بهینه‌ نقش، مقوله‌ای است که پیش از این در تعریف مادرانگی و وظایف مادری موضوعیت نداشته است.
طبق تحقیقات به دست آمده برخی از مادران علاوه بر واقف نبودن به ضرورت آگاهی درباره‌ فضای مجازی و آثار مثبت و منفی آن حتی دانش لازم برای استفاده از فضای مجازی را ندارند.
نظارت و آگاهی والدین به ویژه مادر باعث می‌شود آسیب‌های موجود در فضای مجازی برای فرزندان به حداقل برسد و امکان استفاده‌ حداکثری از فرصت‌های فضای مجازی فراهم شود.

منبع : شفقنا رسانه