ايتنا - نبض اطلاع‌رسانی در دستان شبکه‌های اجتماعی

با همه‌گیر شدن کاربرد اینترنت در کشور، دیگر رادیو، تلویزیون و... آرام آرام بخشی از سهم خود در تأثیرگذاری برجامعه و برقراری ارتباطات اجتماعی میان شهروندان را به فناوری‌های نوین ارتباطات واگذار کردند و امروزه شبکه‌های اجتماعی مهم‌ترین وسیله ارتباطی لقب گرفته‌اند.

فعالیت شبکه‌ای کاربران ایرانی و رونق ارتباطات فردی و اجتماعی مبتنی بر اینترنت فراز و فرودهای زیادی به خود دید و ایرانیان کوچ‌های متعددی در عرصه فضای مجازی و دنیای اینترنت تجربه کرده‌اند.

کوچ از چت روم‌ها به صفحات وبلاگ نخستین موج مهاجرت‌های مجازی بود. در نیمه اول دهه هشتاد که هنوز حضور در چت روم‌ها و گفت‌و‌گوهای آنلاین برای کاربران ایرانی کاملاً هضم نشده بود وبلاگ‌نویسی هم در کشور باب شد.

با ظهور دو سرویس وبلاگ فارسی یعنی بلاگفا و پرشین بلاگ، فرصتی برای عمومی شدن و شخصی شدن فضای اینترنت و برقراری شکل جدیدی از ارتباطات مبتنی بر اندیشه در میان کاربران ایرانی فراهم شد.

سال‌های اولیه هشتاد به مدد سرویس‌های وبلاگ و شبکه‌های اجتماعی نه تنها سهم محتوای فارسی بلکه میزان عضویت شهروندان فارسی زبان درفضای اینترنت به شکل تصاعدی افزایش یافت.

با ایجاد پرشین‌بلاگ در سال ۸۱ به عنوان نخستین سرویس وبلاگ فارسی، زبان فارسی به رده چهارم زبان‌های وبلاگی با ثبت ۶۰ هزار وبلاگ رسید که با ورود بلاگفا و دیگر سرویس‌های وبلاگی به این عرصه، سال‌های ۸۲ و ۸۳ به سال رشد تصاعدی وبلاگستان فارسی بدل شد.

بر اساس آمار‌های موجود در سال ۸۳ تعداد وبلاگ‌ها نسبت به دوره مشابه سال۸۲ دو برابر و نسبت به سال ۸۱ پنج برابر شده بود. بنابراین همان‌گونه که استفاده از اینترنت و میزان حضور ایرانیان در فضای مجازی در این سال‌ها بسرعت رو به افزایش نهاد به همین میزان هم شکل حضور کاربران در این فضا روز به روز متنوع‌تر شده و بارها تغییر شکل داده است.

در این سال‌ها بلاگرها بسرعت قابلیت‌های متعدد سرویس‌های وبلاگ و کدنویسی برای ایجاد قالب و قابلیت‌های وبلاگ را فراگرفتند و نوع جدیدی از ارتباطات شبکه‌ای از طریق نگارش پست‌های جدید، ایجاد شبکه پیوندها و کامنت‌‌نویسی زیر پست‌های وبلاگ شکل گرفت به طوری که هزاران کاربر از این طریق همفکران و مخاطبان خود را پیدا کردند.

اما دوران اوج وبلاگ‌نویسی دیری نپایید به طوری که ازابتدای نیمه دوم دهه هشتاد و همراه با ظهور شبکه‌های اجتماعی امروزی، ذائقه مخاطبان هم بتدریج تغییرکرد. این‌بارعلاقه به کتاب‌خوانی و مقاله‌خوانی و مطالب مفصل پست‌های بلاگرها، جای خود را به گزیده نویسی‌های جدید باب شده در شبکه‌های اجتماعی داد.

در این دوره شبکه‌های اجتماعی به عنوان فست‌فودهای دنیای مجازی برخلاف پست‌های مفصل بلاگرها یکی پس از دیگری باز شدند و ذائقه شهروندان ایرانی فضای مجازی را تغییر دادند بنابراین آرام آرام وبلاگ‌نویسی رو به افول نهاد و بلاگرها و مخاطبانشان عضو شبکه‌های جدید شدند.

هر چند ورود به دنیای مجازی جدید در ابتدا فرصتی برای بیشتر دیده شدن مطالب وبلاگ‌ها بود اما با جذب شدن افراد در فضای جدید، فاصله زمانی پست‌های وبلاگ‌ها طولانی و عضویت در شبکه‌های اجتماعی نو رسیده سرعت گرفت. فعالیت کاربران مهاجر نیز در دنیای جدید با شکل وشمایلی متفاوت رونق گرفت و با وجود برخی تلاش‌ها و مقاومت‌ها کرکره وبلاگ‌ها پایین کشیده شد.

کوچ‌های شبکه‌ای؛ از اورکات تا فیس‌بوک
شبکه اجتماعی اورکات (متعلق به گوگل) را می‌توان نخستین تجربه عمومی ایرانی‌ها از شبکه‌های ‌اجتماعی به معنای واقعی و امروزی دانست. در سال‌های ۸۲ و ۸۳ که هنوز خبری از فیس‌بوک و گوگل‌پلاس و توئیتر نبود، اورکات بسرعت در کانون توجه جوانان دانشگاهی، بلاگرها و دیگر فعالان عرصه فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات ایران قرار گرفت و فراگیر شد.

در آگوست ۲۰۰۴ (تابستان ۱۳۸۳) اورکات اعلام کرد که به ترتیب برزیلی‌ها با۶۹ درصد، آمریکایی‌ها با ۱۸ درصد و ایرانی‌ها با ۶ درصد بیشترین کاربران این شبکه را تشکیل می‌دهند. اما روزهای اوج این شبکه‌اجتماعی هم برای فارسی زبانان دیری نپایید و در حالی که عضویت ایرانیان به صورت تصاعدی بالا می‌رفت، وب‌گاه اورکات از داخل ایران فیلتر و کم کم به فراموشی سپرده شد.

مرگ اورکات اما نه تنها برای ایرانیان پایان کار نبود که به موازات آن انواع دیگری از شبکه‌های اجتماعی خارجی و داخلی پذیرای کاربران ایرانی شدند. شبکه‌های یاهو ۳۶۰درجه، گوگل ریدر، کلوب ایرانی و... از جمله شبکه‌های اجتماعی مورد توجه کاربران داخل کشور در اواسط دهه هشتاد و سال‌های بعد بودند.

اما از سال ۱۳۸۷ همزمان با ظهور و فراگیر شدن فیس‌بوک موج جدیدی از مهاجرت درون شبکه‌ای کاربران ایرانی رقم خورد و میلیون‌ها ایرانی طی سال‌های ۸۷ تا آغاز دهه ۹۰ فتیله فعالیت خود در سایر شبکه‌های اجتماعی و فضاهای مجازی را پایین کشیدند و به فیس‌بوک کوچ کردند.

فیس‌بوک در ایران هم مانند سایر کشورها به لحاظ تعداد و حجم فعالیت کاربران، حاکم بلامنازع فعالیت شبکه‌های اجتماعی بود. در این سال‌ها همزمان راه‌های دور زدن محدودیت‌ها و عبور از فیلترینگ در کشور نیز متنوع شد و فیلترینگ هم نتوانست فیس‌بوک را مانند اورکات از چشم ایرانیان بیندازد.

تلفن هوشمند و آغازی بر کوچ
همزمان با آغاز دهه ۹۰ یکی از مهم‌ترین نقاط عطف فعالیت شبکه‌ای کاربران اینترنت در ایران و جهان و یکی از تاریخی‌ترین کوچ‌های کاربران فضای مجازی رقم خورد. باعث و بانی این نقطه عطف جدید و کوچ متفاوت و تاریخی، ظهور یک ظرفیت جدید ارتباطی از طریق تلفن‌های همراه هوشمند بود.

این ظرفیت جدید از اواخر سال ۹۱ مورد توجه عمومی دارندگان تلفن همراه قرار گرفت. هر چند در این دوران چند شبکه اجتماعی اولیه ظهور کردند اما وایبر از معدود شبکه‌های اجتماعی موبایلی بود که با استقبال گسترده کاربران ایرانی مواجه شد.

پیش از وایبر شبکه‌های دیگری مانند وی چت نیز کاربران را مجذوب خود کرده بود اما به دلایل مختلف استفاده از سایر شبکه‌ها عمومیت پیدا نکرد.در همین روزها و تقریباً از نیمه دوم سال ۹۳ اپراتورهای تلفن همراه اقدام به ارائه‌ سرویس‌های اینترنت پرسرعت کردند.

ارائه اینترنت پرسرعت روی موبایل از یک‌سو و محبوبیت بالای اپلیکیشن‌های موبایل از سوی دیگر باعث شد تعداد کاربران تلفن‌های هوشمند که در آغاز سال ۹۳ تنها دو میلیون نفر بود با رشد ۱۰ برابری در بهار سال ۹۴ به ۲۰ میلیون نفر برسد و با همین رشد بنابه تخمین کارشناسان سازمان فناوری اطلاعات تعداد کاربران تلفن هوشمند تا پایان سال به دو برابر رسید.

در این دوران با توسعه تلفن‌های هوشمند، اتصال تلفن‌ها به اینترنت بی‌سیم و افزایش سرعت اینترنت تلفن همراه، روز به روز تلفن‌های همراه و تبلت‌ها پرطرفدارتر و لپ‌تاپ‌ها و کامپیوترهای خانگی منزوی‌تر شدند.
بر اساس آخرین نظرسنجی صورت گرفته در دی ماه امسال ۵۳ درصد از کل مردم ایران حداقل عضو یکی از شبکه‌های اجتماعی هستند.هر چند از زمان فراگیر شدن تلفن‌های هوشمند و رایج شدن شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر تلفن همراه چند مرحله کوچ شبکه‌ای نیزدر بین کاربران ایرانی اتفاق افتاده است اما هم اکنون فعالترین و پرمخاطب‌ترین شبکه فعال در ایران شبکه تلگرام است.

منبع : ایران