ايتنا - شمارش معکوس برای رونمایی شبکه ملی اطلاعات

کمتر از ۵ روز آینده و در میان افتتاح پروژه‌های هفته دولت، قرار است شبکه ملی اطلاعات یا همان «اینترنت ملی»، رسما بهره‌برداری شود تا کاربران ایرانی طعم ارتباطاتی پرسرعت، ارزان و امن را بچشند.

به گزارش ایتنا از مهر، پس از ۱۱ سال تلاش دولت‌های مختلف برای راه‌اندازی «شبکه ملی اطلاعات» که تا سال‌ها، نام‌هایی چون «اینترنت ملی»، «شبکه ملی اینترنت» و «اینترانت ملی» را یدک می‌کشید، وزارت ارتباطات وفناوری اطلاعات قرار است این شبکه را با نام اختصاری «شما» در هفته دولت و در آخرین سال فعالیت دولت تدبیر و امید، رسما رونمایی کند.

طی این سال‌ها شاهد ارائه تعاریف متعدد و مختلفی در مورد شبکه ملی بودیم که این موضوع باعث شد نه تنها اختلافاتی میان مسئولان برای راه‌اندازی این شبکه شکل گیرد، بلکه دغدغه‌ای نیز برای کاربران نهایی ایجاد شد که فکر می‌کردند در نحوه دسترسی به شبکه اینترنت با محدودیت مواجه شوند و به بیان دیگر، با راه‌اندازی این شبکه، اینترنت به طور کل قطع شود.

چراکه در ابتدا مسئولان در تعریف شبکه ملی براین باور بودند که شبکه‌ای ایجاد شود تا نیاز به شبکه اینترنت جهانی را برای کاربر به همراه نداشته باشد و در صورتی که شبکه جهانی اینترنت قطع شد، ارتباط کاربران ایرانی قطع نشود. اما با گذشت بیش از یک دهه از تعاریف اولیه این طرح، در نهایت شبکه ملی اطلاعات طبق اهداف برنامه‌های توسعه‌ای کشور و سیاست‌های کلی نظام، در تعریف نهایی به یک اجماع رسید و شورای‌عالی فضای مجازی در نخستین جلسات خود در دولت یازدهم و به ریاست حسن روحانی، راه‌اندازی آن را تکلیف کرد.

کشورهایی که شبکه ملی اطلاعات دارند
برخی بررسی‌ها نشان می‌دهد که شبکه‌های ملی در سایر کشورهای دنیا وجود دارند، که اگرچه دارای ساختارهای متفاوتی هستند اما به نوعی می‌توانند مشابه شبکه ملی اطلاعات در ایران باشند. برای مثال شبکه NBN یا شبکه باند وسیع در استرالیا و طرح پهنای‌باند ملی ایالات متحده امریکا، شبکه Kwangmyong در کره شمالی و internet II در آمریکا از جمله این شبکه‌ها هستند.

البته شبکه Kwangmyong در کره شمالی به موازات شبکه اینترنت و به صورت مستقل از آن و با هدف محدودیت ارتباطات خارجی کاربران و تأمین نیازهای ارتباطی داخلی راه‌اندازی شده، اما در استرالیا و ایالات متحده، این شبکه‌ها در جهت تقویت دسترسی کاربران به منابع اطلاعاتی شبکه جهانی اینترنت با سرعت بیشتر و کیفیت بالاتر ایجاد شده‌اند.

کشور هند نیز نوعی از شبکه ملی اطلاعات را با نام شبکه ملی دانش، در جهت جمع‌آوری اطلاعات دانشی، در اختیار دارد. گفته می‌شود کویت نیز چیزی شبیه به شبکه علمی ایران دارد و در برزیل یک شبکه ملی با عنوان شبکه سلامت دیده می‌شود.

شبکه ملی اطلاعات از نگاه قانون برنامه پنجم توسعه
شبکه ملی اطلاعات در ابتدا در دولت نهم و از سوی محمد سلیمانی وزیر ارتباطات و معاونش عبدالمجید ریاضی، «اینترنت ملی» نامگذاری شد. وزیر ارتباطات دولت نهم تاکید داشت که با ایجاد اینترنت ملی، بی نیازی از شبکه اینترنت خارجی را رقم خواهد زد؛ اما این طرح به‌دلیل نبود توجیهات مناسب فنی و اقتصادی توفیقی نیافت.

در دولت دهم ، رضا تقی‌پور وزیر وقت ارتباطات، تلاش بسیاری به کار بست تا این پروژه با نام «شبکه ملی اینترنت – شما » و تعریف مشخصی از اهداف و برنامه‌های مربوط به آن به نحوی که اینترنت در کنار این شبکه ملی باقی بماند، شکل گیرد و حتی در دوره کوتاهی نیز محمد نامی، دیگر وزیر ارتباطات دولت دهم، تلاش خود را برای ساماندهی این طرح به کار بست اما بازهم این طرح توفیقی کسب نکرد.

در نهایت اینکه دولت و مجلس موفق شدند در برنامه پنجم توسعه کشور، سرفصلی مشخص از الزامات اجرای این پروژه (ماده ۴۶ برنامه) با نام «شبکه ملی اطلاعات» تدوین کنند که این موضوع با اختصاص ردیف بودجه سالانه، به محمود واعظی وزیر ارتباطات در دولت یازدهم تکلیف شد. حال در سال پایانی برنامه پنجم توسعه، این وزارتخانه مدعی شده که در ابتدای هفته آینده، فاز نخست شبکه ملی را اجرایی می کند.

طبق این قانون، شبکه ملی اطلاعات کشور، شبکه‌ای مبتنی بر پروتکل اینترنت (IP) به همراه سوئیچ‌ها، مسیریاب‌ها و مراکز داده‌ای است، به صورتی که درخواست‌های دسترسی داخلی و اخذ اطلاعاتی که در مراکز داده داخلی نگهداری می‌شوند به هیچ‌وجه از طریق خارج کشور مسیریابی نشود.

در این تبصره امکان ایجاد شبکه‌های اینترانت و خصوصی و امن داخلی در شبکه ملی اطلاعات به عنوان یکی دیگر از تعاریف مدنظر اعلام شده است. با این حال دسترسی ۶۰ درصد خانوارها به شبکه پرسرعت و ۱۰۰ درصد کسب و کارها به این شبکه از دیگر الزاماتی است که در بند الف و ب ماده ۴۶ قانون برنامه پنجم توسعه به آن اشاره شده است.

شبکه ملی اطلاعات از نگاه شورای عالی فضای مجازی
با وجود تاخیر پی‌درپی در راه‌اندازی و ایجاد شبکه ملی اطلاعات، شورای‌عالی فضای مجازی پیرو عمل به منویات مقام معظم رهبری، در نخستین جلسات خود در دولت یازهم در دی ماه سال ۹۲ ، الزامات حاکم بر تحقق شبکه ملی اطلاعات را به عنوان زیرساخت ارتباط فضای مجازی کشور مصوب کرد.

در این مصوبه شبکه ملی اطلاعات، شبکه‌ای متشکل از زیرساخت‌های ارتباطی با مدیریت مستقل کاملا داخلی و حفاظت شده نسبت به دیگر شبکه‌ها (از جمله اینترنت) با امکان تعامل مدیریت شده با آنها، تعریف شد. شبکه‌ای با امکان عرضه انواع محتوا و خدمات ارتباطی سراسری برای آحاد مردم و با تضمین کیفیت از جمله قابلیت تحرک.

در همین حال این شورا، طراحی و راه‌اندازی شبکه‌ای با قابلیت عرضه انواع خدمات امن اعم از رمزنگاری و امضای دیجیتالی به کلیه کاربران را به وزارت ارتباطات تکلیف کرد که قابلیت برقراری ارتباطات امن و پایدار میان دستگاه‌های حاکمیتی و مشاغل و مراکز حیاتی کشور را داشته باشد و در نهایت شبکه‌ای پرظرفیت، پهن‌باند و با تعرفه رقابتی باشد.

این شبکه به نوعی تعریف شده است که مراکز داده (دیتاسنتر) و میزبانی داخلی و نیز تفکیک ترافیک داخلی و خارجی و مراکز تبادل دیتا را شامل شود.

ابوالحسن فیروزآبادی ، دبیر شورای‌عالی فضای مجازی پیش از این تاکید کرد: راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات در دو فاز اجرایی می‌شود که فاز نخست آن، اصلاح وضع شبکه موجود خواهد بود که در هفته دولت بهره برداری می شود و فاز دوم مربوط به راه‌اندازی یک سیستم جدید و نو است.

وی گفت: در این زمینه جلساتی به صورت مستمر میان وزارت ارتباطات و مرکز ملی فضای مجازی برگزار شده و قرار است سایر اصول و ضوابط اجرای شبکه ملی اطلاعات، برای یک سال آینده نیز تعیین شود.

دبیر شورای عالی فضای مجازی اضافه کرد: وزارت ارتباطات و مرکز ملی فضای مجازی در زمینه شبکه ملی اطلاعات کاملاً هماهنگ هستند و در جلسات هماهنگی برای این طرح، نماینده مرکز ملی فضای مجازی نیز حضور دارد.

در این زمینه محمود واعظی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات با اعلام راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات در اوایل هفته آینده گفت: از سه سال گذشته تا کنون فعالیت فشرده‌ای با همکاری شرکت‌های اینترنتی، مخابرات، اپراتورهای موبایل و شرکت‌های دانش بنیان تولید محتوا صورت گرفته است و رضایت‌مندی کاملی از آغاز بهره‌برداری فاز نخست این شبکه وجود دارد بر این اساس امیدواریم که اوایل هفته آینده این شبکه بهره‌برداری عمومی شود.

زنجیره شبکه ملی اطلاعات کامل شد
محمدجواد آذری جهرمی، معاون وزیر ارتباطات و مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت به عنوان مجری پروژه شبکه ملی اطلاعات، دستاورد نهایی شدن فاز نخست این طرح ملی را دسترسی کاربران ایرانی به ارتباطات داخلی با سرعت بالا عنوان می‌کند و می‌گوید: زنجیره شبکه ملی اطلاعات کامل شده است.

وی در تعریف فاز نخست بهره‌برداری از شبکه ملی اطلاعات می‌افزاید: شبکه ملی اطلاعات تعریفی مشخصی دارد به نحوی که مطابق قانون برنامه پنجم، ۶۰ درصد خانوار ایرانی باید به پهنای‌باند پرسرعت، دسترسی داشته باشند به صورتی که این دسترسی پهن‌باند با قیمت مناسب ایجاد شود و در کنار آن شاهد حضور دیتاسنترهای داخلی (مراکز داده) باشیم.

معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات ادامه داد: طبق این اهداف با درنظر گرفتن ۳۰ میلیون خانوار ایرانی، باید حداقل ۱۵ میلیون خط اینترنت ADSL در کشور وجود داشته باشد اما برای دسترسی به این حجم پهنای‌باند پرسرعت، به اهداف مدنظر نرسیده‌ایم به نحوی که هم‌اکنون حدود ۱۰ تا ۱۱ میلیون خط ADSL در کشور، برآورد می‌شود. اما از سوی دیگر با پوشش وسیع اینترنت موبایل نسل سوم و چهارم در کشور (3G و 4G ) این اهداف محقق شده است و ضریب نفوذ این دسترسی به بیش از ۶۰ درصد رسیده است.

مجری شبکه ملی اطلاعات در مورد تحقق زیرساخت‌های اجرای این طرح ملی، خاطرنشان کرد: در بخش زیرساختی شبکه ملی اطلاعات، ظرفیت‌سازی مناسب صورت گرفته و با راه‌اندازی مراکز تبادل اطلاعات داخلی در ۴ نقطه کشور، این طرح به سمت اجرایی شدن در حرکت است.

وی با اشاره به اقدامات صورت گرفته برای ایجاد مراکز توزیع محتوا (Content delivery network ) از سوی مرکز تحقیقات مخابرات ایران و نیز بخش خصوصی، تاکید کرد: آخرین اقدام تفکیک قیمت ترافیک ارتباطات داخلی و خارجی بود که طبق مصوبه کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات انجام شد و هم اکنون می‌توانیم بگوییم که زنجیره شبکه ملی اطلاعات کامل شده است و فاز یک این طرح، آماده بهره‌برداری است.

تمامی مشاغل به شبکه ملی اطلاعات متصل می‌شوند
مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت، گفت: شبکه ملی اطلاعات روی همین شبکه فعلی زیرساختی کشور در حال انجام است. هم‌اکنون همه چیز برای کاربران ملموس شده است. هم‌اکنون کاربران، سرویس داخلی را با پهنای‌باند بالاتر و قیمت ارزان‌تر مصرف می‌کنند و این همان شبکه ملی اطلاعات است.

وی با تاکید براینکه کاربر چیز دیگری را احساس نخواهد کرد و قانون برنامه نیز همین است، در پاسخ به این سوال که در اوایل هفته آینده چه چیزی قرار است رونمایی شود، ادامه داد: آنچه که از رونمایی این طرح مدنظر است ارائه کامل شبکه ملی اطلاعات خواهد بود. چون بخشی از آن در حوزه‌های امنیت فضای تبادل اطلاعات، حملات سایبری و جلوگیری از حملات سایبری باقی مانده بود که به این زنجیره اضافه می‌شود.

آذری جهرمی خاطرنشان کرد: آنچه که در الزامات مصوبه شورای‌عالی فضای مجازی در مورد شبکه‌ملی اطلاعات بود تقریبا کامل شده است و ما از ۳ ماه پیش شروع به چیدن پازل‌های مختلف در کنار هم برای راه‌اندازی این شبکه کرده‌ایم. هم‌اکنون می‌توانیم بگوییم که شبکه‌ملی اطلاعات وجود دارد و از این پس باید به فکر بهبود آن باشیم.

وی در مورد رونمایی از فاز دوم شبکه‌ملی اطلاعات که طبق گفته وزیر ارتباطات در دهه فجر ۹۵ انجام می‌شود، نیز گفت: در فاز دوم شاهد اتصال ۱۰۰ درصد مشاغل به شبکه‌ملی اطلاعات خواهیم بود. در کنار آن کیفیت شبکه بهبود می‌یابد و اپلیکیشن‌ها و محتوای داخلی به روزرسانی شده و توسعه می‌یابد.

کاهش قیمت خدمات آنلاین مهمترین دستاورد اینترنت ملی
آنچه که در ایجاد شبکه ملی اطلاعات می تواند برای کاربران نهایی مورد اهمیت قرار گیرد، نحوه دسترسی به ارتباطات با کیفیت، پرسرعت و ارزان است. انتظاری که هنوز در اتصال به شبکه اینترنت برای کاربران به صورت کامل محقق نشده است. با این حال، راه‌اندازی مراکز داده، مراکز تبادل اطلاعات و توزیع محتوا در داخل کشور بر بستر شبکه ملی اطلاعات قرار است این انتظار کاربران را محقق سازد.

آذری جهرمی در این‌باره گفت: موضوع تفکیک ترافیک داخلی و خارجی در شبکه‌ملی اطلاعات با هدف کاهش قیمت دسترسی به خدمات آنلاین برای کاربران صورت گرفته است به نحوی که طبق مصوبه ۲۳۷ کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات، شرکت‌های ارائه دهنده خدمات اینترنتی ۶ ماه فرصت خواهند داشت که نسبت به تفکیک تعرفه‌ها برای کاربران اقدام کنند.

وی افزود: به این معنی که چنانچه کاربران از سرویس‌ها و سایت‌های داخلی استفاده می‌کنند، هزینه پهنای باند آنها به مراتب کمتر از زمانی خواهد شد که از سایت‌های خارجی و سرویس‌های خارجی که میزبانی آنها در خارج از کشور است، استفاده کنند.

هم‌اکنون و طبق اعلام وزارت ارتباطات، ۶۰ درصد مصرف پهنای‌باند اینترنت برای ترافیک خارجی و ۴۰ درصد برای ترافیک داخلی است که با ایجاد شبکه‌ملی اطلاعات، برآورد می‌شود که این نسبت، عکس شود و کاربران ایرانی برای استفاده از خدمات، مجبور به استفاده از ترافیک خارجی نشوند و هزینه‌هایشان کاهش یابد.

طبق مصوبه ۲۳۷ کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات، پهنای‌باند اینترنت بین‌الملل تا سقف ۴۲ درصد و پهنای‌باند شبکه داخلی تا ۸۴ درصد کاهش قیمت داشته است. این کاهش قیمت برای کاربران نهایی تا سقف ۳۶ درصد ملموس خواهد بود که البته بستگی به میزان مصرف کاربر دارد. در واقع کاربری که کم مصرف باشد حدود ۱۰ درصد کاهش قیمت را حس می‌کند اما کاربری که مصرف بیشتری داشته باشد هزینه‌هایش تا ۳۶ درصد کاهش پیدا خواهد کرد. این کاهش قیمت در اتصال از طریق موبایل نیز حدود ۲۰ درصد برآورد می‌شود.