ايتنا - موج نهنگ آبی به ایران می‌رسد؟

موج نگرانی از بازی Blue Whale یا نهنگ آبی که کاربران نوجوان خود را تشویق به خودکشی می‌کند بعد از کشورهای اروپایی، امریکای شمالی و جنوبی حالا به ایران رسیده است. در یک هفته اخیر سایت‌های مختلف ایرانی به انتشار خبر و گزارش‌هایی در خصوص این بازی پرداخته‌اند. در این بین صدا و سیما نیز با پخش گزارش‌هایی در خصوص این بازی یا چالش مرگ‌آور، بهانه خوبی برای محکوم کردن فضای مجازی پیدا کرده است.

گزارش‌های یک طرفه‌ این سازمان حالا به جای اطلاع‌رسانی و ارائه راهکار مناسب باعث نگرانی و ترس بیشتر خانواده‌های ایرانی در خصوص این بازی شده است. بالا گرفتن حجم نگرانی در خصوص نهنگ آبی در نهایت باعث شد، محمد جواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات که این روزها فعالیت قابل توجهی در شبکه‌های اجتماعی برای پیگیری خواسته‌های کاربران دارد اعلام کند که این بازی از بسیاری از فروشگاه‌های نرم‌افزاری حذف شده است. او در ادامه از مذاکره با شبکه اجتماعی روسی VK (که این بازی نخستین بار در آن منتشر شد) برای جلوگیری از اشاعه خشونت از طریق این شبکه نیز خبر داد.

جهرمی همچنین در گفت‌و‌گویی با بیان اینکه رسانه‌های مختلف در خصوص برخورد با چنین خبرهایی باید با دقت بیشتری قدم بردارند تأکید کرد که کار رسانه اطلاع‌رسانی دقیق همراه با شفاف‌سازی است نه ایجاد ترس و نگرانی. جهرمی از حذف این بازی در فروشگاه‌های آنلاین اپ خبر داد و گفت:«با توجه به حوادث ناگواری که این بازی از سال 2015 در بسیاری از کشورها به دنبال داشته است و بالا گرفتن اعتراض‌ها، لینک دانلود و استفاده از این بازی از اینترنت حذف شده است. اما با این حال باید با فرهنگ‌سازی بیشتر و بهتر به والدین کمک کنیم تا نظارت بهتری روی استفاده فرزندان خود از محتوای فضای مجازی داشته باشند.» اما بازی نهنگ آبی که به اعتقاد بنیاد ملی بازی رایانه‌‌ای، بازی رایانه‌ای نیست و یک چالش است چیست و تاکنون دنیا نسبت به آن چه واکنش و راه‌حلی داشته است؟ حالا که این بازی یا چالش در ایران نیز بر سر زبان‌ها افتاده است با چه راهکاری می‌توان جلوی خطرات احتمالی آن یا هر بازی مانند آن را گرفت؟

چالشی به نام«نهنگ آبی»
نهنگ آبی (Blue Whale) که با نام «چالش نهنگ آبی» نیز شناخته می‌شود یک بازی اینترنتی است. در این بازی وظایف مختلفی برای انجام در نظر گرفته شده است که بازیکن باید در 50 روز و زیر نظر پشتیبانی که با او در ارتباط است بدرستی انجام دهد. در واقع در این چالش اینترنتی ۵۰ مرحله‌ای از مخاطبان که عمده آنها را نیز نوجوانان تشکیل می‌دهند، خواسته می‌شود روزانه تکلیف خود را انجام داده و در پایان، عکسی از وظایف خود را برای پشتیبان شان ارسال کنند تا بتوانند وارد مرحله بعد شوند.

در نهایت وظیفه پایانی که به بازیکن در مرحله 50 واگذار می‌شود خودکشی است. نام این بازی نیز از پدیده «آمدن نهنگ‌ها» به ساحل گرفته شده است که براساس بررسی‌های علمی گروهی از نهنگ‌ها برای پایان دادن به زندگی، خودشان را به ساحل می‌رسانند. 50 مرحله بازی آنقدر خشن و ترسناک است که شاید بهترین مرحله‌ از آن را که بتوان در اینجا بازگو کرد دیدن فیلم‌های ترسناک در کل روز، گوش دادن به موسیقی‌های ارسال شده از سوی پشتیبان یا راه رفتن بر لبه یک پل باشد. بازی نهنگ آبی نخستین بار در سال 2013 در روسیه و در شبکه اجتماعی VK شروع به کار کرد. Philipp Budeikin دانشجوی اخراجی رشته روانشناسی خالق این بازی هدفش از طراحی نهنگ آبی را پاک کردن افراد بی‌ارزش از جامعه عنوان کرده است.

موج نهنگ آبی در ایران
در حالی که در دو سال گذشته موج نگرانی عواقب بازی نهنگ آبی جهان را فرا گرفته است حالا نزدیک به یک هفته است که این موج نگرانی به ایران هم رسیده است. بسیاری از کاربران در شبکه‌های اجتماعی مانند توئیتر با هشتگ «# نهنگ - آبی» در حال اطلاع‌رسانی در خصوص این بازی هستند. از سوی دیگر پلیس فتا از والدین خواسته که فعالیت فرزندان در فضای مجازی را با حساسیت بیشتری کنترل کنند.

وزیر ارتباطات نیز در پستی جداگانه در اینستاگرامش علاوه بر اعلام این خبر که این بازی از طریق سایت‌های اینترنتی و فروشگاه‌های اپ در دسترس نیست از بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای خواست تا از طریق مدارس و معلمان تربیتی برای آگاهی‌رسانی به والدین و معلمان برای استفاده بهتر از بازی‌های رایانه‌ای وارد عمل شوند. حسن کریمی‌قدوسی، مدیرعامل بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای، در گفت‌و‌گو با «ایران» اعلام می‌کند که نهنگ آبی به معنای واقعی یک بازی رایانه‌ای نیست و یک چالش است مانند چالش آب یخ که از طرف شبکه‌های اجتماعی مطرح شد.

قدوسی به مطلع بودن بنیاد نسبت به این بازی از ماه‌های پیش اشاره می‌کند و می‌گوید: «از آنجا که تمامی دست‌اندرکاران این بازی دستگیر و بازی نیز از اینترنت حذف شده بود و از سوی دیگر به خاطر اینکه نمی‌خواستیم ناخواسته تبلیغ این بازی را کرده تا افراد کنجکاو به جست‌و‌جو در خصوص آن شوند، ترجیح دادیم حرفی از این بازی به میان نیاوریم. واقعاً هم هیچ ایده‌ای نداریم که در یک هفته گذشته چطور این بازی از طریق صدا و سیما بر سر زبان‌ها افتاد و حالا شاهد موج نگرانی در خصوص این بازی که دیگر وجود خارجی ندارد هستیم.»

قدوسی تأکید می‌کند هرچند نهنگ آبی یک بازی نیست اما بنیاد معتقد است تنها راه جلوگیری از ایجاد خطر برای نوجوانان به کمک چنین برنامه‎هایی اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی است. او در واکنش به انتظار وزیر ارتباطات از بنیاد برای اطلاع‌رسانی در خصوص بازی‌های رایانه‌ای افزود: «بنیاد از سال‌ها پیش یکی از راهکارهایی که برای اطلاع‌رسانی به خانواده‌ها در خصوص بازی‌های رایانه‌ای در نظر داشت همکاری با مدارس کشور بود و در این خصوص در خواست‌هایی به آموزش و پرورش ارائه دادیم تا بتوانیم با برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای معلمان و والدین فرهنگ‌سازی‌های لازم را انجام دهیم. حتی دوسال پیش یک تفاهمنامه نیز با معاونت آموزش وزارت آموزش و پرورش امضا کردیم اما متأسفانه این تفاهمنامه به فراموشی سپرده شد.» قدوسی تأکید می‌کند همچنان بنیاد با برگزاری اردوهای آموزشی برای برخی مدارس سعی دارد تا دانش‌آموزان، والدین و معلمان را نسبت به نحوه استفاده درست از بازی‌های رایانه آگاه کند.

مدیرعامل بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای تصریح می‌کند که حذف نهنگ آبی از اینترنت به معنای پاک شدن چنین برنامه‌های مضری از فضای مجازی نیست اما این خانواده‌ها هستند که با کمک ابزارهای کنترلی می‌توانند جلوی ضررهای چنین برنامه‌هایی را بر فرزندان خود بگیرند.
وی در ادامه از ابزار جدید کنترلی در این خصوص که بزودی رونمایی خواهد شد خبر می‌دهد و می‌گوید: «در یک ماه آینده سامانه و اپلیکیشنی را رونمایی خواهیم کرد که اطلاعات کاملی در خصوص تمام بازی‌هایی که وارد کشور می‌شوند در آن وجود دارد. به کمک این سامانه خانواده‌ها می‌توانند در لحظه و هوشمندانه دست به انتخاب بازی برای فرزندان خود بزنند یا اطلاع دقیقی در خصوص بازی که فرزندان شان انتخاب کرده‌اند داشته باشند.» قدوسی امیدوار است با کمک صدا و سیما برای تبلیغ این سامانه، ابزار کنترلی مناسبی برای فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی در خصوص بازی‌های رایانه‌ای در اختیار خانواده‌ها قرار بگیرد.

واکنش کشورها به نهنگ آبی
نخستین قربانی این بازی یک دختر 15 ساله در روسیه بود و بعد از آن گزارش‌هایی در خصوص مرگ دختران و پسران نوجوان که تحت تأثیر این بازی به زندگی خود پایان داده بودند منتشر شد. در نهایت در سال 2016 وقتی گزارش یک روزنامه‌نگار توانست مرگ گروهی از نوجوانان را به این بازی ارتباط دهد، Philipp Budeikin خالق این بازی به جرم تحریک 16 دختر نوجوان به خودکشی دستگیر و به دنبال این اتفاق قانون پیشگیری از خودکشی در روسیه تصویب شد.

گزارش‌هایی از 130 اقدام به خودکشی در بین نوجوانان کشورهایی مانند آرژانتین، شیلی، برزیل، چین، امریکا، ایتالیا، کنیا، عربستان، اسپانیا، اروگوئه، ونزوئلا، هند و... که نشانه‌هایی از آسیب‌های مراحل این بازی در آنها دیده شده منتشر شده است. انتشار این خبرها موجی از نگرانی در کشورهای مختلف به وجود آورد و هر یک از کشورها راهکاری برای مبارزه با این بازی ابداع کردند. برای مثال در برزیل جنبشی به نام Pink Whale یا نهنگ صورتی با هزاران داوطلب به راه افتاد. هدف این جنبش اطلاع‌رسانی در خصوص ارزش‌های زندگی و مبارزه با افسردگی است.

یا یک مدرسه در یکی از شهرهای برزیل با همکاری شبکه‌های آموزشی، بازی برای مبارزه با نهنگ آبی طراحی کردند که نحوه شاد زندگی‌ کردن و خوشحال بودن را به نوجوانان آموزش می‌داد. در امریکا سایتی برای مبارزه با چالش‌های نهنگ آبی راه‌اندازی شد که در آن نوجوانان به چالش رسیدن به رفاه و زندگی بهتر دعوت می‌شدند. در چین، شرکت Tencent بزرگ ترین سرویس‌دهنده اینترنت دسترسی 12 شبکه به بازی نهنگ آبی را نیز مسدود کرد. اما دولت هند از شرکت‌های بزرگی چون Google، Facebook، Whats App، Instagram Micro soft و Yahoo تقاضا کرده‌ است تا تمامی لینک‌ها و ارجاعات به بازی نهنگ آبی را حذف کنند.