ايتنا - آیا مریخ به‌راستی زیست‌پذیر است؟

ایتنا - اکنون با انبوهی روبه‌رشد از مدارک و شواهد مبنی بر وجود دریاچه‌های زیریخی در مریخ روبه‌رو هستیم. اما آیا این دریاچه‌ها واقعاً می‌توانند میزبان زندگی باشند؟

مقالهٔ جدیدی که در نشریهٔ علمی Nature Astronomy منتشر شده نشان می‌دهد که شاید بهترین مکان برای یافتن زندگی در مریخ، در فاصلهٔ بیش از یک‌کیلومتری و در زیر سطح آن باشد که اتفاقاً دانشمندان به‌تازگی شبکه‌ای کامل از دریاچه‌های زیریخی در آنجا کشف کرده‌اند.

به گزارش ایتنا و به نقل از Space، به‌نظر می‌رسد که مطلوب‌ترین مکان برای پیدا کردن آب مایع روی مریخ، در زیر کلاهک یخی قطب جنوب آن باشد. باید گفت که کشف چنین دریاچه‌هایی روی زمین، از دههٔ ۱۹۷۰ میلادی و در قطب جنوب آغاز شد و اکنون نزدیک به ۴۰۰ مورد شناسایی شده است. بیشتر این موارد، توسط تکنیک «یخچال‌شناسی رادیویی» (که اساساً رادار است) یافت شده‌اند. در این روش، تجهیزات موجود در یک هواپیمای پیمایشی و اکتشافی، پالس‌های رادیویی از خود منتشر می‌کنند.

بخشی از سیگنال از سطح یخ بازتابیده می‌شود، اما بخشی از آن، از قسمت زیرین منعکس می‌شود – و شدت این انعکاس در جایی که بین یخ و آب مایع زیرین، مرزی وجود داشته باشد، بیشتر است. گفتنی است بزرگترین دریاچهٔ زیریخی در قطب جنوب، دریاچه‌ای با نام وستوک است که ۲۴۰ کیلومتر طول، ۵۰ کیلومتر عرض و صدها متر هم عمق دارد و در فاصلهٔ ۴ کیلومتری در زیر سطح واقع شده است.

نشانه‌هایی از وجود دریاچه‌هایی مشابه در زیر کلاهک یخی قطب جنوبی مریخ، برای نخستین‌بار توسط بازتاب‌های رادار، در فاصلهٔ ۱٫۵ کیلومتری زیر سطح یخ و در منطقه‌ای به‌نام «اولتیمی اسکوپولی» کشف شد. این نشانه‌ها در فاصلهٔ زمانی ماه مه سال ۲۰۱۲ و ماه دسامبر سال ۲۰۱۵ میلادی و با استفاده از ابزاری موسوم به MARSIS شناسایی شدند. لازم به توضیح است که MARSIS کوته‌نوشت «رادار پیشرفتهٔ مریخ برای صدای زیرسطحی و یونوسفر» است. این ابزار توسط فضاپیمایی با نام «مارز اکسپرس» از نهاد فضایی اروپا حمل شد و از سال ۲۰۰۳ تاکنون، در حال گردش به دور زمین است.

مطالعهٔ داده‌های MARSIS با استفاده از تکنیک‌های پردازش سیگنال که هم شدت و هم حدّت بازتاب‌ها را در نظر می‌گیرد، حاکی از آن است که منطقه‌ای که قبلاً شناسایی شده، واقعاً قسمت بالایی حجمی از مایع است. این دریاچهٔ زیریخی، همان «اولتیمی اسکوپولی» است و همچنین به نظر می‌رسد که بخش‌های کوچکتری از مایع در نزدیکی ۲۵۰ کیلومتری و ۳۰۰ کیلومتری منطقهٔ تحت بررسی، وجود داشته باشد. توضیح نویسندگان این مطالعه این است که حجم‌هایی از محلول‌های زیاده‌شور به‌شکل مایع تشکیل شده و غلظت بالای نمک آنها، در آب حل می‌شود.

آنها خاطرنشان می‌کنند که ما زمینیان در حال حاضر می‌دانیم نمک‌های کلسیم، منیزیم، سدیم و پتاسیم در سرتاسر خاک مریخ وجود دارند و با استفاده از نمک‌های محلول می‌توانیم توضیح دهیم که چگونه دریاچه‌های زیریخی مریخ، علیرغم دمای پایین در قسمت منجمد، می‌توانند مایع باقی بمانند. در واقع، وزن یخ‌های بالایی می‌تواند فشار لازم برای نگه داشتن آب در حالت مایع را فراهم کند و از تصعید (تبدیل مستقیم از حالت منجمد به گاز) آن جلوگیری به‌عمل بیاورد.

دریاچهٔ وستوک به‌عنوان یک زیستگاه احتمالی برای زندگی که میلیون‌ها سال است که از سطح زمین جدا شده، و همینطور به‌عنوان نمونه‌ای پیشنهادی برای محیط‌های قابل سکونت توسط میکروب‌ها (و احتمالاً موجودات پیچیده‌تر) در اقیانوس‌های درونی قمرهایی یخی همچون قمر اروپا مربوط به مشتری و قمر انسلادوس مربوط به زحل، مورد تعریف و تمجید قرار می‌گیرد.

اگرچه آب زیاده‌شور محیطی مناسب برای زندگی میکروب‌های محلی در زیر کلاهک قطب جنوبی مریخ فراهم می‌کند، اما این میکروب‌ها بدون نوعی منبع انرژی یعنی غذا، نمی‌توانند زنده بمانند. البته این امکان وجود دارد که واکنش‌های شیمیایی بین آب و سنگ، مقداری انرژی آزاد کند اما این میزان احتمالاً کافی نیست. ولی فوران آتشفشانی گاه‌به‌گاه، یا دست‌کم فوران چشمهٔ آب گرم می‌تواند به تغذیه در دریاچه کند.

جالب آنکه برخلاف قمرهای اروپا و انسلادوس، در مریخ مدارک کافی برای این موضوع در دست نداریم. اگرچه یافته‌های جدید باعث شده تا مریخ بیش از پیش توجه ما را به خود جلب کند، اما نتوانسته است رتبه‌بندی خودش در فهرست اجرام منظومهٔ شمسی که به احتمال زیاد میزبان زندگی هستند را ارتقاء دهد.