ایتنا - مغز حیوانات نمونه جذاب و متنوعی از پیچیده‌ترین اندام‌های شناخته شده در جهان علم است. این اندام نه تنها در اندازه کلی، بلکه در مقایسه با توده بدن نیز در حیوانات مختلف متفاوت است.

مغز نهنگ اسپرم (Physeter macrocephalus) با وزن ۸ کیلوگرم، به طور متوسط بزرگترین مغز در میان جانداران است. اما این حیوان دارای جرم کلی ۴۰ تن است و بنابراین نسبت مغز به جرم بدن آن، ۱:۵۱۰۰ (یک به ۵ هزار و ۱۰۰) خواهد بود. پس کدام حیوان است نسبت به اندازه بدنش بزرگترین مغز را دارد؟

به گزارش ایتنا و به نقل از لایوساینس، مطالعه‌ای در سال ۲۰۰۹ نشان داد که یک گونه بسیار کوچک از مورچه‌ها، نسبت به اندازه بدن خود بزرگترین مغز را دارد.این گونه که Brachymyrmex نام دارد، دارای میانگین توده بدنی تا ۰٫۰۴۹ میلی گرم و میانگین توده مغز ۰٫۰۰۶ میلی گرم است. این بدان معناست که مغز آن تقریباً ۱۲ درصد از توده بدن را تشکیل می‌دهد و نسبت مغز به جرم بدن در حدود ۱:۸ است.

به طور مطلق، اندازه مغز حیوانات با اندازه جثه آنها افزایش می‌یابد. سوفی اسکات (استاد علوم اعصاب‌شناختی در دانشگاه کالج لندن)، می‌گوید: «مغزهای بزرگتر معمولاً به سه عامل مرتبط هستند: سرمایه‌گذاری مادر، پیچیدگی رفتار و بزرگی بدن».

وی می‌افزاید: «داشتن اندام بزرگتر نیاز به کنترل آن را نیز بیشتر می‌کند. شکارچیان واقع در بالای زنجیره غذایی معمولاً بزرگ‌اندام هستند و به دلیل نیاز به رفتارهای پیچیده‌تر، مانند گول زدن طعمه، مغز بزرگتر به آنها سود می‌رساند».

اما اندازه مغز نمی‌تواند به‌طور کامل هوش حیوانات را پیش‌بینی کند. بر اساس مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۴ به چاپ رسید، مغز یک فیل آفریقایی (Loxodonta africana) به طور متوسط ۴٫۶ کیلوگرم وزن دارد که سه برابر بزرگتر از مغز انسان است. به گفته اسکات، اندازه بزرگ مغز آنها تا حدی به دلیل مخچه عظیم‌شان است که برای هماهنگ کردن فعالیت عضلات در تنه و گوش مورد استفاده قرار می‌گیرد.

با اینکه اندازه مطلق مغز، پیش‌بینی‌کننده خوبی برای هوش حیوانات نیست، اما مقایسه نسبت توده مغز به بدن می‌تواند معیار خوبی باشد. بر اساس مطالعه‌ای که در سال ۲۰۰۹ به چاپ رسید، انسان‌ها و جوندگان نسبت توده مغز به بدن تقریباً مشابهی دارند (۱:۴۰). با این حال، همان مطالعه استدلال می‌کند که اگر موش به اندازه انسان بود، اینقدرها باهوش نبود؛ زیرا نسبت به انسان‌ها قشر مغز کوچکتر (خارجی‌ترین ناحیه مغز که با پیچیده‌ترین عملکردهای ذهنی مرتبط است) و نورون‌های کمتری دارد.

اسکات می‌گوید: «اگر به مغز خرگوش، گربه و میمون کوچک نگاه کنید، می‌بینید که اندازه آنها تفاوت چندانی با هم ندارد. اما رفتار آنها به دلیل ماهیت سلول‌های مغزی‌شان بسیار متفاوت است. در مورد میمون، شاهد مغز پستاندارانی هستیم با نواحی لوب پیشانی نسبتاً بزرگتر و رفتارهای کنجکاوی‌محور».

اسکات توضیح می‌دهد که سازگاری‌های تکاملی، ساختار مغز را تغییر می‌دهند؛ بدین‌ترتیب که اندازه نواحی خاصی افزایش پیدا می‌کنند و به ارتباط‌های عصبی خاصی کمک می‌نمایند. در انسان، اندازه قشر مغز و تراکم نورون‌های قشر مغز (تعداد نورون‌های موجود در آنجا)، بیشتر از اندازه مغز نسبت به بدن، عامل بالا رفتن میزان هوش است. وی می‌گوید: «بدن ما در مقایسه با حیوانات دیگر، بسیار کوچکتر از اندازه مغزمان است».