پژوهشگران اخیرا نتایج تحقیقی را در مجله تکتون‌فیزیکس منتشر کرده و در آن، بر مبنای پژوهش‌های چندساله خود به این نتیجه رسیده‌اند که بزرگ‌ترین ساختار برخورد سیارکی در نیو ساوت ولز استرالیا در اعماق زمین مدفون شده است.
به گزارش ایتنا و به نقل از ایندیپندنت، ساختار دنیلیکوئین که البته هنوز باید با حفاری‌های بیشتر آزمایش شود، ۵۲۰ کیلومتر قطر دارد که ابعاد آن از ابعاد دهانه برخوردی ۳۰۰ کیلومتری وردفرت در آفریقایی جنوبی که تاکنون بزرگ‌ترین ساختار برخوردی شناخته می‌شد، پیشی می‌گیرد.
آثار برخوردی پنهان از تاریخ اولیه زمین
تاریخچه بمباران‌های سیارکی زمین تا حد زیادی ناشناخته باقی مانده است. برای این موضوع دلایل مختلفی وجود دارد. نخستین مورد فرسایش است؛ فرایندی که در آن، گرانش، باد و آب مواد زمین را در طول زمان به‌آرامی از بین می‌برند.
هنگامی که سیارکی به زمین برخورد می‌کند، دهانه‌ای از خود به جا می‌گذارد؛ شبیه به اینکه یک سنگریزه درون یک استخر می‌افتد و آب به سمت بالا پخش می‌شود. این ساختار گنبدی مرکزی رو به بالا یکی از ویژگی‌های اصلی ساختارهای برخوردی عظیم است. هرچند این ساختارها ممکن است طی هزاران تا میلیون‌ها سال فرسایش پیدا کنند و شناسایی آن‌ها دشوار شود.
این ساختارها همچنین ممکن است در اثر رسوب در گذر زمان مدفون یا حتی ممکن است در اثر فرورانش ناپدید شوند. در جریان فرورانش، صفحات تکتونیکی با یکدیگر برخورد می‌کنند و از زیر هم به داخل لایه گوشته زمین می‌لغزند.
با وجود این، اکتشاف‌های ژئوفیزیکی جدید نشانه‌هایی از ساختارهای برخوردی تشکیل‌شده در اثر برخورد سیارک‌هایی را نشان می‌دهند که ممکن است ده‌ها کیلومتر پهنا داشته باشند. به گفته دانشمندان، این موضوع از تغییر الگو در درک ما از چگونگی تکامل زمین در طول اعصار خبر می‌دهد. از جمله این تغییرات می‌توان به کشف «افکنه یا واریخته‌ها» اشاره کرد که به موادی گفته می‌شود که حین برخورد سیارک با زمین، از دهانه به بیرون پرتاب می‌شوند.
محققان تصور می‌کنند قدیمی‌ترین لایه‌های این پرتابه‌ها که در رسوبات اولیه زمین در سراسر جهان یافت می‌شوند، ممکن است نشان‌دهنده قسمت انتهایی بمباران‌های سیارکی شدید زمین باشد. جدیدترین شواهد حاکی از آن است که زمین و سایر سیارات منظومه شمسی تا حدود ۳.۲ میلیارد سال پیش و از آن زمان به بعد، به صورت پراکنده در معرض بمباران شدید سیارک‌ها بوده‌اند.
برخی از این برخوردهای عظیم با رویدادهای انقراض جمعی ارتباط دارند. برای نمونه، فرضیه «آلوارز» که به نام دو دانشمند به نام‌های لوئیس و والتر آلوارز نام‌گذاری شده است، توضیح می‌دهد که چگونه دایناسورهای غیر‌پرنده در اثر یک برخورد سیارکی عظیم در حدود ۶۶ میلیون سال پیش از بین رفتند.
کشف ساختار دنیلیکوئین
قاره استرالیا و ابرقاره مادر آن یعنی گندوآنا، هدف برخوردهای سیارکی بسیاری قرار گرفته‌اند. در این میان، دست‌کم ۳۸ مورد تاییدشده و ۴۳ ساختار برخوردی احتمالی از دهانه‌های نسبتا کوچک گرفته تا ساختارهای بزرگ و کاملا مدفون‌شده وجود دارد.
همان‌گونه که از مثال استخر و سنگریزه به یاد دارید، وقتی یک سیارک بزرگ به زمین برخورد می‌کند، پوسته زیرین با یک خاصیت ارتجاعی و واکنش الاستیک سریع و موقتی پاسخ می‌دهد که این باعث می‌شود یک چین طاقدیس مرکزی ایجاد شود.
چین طاقدیس‌هایی که ممکن است به‌تدریج فرسایش پیدا کنند یا با گذر زمان در زمین مدفون شوند، احتمالا همه آن چیزی است که از ساختار برخورد اصلی و اولیه به جا مانده است. آن‌ها اصطلاحا «منطقه ریشه» یک برخورد محسوب می‌شوند.
از جمله مثال‌‌های مشهور آن می‌توان به ساختار برخوردی وردفرت و همچنین دهانه برخوردی ۱۷۰ کیلومتری چیکسولوب در مکزیک اشاره کرد. برخورد سیارکی که دهانه چیکسولوب را ایجاد کرد، همان رخدادی است که سبب انقراض جمعی دایناسورها شد.
تونی ییتس بین سال‌های ۱۹۹۵ تا ۲۰۰۰ پیشنهاد کرد الگوهای مغناطیسی زیر حوضه آبی ماری در نیو‌‌ساوت‌ولز، احتمالا نمایانگر یک ساختار برخوردی عظیم و مدفون است. تجزیه و تحلیل داده‌های ژئوفیزیکی به‌روزشده این منطقه حدفاصل سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۲۰، وجود ساختاری به قطر ۵۲۰ کیلومتر با گنبدی زمین‌لرزه‌ای در مرکز آن را تایید کرد.
ساختار دنیلیکوئین تمامی ویژگی‌هایی را که از یک ساختار برخوردی در مقیاس بزرگ انتظار می‌رود، دارد. به عنوان مثال، مقدارهای مغناطیسی ثبت‌شده منطقه یک الگوی موج‌دار متقارن در پوسته اطراف هسته ساختار را نشان می‌دهد. این احتمالا هنگام برخورد ایجاد شده است، چرا که دمای بسیار بالا نیروهای مغناطیسی شدیدی تولید می‌کند.
همچنین منطقه مرکزی با مغناطیس پایین با تغییر شکل در عمق ۳۰ کیلومتری بالای گنبد مرتبط است که از نظر لرزه‌ای، گنبد جبه‌ای تعریف شده است. نوک این گنبد حدود ۱۰ کیلومتر از نوک جبه یا همان گوشته محلی زمین کم‌عمق‌تر است.
اندازه‌گیری‌های مغناطیسی همچنین شواهدی از «گسل‌های شعاعی» نشان می‌دهند. به عبارتی، شکستگی‌هایی که از مرکز یک ساختار برخوردی بزرگ از مرکز به اطراف پراکنده می‌شوند. این موضوع، بیشتر با ناهنجاری‌های مغناطیسی کمی همراه است که ممکن است نمایانگر تخته‌سنگ‌های آذرین باشد که به شکل عمودی جامد شده‌اند. این ورقه‌‌ها صفحاتی از گدازه‌اند که در شکستگی‌های یک جسم سنگی که از قبل وجود داشته، وارد شده‌اند.
گسل‌های شعاعی و ورقه‌های آذرین سنگ‌ها که درون آن‌ها تشکیل می‌شوند، نمونه‌ای از ساختارهای برخوردی عظیم به شمار می‌روند و می‌توان آن‌ها را در ساختار وردفرت و ساختار برخوردی سادبری در کانادا نیز پیدا کرد.
در حال حاضر، بخش عمده‌ای از شواهد مربوط به برخورد سیارکی دنیلیکوئین بر اساس داده‌های ژئوفیزیکی است که از سطح به دست آمده است. برای اثبات اینکه برخورد رخ داده است، باید شواهد فیزیکی از شوک ضربه را جمع‌آوری کنیم و این یعنی باید به دنبال شواهدی باشیم که فقط از طریق حفاری در اعماق ساختار به دست می‌آیند.
برخورد دنیلیکوئین چه زمانی اتفاق افتاد؟
ساختار دنیلیکوئین احتمالا در قسمت شرقی قاره گندوآنا قرار داشته است. قاره‌ای که بعدها به چند قاره (از جمله قاره استرالیا) تقسیم شد. برخوردی که این دهانه را ایجاد کرد، ممکن است در جریان رخدادی که با نام رویداد انقراض اردویسین شناخته می‌شود، اتفاق افتاده باشد.
نویسنده این مقاله می‌افزاید که این برخورد ممکن است سبب ظهور عصری شده باشد که مرحله یخبندان هیرنانتین را آغاز کرده است. دوره‌ای از تاریخ زمین که از ۴۴۵.۲ میلیون سال تا ۴۴۳.۸ میلیون سال پیش طول کشید و با عنوان رویداد انقراض اردویسین‌ــ‌سیلورین شناخته می‌شود.
این رویداد عظیم یخبندان و انقراض جمعی حدود ۸۵ درصد از گونه‌های زیستی سیاره ما را از بین برد و بیش از دو برابر مقیاس برخورد چیکسولوب بود که دایناسورها را منقرض کرد.
همچنین ممکن است که ساختار دنیلیکوئین از رویداد هیرنانتین قدیمی‌تر باشد و ممکن است از کامبرین اولیه (حدود ۵۱۴ میلیون سال پیش) ناشی شده باشد.
گام بعدی، جمع‌آوری نمونه برای تعیین سن دقیق این ساختار خواهد بود. این کار مستلزم حفر یک سوراخ عمیق در مرکز مغناطیسی آن و تاریخ‌گذاری مواد استخراج‌شده از آن است. امید می‌رود که بررسی‌های بیشتر در مورد ساختار برخوردی دنیلیکوئین درباره سرشت و ماهیت سیاره زمین در اوایل دوران دیرینه‌زیستی (پالئوزوئیک) اطلاعات جدیدی را در اختیار دانشمندان بگذارد.
