ایتنا - کسی نمی‌تواند اهمیت خواب را انکار کند. همه افراد پس از یک خواب خوب، احساس بهتری دارند و کمبود خواب آثار منفی عمیقی بر بدن و مغز دارد. اما جایگزین کمبود خواب چیست؟ چه چیزی کم‌خوابی را جبران می‌کند؟ یا آیا می‌توانیم کمتر بخوابیم و همچنان در اوج عملکرد جسمی و مغزی باشیم؟ 

کانورسیشن به نقل از کیمبرلی فن، استاد روانشناسی دانشگاه ایالتی میشیگان، می‌نویسد: «برای خواب هیچ جایگزینی وجود ندارد. کم‌خوابی باعث اختلال در قدرت شناختی مغز می‌شود. سال‌ها است که دانشمندان می‌دانند کمبود خواب توانایی تمرکز را در افراد کاهش می‌دهد.»

او به همراه گروهی در این زمینه پژوهش‌هایی انجام داده است. در یکی از این پژوهش‌ها او از شرکت کنندگان خواست به نمایشگر نگاه کنند و هر زمان که یک نقطه قرمز رنگ ظاهر می‌شود، دکمه‌ای را فشار بدهند. این کار به نظر بسیار ساده است اما شرکت‌کنندگانی که دچار کمبود خواب‌اند، به احتمال زیاد کمبود تمرکز هم دارند. آن‌ها متوجه نقطه قرمز روشن نمی‌شدند و نمی‌توانستند ظرف نیم ثانیه عکس‌العمل نشان دهند.

این کمبود تمرکز به دلیل افزایش فشار برای خواب است. کیمبرلی فن می‌نویسد: «محرومیت از خواب بر انواع پیچیده تفکر آثار متفاوتی دارد. من و گروهم به دنبال این بودیم که مشخص کنیم بیدار نگه داشتن مردم برای یک شب چگونه بر شیوه‌های متفاوت تفکر تاثیرگذار است. ما از شرکت‌کنندگان خواستیم کارهای شناختی مختلفی را در شب انجام دهند. البته پیش از آن به صورت تصادفی به بعضی از آن‌ها گفتیم که در طول شب در آزمایشگاه بمانند و کار کنند و به برخی دیگر گفتیم که به خانه بروند و بخوابند. شرکت‌کنندگانی که اجازه داشتند بخوابند، صبح بازگشتند و همه دوباره وظایف شناختی خود را به‌خوبی انجام دادند.»

پژوهشگران متوجه شدند کمبود خواب علاوه بر اختلال در تمرکز به خطاهای بیشتر در مکان‌یابی هم منجر می‌شود. مکان‌یابی یک توانایی پیچیده است که در آن ذهن مراحلی را به ترتیب و بدون پرش یا تکرار مرحله خاصی دنبال می‌کند. این کار شبیه پیروی از دستور پخت کیک بدون نگاه کردن به دستورالعمل است. شما برای این کار تخم‌مرغ را دو بار اضافه نمی‌کنید یا مثلا به صورت تصادفی دوبار به مواد نمک نمی‌زنید.

آیا کافئین می‌تواند جایگزین خواب می‌شود؟
اگر یک شب به اندازه کافی نخوابیدید چه کار می‌کنید؟  بسیاری از مردم به دنبال یک فنجان قهوه یا نوشیدنی انرژی‌زا می‌روند.

یک نظرسنجی در سال ۲۰۲۲ نشان داد که بیش از ۹۰ درصد بزرگسالان آمریکایی روزانه به نوعی کافئین مصرف می‌کنند. پژوهشگران تلاش کردند متوجه شوند آیا کافئین به حفظ تمرکز و جلوگیری از اشتباهات در مکان‌یابی بعد از بی‌خوابی کمک می‌کند یا خیر. نکته جالب این بود که پژوهشگران متوجه شدند کافئین توانایی تمرکز را در شرکت‌کنندگانی که از خواب محروم شدند، به‌خوبی بهبود بخشید، به طوری که عملکرد آن‌ها مشابه افرادی بود که تمام شب را خوابیده‌اند.

با این حال کافئین خطاهای مکان‌یابی را در گروهی که  بیدار ماندند، کاهش نداد. به این معنا که شاید کافئین به شما کمک کند بیدار بمانید و «کندی کراش» بازی کنید، اما احتمالا به شما در امتحان جبر هیچ کمکی نمی‌کند.

آیا چرت زدن خواب از دست رفته را جبران می‌کند؟
احتمالا شنیده‌اید که چرت زدن در طول روز می‌تواند انرژی و عملکرد را افزایش دهد. بنابراین منطقی است که فکر کنید چرت زدن در طول شب باید تاثیر مشابهی داشته باشد. پژوهشگران به برخی شرکت‌کنندگان فرصت دادند در طول یک دوره بی‌خوابی شبانه بین ساعت ۴ تا ۶ صبح، ۳۰ تا ۶۰ دقیقه چرت بزنند. این بازه زمانی تقریبا پایین‌ترین نقطه هوشیاری در چرخه شبانه‌روزی است.

شرکت‌کنندگانی که چرت زدند، در مقایسه با افرادی که تمام شب را بیدار ماندند، در انجام دادن آزمون‌های تمرکز یا مکان‌یابی پاسخ بهتری نداده بودند. بنابراین چرت‌زدن در نیمه شب در عملکرد شناختی مغز در طول صبح و پس از یک شب کم‌خوابی هیچ مزیت قابل‌توجهی ندارد. در حالی که کافئین شاید به شما کمک کند، بیدار بمانید و هوشیاری بیشتری داشته باشید، اما در کارهایی که نیاز به تفکر پیچیده دارند، هیچ کمکی نمی‌کند.

شاید یک چرت کوتاه در شب‌هایی که باید بیدار بمانید، احساس بهتری به شما بدهد اما احتمالا به عملکرد شناختی مغز شما هیچ کمکی نمی‌کند. خواب کافی برای ذهن و مغز ضروری است و به‌سادگی باید گفت هیچ جایگزینی برای خواب وجود ندارد.