ایتنا - انسان خردمند (هومو ساپینس) چه زمانی در تاریخ برای اولین بار سرما خورد؟

پاسخ به این سوال دشوار است؛ تا حدی به این دلیل که از میان ویروس‌های متعددی که باعث سرماخوردگی می‌شوند، تنها تعداد کمی از آن‌ها در بقایای به‌جا مانده از انسان‌ها کشف می‌شوند چرا که ویروس سرماخوردگی اغلب در بافت‌های نرم مانند ریه وجود دارد و کم‌تر در استخوان و دندان قابل ردیابی است. با این حال این امکان وجود دارد که برخی از اولین انسان‌های خردمند دست‌کم ۳۰۰ هزار سال پیش به سرماخوردگی مبتلا شده‌ باشند. 

«سرماخوردگی معمولی» یک اصطلاح کلی برای گروهی از عفونت‌‌های تنفسی است که افراد با سیستم ایمنی سالم، به صورت خفیف به آن‌ مبتلا می‌شوند. راینوویروس‌ها، کروناویروس‌ها و ویروس سین‌سیشیال تنفسی (RSV/ ویروس پیوسته‌یاخته‌ای تنفسی) اغلب عوامل اصلی‌اند. البته این عوامل بیماری‌زا (پاتوژن‌ها) قبل از آنکه بین مردم شیوع پیدا کنند، احتمالا از سایر مهره‌داران به انسان منتقل شده‌اند.

جوئل ورتهایم، ویروس‌شناس تکاملی از دانشگاه کالیفرنیا به لایو‌ساینس گفت، باتوجه به زندگی انسان خردمند با حیوانات، قرار گرفتن بشر در معرض ویروس‌های جدید اجتناب‌ناپذیر بوده است.

معمولا زمانی که ویروس حیوانی به بدن انسان وارد می‌شود، قادر به ایجاد عفونت و آلودگی نیست، زیرا با میزبان جدید سازگار نیست، با این حال ویروس‌ها گاه برای جهش موفقیت‌آمیز و حتی انتشار بین انسان‌ها مجموعه‌ای از ژن‌های مناسب دارند؛ مانند ویروس‌هایی که در همه‌گیری کووید‌ــ۱۹ یا آنفلوانزای خوکی ظهور کردند.

البته دانشمندان درباره زمان اولین شیوع ویروس‌های سرماخوردگی نظرهای متفاوتی دارند. به عقیده برخی دانشمندان، این ویروس‌ها می‌توانند هم‌زمان با طلوع تمدن بشری یعنی پنج تا شش هزار سال قبل، از حیوانات به انسان‌ها منتقل شده‌ باشند؛ زمانی که انسان‌ها زندگی در مناطقی نزدیک به هم را آغاز کردند که عوامل بیماری‌زا به‌راحتی می‌توانستند بین آن‌ها گسترش یابند و هم‌زمان پرورش حیوانات حامل این ویروس‌ها را نیز آغاز کردند.

اما همه دانشمندان با این فرضیه موافق نیستند. فرانسوا بالوکس، زیست‌شناس دانشگاه کالج لندن، می‌گوید انسا‌ن‌های «شکارچی‌ــ‌گردآورنده» که کشاورزی نمی‌کردند یا دام پرورش نمی‌دادند هم می‌توانستند از طریق شکار در معرض این ویروس‌های حیوانی قرار بگیرند. انسان شکارچی‌ پیش از انسان خردمند وجود داشت و به نظر این زیست‌شناس، ویروس‌های سرماخوردگی مختلف در طول دوران تکامل انسان در زمان‌های مختلف پدیدار می‌شدند و از بین می‌رفتند.

او می‌گوید: «من فکر می‌کنم احتمالا یکی از رویدادهایی که به افزایش قابل‌توجه جذب عوامل بیماری‌زا در انسان منجر شد، پخش شدن آن‌ها در خارج آفریقا بود که طی آن احتمالا به ویروس‌های سرماخوردگی جدید مبتلا شدند. بقایای قدیمی‌ترین انسان‌ خردمندی که در خارج از آفریقا کشف شد، متعلق به ۲۱۰ هزار سال قبل بود.»

دانشمندان برای کشف پیدایش این ویروس سراغ حفاری‌های باستان‌شناسی رفتند. به گفته کارشناسان، ویروس‌های سرماخوردگی زیاد خوبی باقی نمی‌مانند. این ویروس‌ها به طور معمول در بافت‌های نرم مانند ریه که پس از مرگ از بین می‌روند، اثر باقی می‌گذارند و در بافت‌های مقاوم مانند استخوان و دندان یافت نمی‌شوند.

البته ژنوم‌های ویروسی در بقایای انسان‌های باستانی یافت شده‌اند اما فقط ویروس‌های مبتنی بر دی‌ان‌ای بوده‌اند نه ویروس‌های حاوی آران‌آی (RNA) اما محققان یک کروناویروس متعلق به قرن شانزدهم را در پالپ دندان یک اسکلت‌ انسان در فرانسه پیدا کردند. این آران‌ای با کروناویروس‌های شناخته‌شده امروزی متفاوت است و نشان می‌دهد که این عوامل بیماری‌زای تاریخی احتمالا یا از بین رفته‌اند یا بدون آنکه شناسایی شوند، تکامل یافته‌اند.

بالوکس می‌گوید: «احتمالا در آینده از ویروس‌هایی که کمتر از ۲۰۰ سال پیش با ما بودند، تصویر جمعی مناسب‌تری خواهیم داشت. این امر ردیابی تاریخچه ویروس‌ها در گذشته‌های دور را برای دانشمندان آسان‌تر می‌کند.»