نگاهی به داخل مغز انسان ممکن است توضیح دهد که چطور مغز زباله‌های سلولی را که می‌تواند انباشته و به بیماری آلزایمر منجر شود پاکسازی می‌کند.

سلول‌های مغز مقدار زیادی مواد مغذی مصرف می‌کنند که به‌معنای تولید مقدار زیادی زباله است. مدت‌ها است که دانشمندان بر این باورند مغز سیستمی ویژه برای دفع زباله‌های سلولی دارد، به‌ویژه هنگام خواب‌ــ آن‌‌ها توانسته بودند این فرایند را در مغز موش‌ مشاهده کنند. اما شواهد مستقیمی از وجود چنین سیستمی در مغز انسان وجود نداشت.

اکنون، پژوهشگران با استفاده از نوع خاصی از تصویربرداری، سرانجام توانسته‌اند شبکه‌‌ای از کانال‌های کوچک پاکسازی زباله را در مغز افراد زنده مشاهده کنند.

دکتر خوان پیانتینو، از دانشگاه علوم و بهداشت اورگن، که تیم پژوهشی‌اش گزارش این یافته‌ها را به‌تازگی منتشر کرده‌ است، گفت: «من تردید داشتم. به این یافته‌ها نیاز داشتیم تا بگوییم این اتفاق در انسان‌ها نیز رخ می‌دهد.»

مغز هنگام خواب فعالیت قابل‌توجهی دارد و به نظر می‌رسد یکی از دلایلش این است که مشغول پاکسازی عمیق است. این موضوعی مهم است زیرا خواب شبانه ناکافی می‌تواند فعالیت ذهنی را مختل کند، و در عین حال، کم‌خوابی مزمن خطر ابتلا به زوال عقل را افزایش می‌دهد.

مغز چگونه خود را پاکسازی می‌کند؟ بیش از یک دهه پیش، دانشمندان در دانشگاه روچستر از کشف شبکه‌ای موسوم به «سیستم گلیمفاتیک» خبر دادند. در واقع، مایع مغزی نخاعی از کانال‌های اطراف رگ‌های خونی برای ورود به عمق بافت و جابه‌جایی زباله‌ها استفاده می‌کند تا وقتی از مغز خارج شود. وقتی به موش‌ها بتا آمیلویید، یکی از عوامل اصلی ابتلا به آلزایمر، تزریق شد، این مایع سریع‌تر خارج شد.

نحوه کارکرد این شبکه دقیقا روشن نیست اما برخی پژوهش‌ها نشان داده‌اند که ضربان رگ‌های خونی به حرکت مایع پاکسازی زباله‌ها کمک می‌کند تا به محل مورد نظر برود.

اما مشاهده این سیستم در انسان دشوار بوده است، و به گفته پیانتینو، اسکن‌های معمولی ام‌آر‌آی می‌توانند برخی از آن کانال‌های مملو از مایع را تشخیص دهند، اما عملکرد آن‌ها را نشان نمی‌دهند.

پیانتینو و تیمش یک ماده ردیاب به پنج بیمار تزریق کردند که تحت جراحی مغز قرار گرفته بودند و به نوع پیشرفته‌تری از اسکن ام‌آر‌آی نیاز داشتند. این ماده ردیاب در آن اسکن‌ها «روشن شد» و همان‌طور که تحقیق قبلی روی موش‌ها نشان داده بود، ۲۴ تا ۴۸ ساعت بعد در همان کانال‌ها در مغز در حرکت بود و این حرکت اتفاقی نبود.

این آزمایشی بسیار مهم است و احتمالا توجه بیشتری به ارتباط میان پاکسازی زباله‌های سلولی مغز و سلامت افراد جلب خواهد کرد.