از زمانی که انسان‌ها برای نخستین بار روی ماه فرود آمدند، دانشمندان بر این باور بودند که ماه براثر برخورد شدید زمین و سیاره سنگی دیگری شکل گرفته است.

پژوهشی جدید نشان می‌دهد که باور ما درباره خاستگاه ماه ممکن است به‌کلی اشتباه باشد. به گفته دانشمندان، ماه برخلاف تصورات قبلی ما احتمالا تکه‌ای از زمین نبوده که براثر برخورد یک جرم آسمانی از آن جدا شده باشد.

نیوزویک با انتشار گزارشی در این زمینه می‌نویسد از زمانی که انسان‌ها برای نخستین بار روی ماه فرود آمدند، دانشمندان بر این باور بودند که ماه براثر برخورد شدید زمین و سیاره سنگی دیگری شکل گرفته است.

با این حال، براساس مقاله‌ای جدید، که در مجله علوم سیاره‌ای منتشر شده است، ماه ممکن است در واقع از مدار یک جرم آسمانی دیگر و در جریان یک برخورد از نزدیک «ربوده» شده باشد.

این فرضیه که ماه براثر برخورد یک جرم با زمین به وجود آمده با نام «فرضیه برخورد عظیم» شناخته می‌شود. این فرضیه پیشنهاد می‌کند که ماه از باقی‌مانده‌های برخورد عظیم زمین جوان و یک جرم پیش‌سیاره‌ای هم‌اندازه مریخ به نام «تیا» (Theia) به وجود آمده است.

بر این اساس، ظاهرا این برخورد چنان انرژی داشته که بخش‌هایی از هر دو جرم زمین و تیا را بخار کرده و مقادیر زیادی از مواد را به فضا پرتاب کرده است، و این مواد درنهایت تحت نیروی گرانش به ماه بدل شده‌اند.

این نظریه البته صرفا یک فرض روی کاغذ نبود، بلکه دانشمندان پس از برنامه‌های فضایی آپولو سعی کردند با انجام تعدادی مشاهدات و آزمایش‌های کلیدی، درستی یا نادرستی آن را بیازمایند.

برای مثال، تجزیه و تحلیل سنگ‌های ماه نشان داد که این سنگ‌ها کلسیم و بازالت مشابه ترکیب عمده گوشته زمین با ساختار ایزوتوپی مشابه دارند. افزون بر این، مدار ماه جهت‌گیری مشابهی با محور چرخش زمین دارد و این امر درستی فرضیه برخورد عظیم را تقویت می‌کند.

در همایش کونا در هاوایی در سال ۱۹۸۴، دانشمندان علوم سیاره‌‌ای از سراسر جهان بر این فرضیه توافق کردند که ماه احتمالا حاصل برخورد یک جرم به زمین است که در حدود چهار و نیم میلیارد سال پیش رخ داده است.

دارن ویلیامز، استاد اخترشناسی و اخترفیزیک و یکی از نویسندگان این مقاله، بر این باور است که نشست کونا روایت علمی غالب چهار دهه را شکل داد و این باور را به‌منزله واقعیت نهایی ترویج کرد که ماه قطعا تکه‌ای جداشده از زمین بوده است.

اما اکنون، پژوهشگران دانشگاه ایالتی پنسیلوانیا مطرح می‌کنند که ماه ممکن است در جریان یک گذر نزدیک از کنار جرم سنگی دیگری در اوایل شکل‌گیری منظومه شمسی «ربوده» شده باشد.

به گفته آن‌ها، این گذر از نزدیک ممکن است ماه را از مدار اطراف جرم دیگری جدا کرده باشد. یکی از دلایلی که باعث می‌شود این فرض را بپذیریم این است که به نظر می‌رسد ماه در جایی متفاوت از آنجایی که باید قرار داشته باشد، در حال گردش است. به گفته دانشمندان، مدار کنونی ماه با انتظاراتی که از شکل‌گیری آن در نتیجه برخورد زمین با یک سیاره دیگر داریم سازگاری ندارد. بنابراین، این تناقض یکی از دلایلی است که سبب شده دانشمندان نظریه جایگزینی را برای منشا ماه مطرح کنند.

به گفته ویلیامز، ماه بیشتر در راستای خورشید است تا در راستای استوای زمین. پژوهشگران در این مقاله همچنین توضیح داده‌اند که چگونه تغییرات اندازه و شکل مدار ماه را در طول زمان تجزیه و تحلیل کرده‌اند و به این نتیجه رسیده‌اند که این قمر ممکن است درواقع از مداری دیگر به دام زمین افتاده باشد.

آن‌ها همچنین بر این باورند که ماه احتمالا در ابتدا مداری بیضوی داشته که به‌تدریج گردتر شده و به زمین نزدیک‌تر شده است. دانشمندان می‌گویند ماه با گذشت زمان پس از شکل‌ گرفتن، شروع به دور شدن از سیاره ما کرد و به فاصله‌ای رسید که امروز در آن مدار قرار دارد.

داده‌های علمی نشان می‌دهند که ماه اکنون در حال دور شدن از زمین است و در حال حاضر نیز آن‌قدر دور است که هم خورشید و هم زمین برای کشیدن آن به سوی خود با هم رقابت می‌کنند.

البته این پدیده یعنی دزدیدن قمر از مدار یک سیاره دیگر، مسئله بی‌همتایی نیست و در نقطه دیگری در منظومه شمسی نیز مشاهده شده است. برخی دانشمندان می‌گویند که ترتیون، قمر نپتون، نیز احتمالا از یک سامانه دوتایی سیارکی واقع در کمربند کویپر در حاشیه منظومه شمسی به مدار این سیاره کشیده شده است.

فرضیه جدید پژوهشگران دانشگاه ایالتی پنسیلوانیا قطعا ثابت نمی‌کند که ماه از جای دیگری به دام گرانش زمین افتاده است، با این حال، دانشمندان از وجود فرضیه‌ای جدید درباره خاستگاه ماه هیجان‌زده‌اند. ویلیامز می‌گوید: «هیچ‌کس نمی‌داند ماه چگونه شکل گرفته است. در چهار دهه گذشته، ما تنها یک فرضیه داشتیم که نشان می‌داد ماه آنجا چه می‌کند و از کجا آمده است. حالا دو فرضیه احتمالی داریم. این امر گنجینه‌ای از پرسش‌های جدید و فرصت‌های بیشتر برای بررسی این راز را به روی ما می‌گشاید.»