از اولین روزهای همه‌گیری کرونا، «مه مغزی» به‌عنوان یکی از عوارض مهم کووید‌-۱۹ شناسایی شد که برخی افراد پس از ابتلا با آن مواجه می‌شدند.

مه‌مغزی یک اصطلاح محاوره‌ای برای توصیف حالت کندی ذهن یا نوعی گیجی است که در اثر آن تمرکز، به یاد آوردن و تفکر واضح دشوار می‌شود.

با گذشت چهار سال از همه‌گیری، اکنون شواهد بسیاری وجود دارد که از تاثیر گسترده ویروس کرونا بر سلامتی مغز خبر می‌دهد.

کووید-۱۹ علاوه بر مه مغزی، می‌تواند باعث بروز مجموعه‌ای از مشکلات شود، مانند سردرد، اختلالات تشنجی، سکته‌های مغزی، مشکلات خواب و گزگز و فلج اعصاب و همچنین چند اختلال روانی.

شواهد گسترده و رو‌به‌رشدی که در طول همه‌گیری جمع‌آوری شده است، نشان می‌دهد کووید-۱۹ به روش‌های مختلف، اثری ماندگار بر مغز به جا می‌گذارد. با این حال، مسیرهای دقیقی که ویروس از طریق آن‌ها چنین آثاری را ایجاد می‌کند، هنوز به طور کامل روشن نشده است و درمان‌های قطعی نیز وجود ندارد.

به گزارش کانورسیشن، در حال حاضر دو مطالعه سال ۲۰۲۴ که در مجله پزشکی «نیوانگلند» (New England Journal of Medicine) منتشر شد، تاثیر عمیق کووید-۱۹ را بر سلامت شناختی آشکارتر می‌کند. 

کووید چطور بر مغز تاثیر می‌گذارد؟
در اینجا نتایج برخی از مهم‌ترین مطالعاتی که تاثیر کووید-۱۹ را بر سلامت مغز مستند کرده‌اند، آورده شده است:

۱. تجزیه و تحلیل‌های همه‌گیری‌‌شناسی (اپیدمیولوژی) بزرگ نشان داد افرادی که به کووید-۱۹ مبتلا شده‌اند، بیشتر در معرض خطر اختلالات شناختی مانند مشکلات حافظه قرار دارند.

۲. مطالعات بر اساس تصویربرداری مغز افراد قبل و بعد از ابتلا به کووید-۱۹ نشان‌دهنده کاهش حجم مغز و تغییر در ساختار مغزی پس از بیماری است.

۳. مطالعه روی افراد مبتلا به کووید خفیف تا متوسط نشان داد که التهاب طولانی‌مدت و تغییرات مغزی معادل هفت سال پیری مغز است. 

۴. موارد کووید شدید نیازمند بستری‌ شدن در بیمارستان یا مراقبت‌های ویژه ممکن است به اختلالات شناختی و آسیب مغزی منجر شود که معادل ۲۰ سال پیری مغز است.

۵. مطالعات کالبدشکافی افرادی که به کووید-۱۹ شدید مبتلا بودند اما ماه‌ها بعد به دلایل دیگری فوت کردند، نشان داد که ویروس در بافت مغز آن‌ها همچنان وجود داشت. این نشان می‌دهد که سارس‌ــ‌کوو‌ــ‌۲ (SARS-CoV-2) برخلاف نامش، تنها یک ویروس تنفسی نیست و در مواردی می‌تواند وارد مغز افراد شود. با این حال، هنوز مشخص نیست که آیا ماندگاری ویروس در بافت مغزی عامل برخی از مشکلات مغزی مشاهده‌شده در افراد بهبودیافته از کووید-۱۹ است یا خیر.

۶. مطالعات نشان داده‌اند که حتی زمانی که بیماری خفیف باشد و به طور انحصاری به ریه‌ها محدود شود، باز هم می‌تواند التهاب مغزی ایجاد و توانایی بازسازی سلول‌های مغزی را مختل کند.

۷. کووید-۱۹ می‌تواند سد خونی‌ــ‌مغزی را که محافظ سیستم عصبی به‌عنوان مرکز فرماندهی و کنترل بدن است، مختل کند و باعث نشت‌پذیری آن شود. مطالعات تصویربرداری از مغز افراد بستری‌شده با کووید-۱۹ نشان داد افرادی که دچار مه مغزی بودند، سد خونی‌ــ‌مغزی آنان مختل شده یا نشت‌پذیر بود.

۸. یک تحلیل مقدماتی گسترده که داده‌های ۱۱ مطالعه روی تقریبا یک میلیون فرد مبتلا به کووید-۱۹ و بیش از شش میلیون فرد غیرمبتلا را بررسی کرده است، نشان داد که کووید-۱۹ خطر ابتلا به زوال عقل جدید (New-Onset Dementia) را در افراد بالای ۶۰ سال افزایش می‌دهد. 

۹. بررسی‌های آزمایشگاهی روی ارگانوئیدهای مغز انسان و موش که برای شبیه‌سازی تغییرات مغز انسان طراحی شدند، نشان دادند که ویروس سارس‌ــ‌کوو‌ــ‌۲ باعث ادغام سلول‌های مغزی می‌شود. این فرایند عملا فعالیت الکتریکی مغز را مختل می‌کند و عملکرد مغز را به خطر می‌اندازد.

کاهش ضریب هوشی 
در مطالعه اخیر مجله نیوانگلند، توانایی‌های شناختی مانند حافظه، برنامه‌ریزی، تجسم فضایی و درک سه‌بعدی نزدیک به ۱۱۳ هزار نفر که قبلا کووید-۱۹ داشتند، ارزیابی شد. یافته‌های محققان نشان می‌دهد افراد مبتلا به این بیماری با کاهش قابل‌توجه عملکرد حافظه و عملکرد اجرایی مغز مواجه بودند. 

این افت شناختی در میان افرادی که در مراحل اولیه همه‌گیری و همچنین افرادی که در دوران شیوع واریانت‌های دلتا و اومیکرون مبتلا شده بودند، مشهود بود. یافته‌ها نشان داد که خطر افت شناختی با تکامل ویروس از سویه اصلی به اومیکرون کاهش نیافت.

در همین مطالعه، افرادی که کووید-۱۹ خفیف داشتند و بهبود یافته بودند، کاهش شناختی معادل از دست دادن سه امتیاز آی‌کیو (IQ) نشان دادند. در مقایسه، کسانی که علائم پایدار و برطرف‌نشده مانند تنگی نفس مداوم یا خستگی داشتند، کاهشی معادل شش امتیاز آی‌کیو داشتند. افرادی که در بخش مراقبت‌های ویژه (آی‌سی‌یو) بستری شده بودند، کاهش آی‌کیو معادل ۹ امتیاز بود. ابتلای مجدد هم کاهش ۲ امتیاز آی‌کیو را به دنبال داشت.

امتیاز آی‌کیو متوسط  حدود ۱۰۰ است. آی‌کیو بالای ۱۳۰ نشان‌دهنده استعداد برتر و آی‌کیو کمتر از ۷۰ معمولا نشان‌دهنده نوعی ناتوانی ذهنی است.

این مطالعات به طور کلی نشان می‌دهند که کووید-۱۹ حتی در موارد خفیف نیز برای سلامتی مغز خطر جدی به همراه دارد و آثار آن اکنون در سطح جمعیت آشکار شده است. 

تحلیل اخیر از نظرسنجی جمعیت‌شناسی فعلی ایالات متحده نشان داد که پس از آغاز همه‌گیری کووید-۱۹، یک میلیون آمریکایی در سن کار بیشتر از هر زمان در ۱۵ سال گذشته اعلام کردند که در به یاد آوردن، تمرکز یا اتخاذ تصمیم ‌«مشکل جدی» دارند. این مسئله به طرز نگران‌کننده‌ای، عمدتا در بزرگسالان جوان بین ۱۸ تا ۴۴ سال مشاهده شده است.

داده‌های اتحادیه اروپا نیز روندی مشابه را نشان می‌دهند. به طوری که در سال ۲۰۲۲، حدود ۱۵ درصد از مردم اتحادیه اروپا گزارش کردند که با مشکلات حافظه و تمرکز مواجه‌اند.