آشنا کردن افراد با فناوری اطلاعات و ارتباطات در شهرهای کوچک و روستاها که مردم اغلب با کامپیوتر و اینترنت آشنایی چندانی ندارند، می‌تواند باعث افزایش میزان باسوادی، رشد اطلاعات عمومی و صرفه‌جویی در میزان مصرف، ارتقای کمی و کیفی محصولات کشاورزی و صنعتی و کاهش میزان سفرهای ناخواسته روستاییان به شهرها ‌شود.

آرش نهاوندی - آشنا کردن افراد با فناوری‌های نوین در عرصه آی‌سی‌تی(فناوری اطلاعات و ارتباطات) در شهرهای کوچک و روستاها که مردم اغلب با کامپیوتر و اینترنت آشنایی چندانی ندارند، می‌تواند باعث افزایش میزان باسوادی، رشد اطلاعات عمومی و صرفه‌جویی در میزان مصرف، ارتقای کمی و کیفی محصولات کشاورزی و صنعتی و کاهش میزان سفرهای ناخواسته روستاییان به شهرها ‌شود.

انتقال اطلاعات همواره از دیرباز مورد توجه همگان بوده است. در این راستا از گذشته‌های دور روش‌های متعددی جهت این انتقال اطلاعات مطرح بوده است. امروزه بحث فناوری‌های نو و تاثیرات آن بر زندگی بشر و نقشی که این فناوری‌ها در آموزش و ارائه اطلاعات به افراد می‌تواند بگذارد، اهمیت زیادی یافته است.

دکتر علی اکبر جلالی، استاد دانشگاه علم و صنعت و کارشناس‌ آی‌سی‌تی در باره تلاش‌های انجام‌گرفته در زمینه‌ آی‌سی‌تی در ایران در مصاحبه با روزنامه همشهری گفت: فناوری اطلاعات و ارتباطات روستایی هم به‌عنوان ابزار تسهیل‌کننده برای ارائه خدمات به روستاییان و هم به‌عنوان پدیده‌ای توانمندساز برای روستاییان مفید و مؤثر است.
پدر آی‌سی‌تی روستایی ایران در ادامه گفت: در حوزه ابزاری، خدماتی مانند کشاورزی الکترونیک، دسترسی به خدمات دولت الکترونیک و سرویس‌های متفاوتی که هم‌اکنون روستاییان از طریق سازمان‌های شهری استفاده می‌کنند مانند بانکداری الکترونیک کاربردهای زیادی دارد. به همین دلیل با توسعه ۱۰هزار دفتر‌ آی‌سی‌تی روستایی در کشور شرایط برای دسترسی روستاییان به تسهیلات از طریق این دفاتر فراهم شده است.

دکتر جلالی افزود: روستاییان با مراجعه به دفاتر‌ آی‌سی‌تی روستایی حداقل از ۴ خدمت مشخص بانکداری الکترونیک، پست و خدمات پستی، ارتباطات تلفنی و نمابر و نهایتا خدمات فناوری اطلاعات و دسترسی به اینترنت بهره‌مند می‌شوند.
در حوزه توانمند‌سازی‌ نیز فناوری اطلاعات باعث ارتقای میزان دانایی روستاییان شده است و تجربیات سایر نقاط کشور و جهان را در موضوعات مرتبط با کشاورزی، دامداری و سایر خدمات فراهم می‌کند. بنابراین فناوری اطلاعات به‌عنوان عاملی برای توسعه اجتماعی در روستاها تلقی می‌شود.

این استاد دانشگاه علم و صنعت در ادامه به آمارهای بین‌المللی که در زمینه توسعه‌ آی‌سی‌تی روستایی در ایران در روستای قرن‌آباد منتشر شده اشاره کرد و گفت این آمارها نشان داد که طی ۲سال (۱۳۸۳ تا ۱۳۸۵)، ۴۷ درصد وضعیت اقتصادی و ۶۲ درصد وضعیت اجتماعی روستای قرن‌آباد ارتقا یافته است.

دکتر جلالی افزود: عوامل ناشناخته زیادی مانند عدم‌مهاجرت روستاییان به شهرها، امکان تحصیل فرزندان برخی از روستاییان از راه دور و نمونه‌های تجربی دیگر از عواملی هستند که ظاهرا دیده نمی‌شوند اما در عین حال کلیدی و مؤثر هستند.
پدر آی‌سی‌تی روستایی ایران در پایان گفت: با توسعه شهرها و استان‌های الکترونیک پیش‌بینی می‌شود وضعیت روستاها در زمینه استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات ارتقای چشمگیری پیدا کند. ۲ استان سمنان و چهارمحال و بختیاری، استان‌هایی هستند که ۱۰۰ درصد شهرهای آن الکترونیک است.

ضرورت توسعه آی‌سی‌تی در روستاهای سراسر کشور
اولین گام‌ها برای آشنایی روستاییان با خواندن و نوشتن که زمینه آشنایی با علوم دیگر و فناوری‌های روز است، با تشکیل نهضت سوادآموزی در نخستین روزهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی برداشته شد. طی این دوران اغلب کلاس‌های سوادآموزی در مناطق روستایی و شهرهای کوچک تحت نظارت نهضت سوادآموزی تشکیل می‌شد و بسیاری از مردم به‌صورت داوطلبانه در آن شرکت می‌کردند. این روند که از سال‌های اولیه پس از پیروزی انقلاب اسلامی و طی فرمان امام خمینی (ره) آغاز شده بود، باعث ارتقای میزان سواد و سواد‌آموزی در جامعه روستایی و عشایری کشور شد. اما امروزه و با ورود تکنولوژی‌های نوین به عرصه زندگی به‌ویژه افزایش استفاده از رایانه در جامعه، ضرورت آموزش فناوری‌های نوین به آحاد افراد جامعه بیش از گذشته شده است.

آشنایی با فناوری‌های نوین نظیر کار با رایانه و استفاده از اینترنت می‌تواند همانگونه که دکتر علی اکبر جلالی نیز در سخنان خود به آن اشاره داشت، به‌طور غیرمستقیم سبب آشنایی کشاورزان و کارگران کارخانه‌ها با مطالب به‌روز در زمینه‌های کشاورزی و نحوه آبیاری، کاشت و برداشت محصولات شود.

استفاده از رایانه و اینترنت می‌تواند کاهش تصدی‌گری دولت در عرصه کشاورزی را در پی داشته باشد و کشاورزان می‌توانند با اتکا به آگاهی‌های جدیدی که در این زمینه کسب می‌کنند، نسبت به استفاده از لوازم و دستگاه‌های به‌روز صنعتی در زمین‌های کشاورزی اقدام کنند و در نتیجه این امر میزان کاشت محصول خود را ارتقا داده و با استفاده از راهکارهایی که در مطالب موجود در سایت‌ها پیش‌بینی شده به صرفه‌جویی در مصرف آب در زمان آبیاری زمین‌های کشاورزی روی آورند. از دیگر مشکلات این مردم، تمرکز مراکز اداری در خارج از محدوده روستایی زندگی آنها بود. لذا آنها برای انجام کارهای اداری و ثبت اسناد و سایر امور خود باید راهی بسیار طولانی را می‌پیمودند که هم هزینه‌بر بود و هم اینکه باعث اتلاف وقتشان می‌شد. علاوه بر مراکز اداری، مراکز رسیدگی به شکایات هم به همین ترتیب در فاصله دوری از محل زندگی روستاییان قرار داشت و به‌علت نبود منابع اطلاع‌ رسانی لازم، ممکن بود با ۲ یا ۳ بار مراجعه هم به نتیجه مطلوب نرسند. بنابراین آشنایی روستاییان و مردم شهرهای کوچک با فناوری‌های نوین می‌تواند باعث گسترش دولت الکترونیک در این مناطق شود؛ به این معنا که درصورت فراهم‌کردن زمینه آشنایی روستاییان با فناوری‌های نوین علاوه بر شهرهای بزرگ می‌توان دفاتر الکترونیک و پلیس+۱۰ را در شهرهای کوچک و مناطق روستایی دایر کرد.

بدین‌ترتیب نیز مراجعات روستاییان به شهرها و همچنین از میزان رجوع مردم شهرهای کوچک‌تر به شهرهای بزرگ جهت انجام کارهای اداری کاسته خواهد شد و به تبع آن تا حد زیادی نیز میزان رفت‌وآمد در شهرهای بزرگ کاهش می‌یابد. این مسئله همچنین باعث می‌شود که روستاییان هزینه‌ای را که پیش‌تر صرف مسافرت به شهرهای بزرگ برای انجام کارهای خود می‌کردند، پس‌انداز کنند. علاوه بر این، آشنایی با فناوری‌های روز، نه تنها باعث ارتقای میزان بهره‌وری روستاها در زمینه‌های کشاورزی و دامی می‌شود که باعث دسترسی روستاییان به آخرین اخبار پزشکی و بهداشتی روز می‌شود و از این جهت نیز می‌تواند باعث ارتقای نسبی سطح بهداشت در مناطق روستایی و شهرهای کوچک شود. بنابراین نقش‌ آی‌سی‌تی در توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در روستاها می‌تواند اهمیت بسیار زیادی در شکوفایی جامعه و ارتقای موقعیت روستاییان داشته باشد. اجرای عدالت اجتماعی در عصر حاضر بدون استفاده از فناوری امکان‌پذیر نیست.

عوامل موفقیت توسعه‌ آی‌سی‌تی در روستاها
کارشناسان پس از بررسی علل موفقیت‌ برخی از کشورها در توسعه آی‌سی‌تی در مناطق روستایی متوجه شدند که در این میان عوامل مهمی نقش دارند. این عوامل بنا بر نظر کارشناسان عبارتند از: مشارکت قابل توجه سازمان‌های غیردولتی در ایجاد مراکز فناوری اطلاعات، جلب مشارکت روستاییان، توجه به نیازهای محلی، استفاده از نیروهای بومی، تامین هزینه‌های مراکز از طریق ارائه خدمات و عدم‌وابستگی به بودجه‌های دولتی.

چالش‌های توسعه‌ آی‌سی‌تی در روستاها
اگر بخواهیم چالش‌های اساسی را که توسعه ‌آی‌سی‌تی در روستاها با آن مواجه است، مورد بررسی قرار دهیم، می‌توانیم به این موارد اشاره کنیم: اطلاعات ناکافی مردم از مزایای فناوری اطلاعات و ارتباطات، کمبود امکانات ارتباطی و عدم‌دسترسی روستاییان به کامپیوتر و وسایل مورد نیاز با توجه به هزینه بالای تهیه این امکانات، مشکل زبان و عدم‌تطابق زبان کاربر و اکثر سایت‌های شبکه اینترنتی، به غیر از این مشکل، که جنبه عمومی در جهان دارد، مشکل ناآشنایی برخی از روستاییان با واژه‌های مصطلح در زبان فارسی نیز وجود دارد.

از دیگر مشکلات در این زمینه می‌توان به کمبود نرم‌افزارهای جامع و مناسب به زبان فارسی، عدم‌وجود یا کامل نبودن سایت‌های مربوط به نهادهای دولتی، نبود انگیزه کافی برای استفاده از اینترنت و اطلاعات موجود در شبکه‌های مختلف برای روستاییان، قدیمی‌بودن خطوط ارتباط تلفنی روستاها و مناطق دوردست، نبود نیروی متخصص محلی که بتواند راهنمایی‌های لازم را انجام دهد و کافی نبودن منابع مالی اختصاص یافته و کمبود انگیزه اساسی برای بخش خصوصی در سرمایه‌گذاری در این پروژه‌ها اشاره کرد.