ايتنا - دستاوردهای دیپلماتیک وزارت ارتباطات چیست؟

نادر نینوایی - سند همکاری در عرف دیپلماتیک یک سند الزام‌آور برای دولت‌ها شمرده می‌شود، یعنی دولت‌ها به موجب این سند تعهدی متقابل در برابر یکدیگر را می‌پذیرند.
در برخی از حوزه‌ها برای سند همکاری نیاز به الحاقیه‌ها و متمم‌هایی نیز وجود دارد و بر همین اساس باید کارگروه‌هایی تعیین شوند تا اجرای صحیح و مرحله به مرحله الحاقیه‌ها و اصل موضوع همکاری را به عهده داشته باشند.
یک کارشناس حقوق بین‌الملل درباره اسناد همکاری در حوزه بین‌الملل با بیان این مطلب در خصوص پیش‌بینی اجرا نشدن این اسناد نیز گفت: برخی از اسناد اگرچه الزام‌آور هستند، اما اجرا نکردن آنها مستلزم پرداخت خسارات یا اعمال جریمه مشخصی نیست. در موارد حساس البته در اسناد همکاری خسارات و جریمه‌ها قید می‌شود و در صورت رعایت نشدن سند همکاری دولت‌ها می‌توانند از یکدیگر تقاضای خسارت کنند.

با مقدمه‌ای که گفته شد و با توجه به امضای سند همکاری جدید میان ایران و فنلاند، ذکر این نکته نیز ضروری است که در سال‌های اخیر اسناد همکاری و تفاهم‌نامه‌های زیادی توسط وزارت ارتباطات با کشورهای خارجی امضا شده و به انعقاد رسیده است، به‌گونه‌ای که حتی می‌توان گفت محمود واعظی از این حیث رکورددار امضای قرارداد و تفاهم‌نامه‌های بین‌المللی است. در این شماره قصد داریم نگاهی به اسناد همکاری و تفاهم‌نامه‌هایی که وزارت ارتباطات دولت یازدهم با کشورهای مختلف به امضا رسانده است بیندازیم تا ببینیم این اسناد مشخصا در چه زمینه‌هایی بوده‌اند و آثار و دستاوردهای آن در حوزه ارتباطات کشور چه بوده است.

تفاهم با عراق
اواخر سال ۹۳ بود که خبر امضای تفاهم‌نامه میان ایران و عراق در حوزه ارتباطات به سرخط رسانه‌های دولتی کشور تبدیل شد. بر اساس این تفاهم‌نامه، همکاری‌ها در خصوص ارتباطات زیرساخت شامل ارتباط مستقیم در نقاط مرزی، برقراری ارتباطات بین‌الملل دو کشور، تهیه پهنای باند اینترنت داخلی عراق و همکاری در خصوص ترانزیت پهنای باند در دستور کار دو کشور قرار می‌گرفت.
همچنین طرفین در خصوص حل مشکلات تداخل فرکانسی در نقاط مرزی نیز با یکدیگر به تفاهم رسیدند. علاوه بر این، همکاری در خصوص ارتباطات ماهوار‌ه‌ای، همکاری در مجامع بین‌المللی، همکاری در زمینه امنیت ارتباطات از جمله دیگر محورهای این تفاهم‌نامه بوده است.

بر اساس این تفاهم‌نامه ایران باید کشور عراق را در خصوص توسعه دروازه‌های بین‌المللی، امنیت اطلاعات، امینت سایبری شبکه ملی عراق و دولت الکترونیکی نیز کمک کند.
گسترش همکاری‌های دو کشور در زمینه پست هم از دیگر موارد مورد تاکید طرفین در سفر هیات عراقی به ایران بود که در این راستا نیز تفاهم‌نامه‌ای به‌منظور برقراری همکاری‌های پستی شامل ایجاد پست‌بانک عراق، انتقال دانش فنی به این کشور و تبادل تجربیات پستی و پست‌بانک به عراق به امضا رسید.

با توجه به مشخص بودن زمینه‌های همکاری و شسته‌رفته بودن این تفاهم‌نامه باید گفت که عراقی‌ها در این سفر موفق به تنظیم تفاهم‌نامه‌ای اصولی و باکیفیت با ما شدند که در آن سرفصل‌های همکاری به‌درستی روشن و مشخص شده است.
با این وجود هنوز اطلاعاتی از خروجی نهایی و اقدامات عملی این توافقات روشن در دست نیست.

در انتظار خروجی قول و قرار با چینی‌ها
اوایل خردادماه سال ۹۴ بود که واعظی در سفری که به چین داشت، با رییس سازمان فضای مجازی این کشور دیدار و گفت‌وگو کرد. در این دیدار طرفین با تاکید بر توسعه مناسبات و گسترش روابط میان دو کشور در زمینه‌های مختلف، خواستار همکاری جامع و نزدیک‌تر در زمینه اینترنت، فضای مجازی و فناوری اطلاعات شدند.
در این جلسه صحبت‌هایی نیز درباره توسعه شبکه ملی اطلاعات مطرح شد و موضوع همکاری در زمینه ضرورت توسعه دولت الکترونیکی نیز طرح شد که **تا این لحظه نتایج دقیق و مشخصی از دستاوردهای عملی این قول و قرارها ارایه نشده است.**
همچنین فیبر نوری، تجهیزات مخابرات و برنامه‌های مربوط به ماهواره از دیگر موضوعاتی بود که واعظی در مذاکره با مقامات چینی آنها را مطرح کرد و طرف چینی نیز قول نظر مساعد خود را بر تامین منابع مالی و سرمایه‌گذاری در طرح‌ها و پروژه‌های مختلف مطرح کرد.

تشکیل کمیته همکاری ایران و مجارستان
اوایل آذرماه سال ۹۴ بود که خبر تشکیل کمیته ایران و مجارستان در بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات در رسانه‌ها مطرح شد. به گفته وزیر ارتباطات قرار شده بود که بر اساس تفاهم‌های صورت‌گرفته ایران و مجارستان در زمینه مخابرات، نرم‌افزار و اپلیکیشن‌های بانکی و غیربانکی با یکدیگر همکاری نزدیک داشته باشند.
همچنین بر اساس تفاهم‌های فی‌مابین قرار شد بخش خصوصی ایران با فعالان مجارستانی تبادل اطلاعات و همکاری داشته باشد و تبادل تجربه‌های بخش خصوصی و دولتی دو کشور در حوزه دانش فناوری اطلاعات و ارتباطات صورت گیرد.
علاوه بر این‌ مقرر شده بود وزیران مربوطه یک‌سال در میان، نتایج اقدامات انجام‌شده را ارزیابی و راه‌های بهتر برای توسعه همکاری را فراهم کنند که اطلاعی از آثار و خروجی‌های این موضوع در دست نیست.

امضای سند همکاری با افغانستان
اواسط آذرماه سال ۹۴ و درحالی‌که کمتر از یک ماه از امضای سند همکاری با روسیه می‌گذشت، واعظی سند همکاری جدیدی را این بار با کشور افغانستان به‌امضا رساند.
محمود واعظی روز بعد از دیدار با وزیر مخابرات و فناوری اطلاعات افغانستان در جمع خبرنگاران گفت: امضای این سند همکاری‌های دوجانبه در بخش ICT فعالیت‌های انجام‌شده را رسمیت خواهد داد.
بر اساس این سند همکاری مقرر شد همکاری اپراتورهای ایرانی و افغانی همانند گذشته ادامه یابد، زیرا حجم بسیار زیادی از ترافیک بین‌الملل ایران مربوط به ارتباط افغان‌های مقیم ایران با این کشور است.

همچنین قرار شد دو کشور برای تسهیل ارتباطات دوجانبه فعالیت‌های لازم را انجام دهند و برای برطرف کردن مشکلات رومینگ در مرزهای دو کشور نیز نهایت تلاش خود را به‌کار گیرند.
یکی از موضوع‌های دیگر مورد بررسی در دیدار وزرای ایران و افغانستان، بخش تحقیق و توسعه و استفاده افغان‌ها از نرم‌افزارهای فارسی دیگر بود.
همچنین قرار شد ایران و افغانستان در بخش تجارت الکترونیکی و پست، همکاری‌های خود را گسترش داده و در زمینه ترانزیت کالاها نیز فعالیت‌های خود را بیشتر کنند.
واعظی پس از امضای این تفاهم‌نامه خبر از تشکیل پنج کمیته تخصصی بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات میان ایران و افغانستان داد و گفت: کمیته‌های دولت الکترونیکی، تحقیق و توسعه، زیرساخت و توسعه شبکه، رگولاتوری و پست زمینه‌های‌ مختلف همکاری را بررسی کرده و اتخاذ تصمیم خواهند کرد.

با این تفاسیر باید گفت این سند همکاری از معدود تفاهم‌هایی بود که به موجب آن دو طرف الزامات امضای یک سند همکاری را رعایت کرده و کارگروه‌هایی برای تحقق آن در نظر گرفتند.
وزیر ارتباطات در مورد این کارگروه‌ها هم گفته بود: تصمیم‌های اتخاذ شده در هر کدام از این پنج کمیته برای نهایی شدن به کمیته تلفیق خواهند آمد و پس از نهایی شدن، اجرایی می‌شوند.
وزیر مخابرات و فناوری اطلاعات افغانستان نیز در این مراسم با تاکید بر همکاری‌های گسترده با ایران در پنج کمیته تخصصی گفت: این کمیته‌ها هر کدام کارگروه خود را تشکیل خواهند داد و امور را پیگیری می‌کنند.
با این وجود هنوز خبری از خروجی عملکرد کارگروه‌های مذکور ارایه نشده است.

امضای دو سند همکاری با ارمنستان
اواخر دی‌ماه سال ۹۴ وزارت ارتباطات خبر امضای دو سند همکاری با ارمنستان را رسانه‌ای کرد. بر اساس مذاکرات صورت‌گرفته میان دو کشور، قرار بر این گذاشته شد که بررسی زمینه‌های همکاری درخصوص مخابرات، پست، اینترنت و دیتا در سطح گروه‌های کارشناسی صورت گیرد. ضمنا وزیر ارتباطات اعلام کرد که در زمینه انتقال دیتا و اینترنت به توافق‌های خوبی با ارمنستان دست یافته است، به‌طوری که حجم تبادل دیتای میان دو کشور به چهار برابر ارتقا یافته است.
همچنین در مذاکرات میان ایران و ارمنستان صحبت‌هایی نیز برای همکاری در خصوص اینترنت، پست، مخابرات و تجارت الکترونیکی مطرح شد. در جلسه مطبوعاتی پس از مذاکره دو طرف، حتی واعظی اعلام کرد که امیدواریم زمینه خرید کالا از طریق اینترنت برای مردم دو طرف فراهم و توسط پست توزیع شود. وی دستیابی به این مهم را لازمه توافق پست و پست‌بانک ایران با طرف مقابل و فراهم شدن مکانیزم تجارت الکترونیکی میان دو کشور دانست، آنچه تاکنون از نتایج آن اطلاعی در دست نیست.

همکاری با ویتنام در ۱۰ بخش
در روزهای پایانی سال ۹۴ بود که واعظی پس از دیدار با وزیر ارتباطات ویتنام خبر از همکاری ایران و ویتنام در ۱۰ بخش مختلف داد. حوزه‌های همکاری مورد اشاره توسط واعظی بسیار گسترده بوده و شاخه‌هایی همچون همکاری در بخش نرم‌افزارها، سیاست‌گذاری، خدمات، دولت الکترونیکی، اینترنت و امنیت سایبری، تحقیق و توسعه و آموزش، پست، تجارت الکترونیکی و برنامه‌های بین‌المللی و همچنین همکاری بخش خصوصی دو کشور را شامل می‌شد.
اگرچه با توجه به طیف گسترده زمینه‌هایی که برای همکاری دو کشور اعلام شده بود، انتظار می‌رفت پس از این تفاهم‌نامه هر روز خبری جدید در زمینه‌های همکاری‌های دوطرف منتشر شود، اما عملا هیچ خبر مهمی در هیچ‌یک از زمینه‌های مورد توافق منتشر نشد.

تفاهم با روسیه
با ورود به سال جاری و اوایل مردادماه بود که واعظی بار دیگر موضوع سرمایه‌گذاری روسیه در عرصه فناوری اطلاعات در ایران را مطرح کرد و خبر از موافقت اولیه روس‌ها برای فعالیت پربازدیدترین موتور جست‌وجو (یاندکس) و پرکاربردترین شبکه اجتماعی این کشور (VKontakte) در ایران داد. این موضوع البته سال قبل نیز یک بار توسط واعظی مطرح شده بود که شرکت‌های روسی موضوع مذکور را تایید نکردند.
واعظی اما این بار حتی با تاکید براینکه روسیه شرایط ایران را برای فعالیت «یاندکس» و «وی‌کانتکت» پذیرفته است، توضیح داد: طی مذاکراتی که با وزیر ارتباطات روسیه داشتیم در یک جلسه ۵/۳ ساعته، شرکت‌های حوزه امنیت شبکه و اپلیکیشن، آمادگی خود را برای حضور در ایران اعلام کردند. واعظی حتی در صحبت‌های خود اعلام کرد که نمایندگان شرکت‌های مذکور هم در جلسه حضور داشته‌اند و قرار شده برای انجام مذاکرات نهایی به ایران بیایند.
البته در این مورد نیز اگرچه موضوع تازگی دارد، اما تاکنون هنوز هیچ خبری از حضور این موتور جست‌وجو و شبکه اجتماعی در ایران نشده است و خبری از اقدامات اولیه روس‌ها برای حضور در ایران نیست.

امضای سند همکاری سایبری با آذربایجان
اواسط مردادماه سال جاری، همکاری‎های سایبری یکی از موضوعات مورد توافق ایران و آذربایجان در جریان سفر رییس‌جمهور به کشور آذربایجان بود.
محمود واعظی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در این زمان با اشاره به امضای سند همکاری‎های‎ سایبری با جمهوری آذربایجان اعلام کرد: پس از جلساتی که در سه هفته متوالی با مسوولان کشور آذربایجان داشتیم، امروز با حضور روسای جمهور دو کشور، توافق کردیم که طرف آذری از تجربیات ایران در زمینه امنیت الکترونیکی و توسعه شبکه‎های زیرساختی استفاده کند.
واعظی پس از امضای تفاهم‎نامه‎های همکاری میان دو کشور اعلام کرد: یکی از نتایج خوب این نشست مشترک، همکاری‎های سایبری میان دو کشور بود که با توجه به تجربه‎های خوبی که ایران در زمینه شناسایی و مقابله با بدافزارهایی که در ایران ساخته شده و امنیت شبکه دارد، با طرف آذری برای توسعه شبکه زیرساختی این کشور همکاری خواهد کرد.
البته در مورد این سند همکاری هم به سنت رویه‌های قبلی کارگروه‌ها و متمم‌های سند مشخص نشدند تا اجرای عملی این سند همکاری هم با ابهام‌هایی همراه باشد؛ چراکه مشخص نیست دقیقا چه اقدامات متقابلی و دقیقا از طرف کدام نهاد یا افراد از هر کشور و در چه زمانی باید صورت گیرد و تا این لحظه نیز هنوز هیچ نتیجه مشخصی از اجرای این طرح حداقل در رسانه‌ها اعلام نشده است.

امضای سند همکاری با کره جنوبی
در شهریورماه سال جاری اما در دیدار واعظی با وزیر ارتباطات کره جنوبی، وزرای دو کشور سند همکاری مشترک در حوزه ارتباطی، مخابراتی و پستی را امضا کردند و همزمان سند همکاری‌های فنی مشترک میان شرکت سامسونگ و مرکز پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات ایران به امضای مسوولان رسید.
محمود واعظی که در رأس هیاتی از مسوولان وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، چند شرکت خصوصی ارتباطی و اپراتورهای کشور به کره جنوبی سفر کرده بود، با وزیر علوم و ارتباطات و برنامه‌ریزی این کشور دیدار و گفت‌وگو کرد.
محمود واعظی در این ملاقات نیز با کلی‌گویی‌های همیشگی که به شکل قاعده‌ای در دیدارهای دوجانبه در آمده ضمن برشمردن زمینه‌های همکاری‌های متنوع و گسترده میان بخش دولتی و خصوصی دو کشور و همچنین دیدارهای صورت‌گرفته شرکت‌های ایرانی با همتایان و شرکت‌های کره‌ای بر افزایش سطح همکاری‌ها میان دو کشور تاکید کرد.
وزیر علوم کره جنوبی که گویا با این سبک آشنایی کافی ندارد، به طرف ایرانی اعلام کرد که مکانیزم پیگیری توافقات با تشکیل کمیته کار تخصصی و ارایه گزارش به وزرا می‌تواند در تسریع امور تاثیرگذار باشد. در واقع این‌طور به‌نظر می‌رسید که وزیر ارتباطات کره جنوبی حس می‌کرد برای دستیابی به نتایج مشخص باید مکانیزم مشخصی وجود داشته باشد تا بتوان مرحله به مرحله به تحقق توافقات امیدوار بود.
از سوی دیگر اما در راستای تفاهم با کره یادداشت‌ تفاهمی پیرامون پروژه دولت هوشمند ایران نیز به امضا رسید که البته هنوز خبری از دستاوردها و نتایج آن مطرح نشده است.

همکاری با لوکزامبورگ
همین اواخر مهرماه بود که پس از دیدار وزیر ارتباطات ایران با معاون نخست‌وزیر و وزیر اقتصاد لوکزامبورگ (کشوری کوچک در شمال اروپا)، اعلام شد که قرار است ایران با این کشور همکاری داشته باشد. همکاری‌های ما با لوکزامبورگ در زمینه همکاری ماهواره سازمان فضایی ایران با شرکت اس‌سی‌اس لوگزامبورگ بود که مقرر شد با آنها وارد مذاکره جدی شویم و همچنین دو کشور درباره تجهیزات آی‌سی‌تی نیز با یکدیگر همکاری داشته باشند .
هر دو طرف در این مذاکرات از افزایش سطح روابط، به‌ویژه در بخش ارتباطات و فناوری اطلاعات استقبال کردند که البته در این مورد باید منتظر گذر زمان و نتایج احتمالی ماند.

امضای سند همکاری با فنلاند
اوایل ماه جاری همچنین چهار سند همکاری با کشور فنلاند، در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با حضور نمایندگان شرکت‌های فنلاندی امضا ‌شدند.
در مراسمی که برای همکاری ایران و فنلاند برگزار شده بود، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات با بیان اینکه زمینه همکاری میان دو کشور ایران و فنلاند در زمینه ICT گسترده است، گفت: علاوه بر پروژه‌های شرکت‌های خصوصی، دولت نیز پروژه‌هایی را برای آینده فراهم کرده است که اپراتورها، FCPها و شرکت مخابرات بر اساس زیرساختی که ما فراهم می‌کنیم، بتوانند در حوزه دسترسی به مردم ارایه دهند.
واعظی در ادامه با اشاره به همکاری ایران و آلکاتل در گذشته و با بیان اینکه زبان مشترکی میان ایران و فنلاند وجود دارد، مدعی شد: با توجه به اینکه نوکیا، آلکاتل را خریده، فعالیتش جامعیت پیدا کرده و با سندی که امضا می‌کنیم، عزم دو دولت را برای همکاری دو کشور نشان می‌دهد!
اگرچه وزیر ارتباطات در جریان همکاری با فنلاندی‌ها حرف از توسعه همکاری‌های دوجانبه زد ولی عملا مشخص نیست این همکاری‌ها به‌طور دقیق در چه زمانی و در چه زمینه تخصصی و چگونه باید صورت ‌گیرند.

دیگر تفاهم‌ها
تعداد مذاکرات و تفاهم‌های به‌دست‌آمده مجموعه وزارت ارتباطات به‌حدی زیادی است که در یک مطلب به‌هیچ‌وجه نمی‌شود به تمام آنها پرداخت، از همین رو برای جلوگیری از طولانی شدن مطلب به کم‌اهمیت‌ترین آنها در اینجا به‌طور خلاصه اشاره می‌شود.
امضای سند همکاری با شرکت هواوی که میان مدیرکل امور بین‌الملل و مطالعات راهبردی وزارت ارتباطات با شرکت هواوی امضا شد، یکی از این اسناد همکاری است. همچنین مذاکره با کشور اوگاندا درباره حاکمیت جهانی بر اینترنت، مذاکره با الجزایری‌ها برای افزایش همکاری‌های ارتباطی، امضای تفاهم‌نامه با کشور بلغارستان درخصوص ارتباطات و فناوری اطلاعات و مخابرات، امضای یادداشت همکاری با فرانسه در زمینه ارتباطات و رایزنی وزیر ارتباطات برای انتقال تکنولوژی موبایل به ایران در سفر به سوئد از جمله این تفاهم‌ها و مذاکرات است که تاکنون وزارت ارتباطات اخباری از نتایج این تفاهم‌ها ارایه نکرده است.

جمع‌بندی پایانی
دو نکته در جمع‌بندی این گزارش نباید از نظر پنهان بماند. نخست آنکه برخی از این تفاهم‌ها و اسناد همکاری به‌تازگی به امضا رسیده و قاعدتا نیازمند مرور زمان است، اما نکته‌ای که تقریبا و با اطمینان می‌توان گفت این است که تمامی اخبار همکاری و امضای اسناد و تفاهم‌نامه، بلافاصله بعد از این رویداد مرده و در سکوت مطلق خبری قرار دارد.
باتوجه به زمان اندک برای اجرای برخی از تفاهم‌ها شاید فعلا تاکید بر خروجی فیزیکی نباشد، اما با این وجود انتظار از دریافت اطلاعات وعده نشست‌های الحاقی و میزان پیشرفت امور پا برجا است و حداقل فعالان این عرصه باید بدانند که پیشرفت هر کدام از توافقات، تفاهمات و اسناد در چه مرحله‌ای قرار دارد.

بر اساس عرف دیپلماتیکی که در جهان وجود دارد، امروزه وزرا به‌دلیل گستردگی حوزه فعالیت‌ها و تفاهم‌نامه‌هایی که امضا می‌کنند همواره با بخش‌بندی کردن یک تفاهم به سرفصل‌های ریزتر و تعیین زمانبندی و مسوولیت‌های هر یک از طرفین در هر زمان سعی می‌کنند اجرای تفاهم‌نامه را با جدیت پیگیری کنند. در غیر این‌صورت صرف امضای تفاهم‌نامه یا سند همکاری بدون آنکه این سند همکاری یا تفاهم‌نامه نتیجه مشخصی داشته باشد تنها فایده‌اش تیتر شدن موقت در رسانه‌ها است.

بنابراین با توجه به تمرکز بی‌سابقه وزارت ارتباطات روی تعاملات دیپلماتیک و بین‌المللی، انتظار بیشتری برای دریافت نتایج و خروجی این توافقات می‌رود.(منبع:عصرارتباط)