بیش از ربع قرن فراز و نشیب شبکه تلفن همراه در ایران

26 سال از ورود تلفن همراه به ایران می‌گذرد. سیمکارت‌هایی که روزگاری با قیمتی بیش از 3 میلیون تومان کالای لوکس محسوب می‌شدند، امروزه تبدیل به کالاهایی ضروری، در دسترس و البته ارزان قیمت شده‌اند؛ به طوری که این روزها تعداد خطوط تلفن همراه از جمعیت کشور نیز فراتر رفته است.
رشد بازار سیم کارت‌ها و شبکه‌های تلفن همراه به گونه‌ای بود که در کمتر از ۲۰ سال، ضریب نفوذ تلفن همراه در کشور به بالای ۱۰۰ درصد رسید.

حالا دیگر هر ایرانی و به خصوص قشر جوان مالک چندین گوشی و سیم کارت هستند. اپراتورهای مختلف برای به دست آوردن سهم عمده بازار مدام در حال رقابت با یکدیگرند و سعی در ارائه خدماتی متنوع با قیمت مناسب دارند. شبکه تلفن همراه که در اوایل شکل‌گیری تنها کارکرد مکالمه داشت و پیامک را نیز به سختی می‌شد ارسال کرد، اکنون حکم دروازه ورود افراد به اینترنت را پیدا کرده‌اند و برای انتقال پیام‌های صوتی و تصویری، پرداخت صورتحساب‌ها، دسترسی به نقشه شهر و هزاران مورد دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند.

تیر ماه 1372 بود که اولین ثبت نام تلفن همراه در ایران انجام شد. اما در آن زمان هیچ استقبالی از تلفن همراه نشد. به همین دلیل شرکت مخابرات ايران و شرکت پست تصمیم گرفتند برای جذب مشتری به بازاریابان روی آورند. در نهایت، مرداد ماه سال 1372 بود که آگهی فراخوان ثبت نام تلفن همراه در روزنامه‌های سیاه و سفید اطلاعات و کیهان به چاپ رسید.
«فراخوان برای ثبت نام نخستین شبکه تلفن متحرک جیبی» این تیتر فراخوان ثبت نام بود. در شرح آگهی آمده بود: «شبکه تلفن متحرک به دو صورت قابل نصب در خودرو با به صورت دستی در اختیار متقاضی قرار داده می‌شود تا در حال تردد، توقف در منزل یا محل کار مورد استفاده قرار گیرد.» قرار بود 5هزار شماره ثبت نام و یک ماه بعد از ثبت نام نیز واگذاری‌ها آغاز شود.

۱۹ مرداد سال ۱۳۷۳ با بهره برداری از اولین فاز شبکه تلفن همراه، تلفن همراه اولین گام رسمی فعالیت خود را در ایران برداشت. شبکه تلفن همراه در آن تاریخ با استفاده از ۱۷۶ فرستنده و گیرنده در ۲۴ ایستگاه رادیویی با ظرفیت ۹۲۰۰ شماره تلفن همراه کار خود را در تهران آغاز کرد. «با تلفن همراه همیشه در مقصد هستید»؛ این شعار تبلیغاتی تلفن همراه در آن زمان بود.
در آن زمان تنها در تهران و حد فاصل ساعت 8 صبح تا 8 شب می‌شد از خدمات ارائه شده استفاده کرد. تا اواسط سال 1374 در مجموع 9947 نفر برای دریافت سیم‌کارت ثبت نام کرده بودند.

شبکه تلفن همراه برای اولین وارد بازار ایران شده بود. سیمکارت‌ها در آن زمان به واسطه عجیب بودن تکنولوژی و همچنین تعداد کم عرضه جزء کالای لوکس محسوب می‌شدند. با این حال استقبال مردم از آن رو به افزایش بود.
به تدریج بر میزان متقاضیان ‌این کالا افزوده می‌شد. در نتیجه استقبال از سوی مردم، مخابرات تصمیم به گسترش پوشش شبکه در سایر استان‌ها گرفت. نتیجه این شد که در سال ۱۳۷۵، تعداد ۲۸ شهر دیگر نیز توانستند از خدمات شبکه تلفن همراه بهره‌مند شوند.
 

 در بهمن ماه سال 1374، ثبت نام تلفن همراه از طریق پست و به صورت مکانیزه انجام شد. در واقع زمان واگذاری براساس تاریخ و ساعت ثبت نام تعیین شده بود. همین موضوع باعث هجوم تعداد زیادی از متقاضیان شد. آنها از ساعت 2:30 دقیقه بامداد روز اول در پشت درب‌های اداره پست صف کشیدند.
این وضعیت برای 3 روز ادامه داشت. در این سال در مجموع 185 هزار و 75 نفر ثبت نام کردند.

پست در دهه فجر 75 واگذاری‌ها را آغاز کرد و این فرایند در اواخر سال 76 به پایان رسید. اما در آن سال قیمت تلفن همراه در بازار تا یک میلیون و پانصد هزار تومان کاهش یافت. کاهش قیمت از یک سو و بدقولی مخابرات از سوی دیگر باعث ریزش شدید مخاطبان سیم‌کارت شد. در سال 75 تنها 61 هزار و 900 نفر خواهان سیمکارت بودند.
اما ریزش متقاضیان ادامه‌دار نبود. در پایان سال ۱۳۸۲ تعداد شماره‌های عرضه شده خطوط تلفن همراه به ۳ میلیون و ۴۴۹ هزار و ۸۷۸ شماره رسید.

در ادامه این برنامه، هيأت وزیران اساسنامه شركت ارتباطات سيار را با سرمايه ۲۰۰۰ ميليارد ريال تصويب كرد. در نتیجه کليه وظايف امور ارتباطات سيار شرکت مخابرات ايران به شرکت ارتباطات سيار ایران واگذار شد.
در سال 1383 شرکت ارتباطات سيار ایران به عنوان اولین اپراتور تلفن همراه کشور شناخته شد. در حقیقت ارائه کلیه خدمات تلفن همراه به ‌این شرکت محول شده بود. اولین مدیر عامل ‌این شرکت رسول سرائیان بود. سرائیان در زمان زنگ خوردن اولین تلفن همراه کشور مدیر عامل صنایع الکترونیک شیراز بود و یك سال بعد از ارائه سیم‌كارت در كشور اولین تلفن همراه خود را در سال 74 خریداری كرد. او در اواسط سال 85 جای خود را به وحید صدوقی داد.

با جدی شدن خصوصی‌سازی صنعت مخابرات كشور و اهميت حضور در بازار رقابت تجاری، اين شركت از سال ۱۳۸۶، به همراه اول تغییر نام داد و شعار هیچکس تنها نیست را تبدیل به شعار تجاری خود کرد. پس از آن همراه اول رقبای دیگری نیز پیدا کرده بود. تالیا و ایرانسل با قیمتی بسیار نازل‌تر رقیب همراه اول شده بودند و رایتل نیز چند سال بعد به این جمع افزوده شد. البته تالیا چندان نتوانست سهمی از این بازار رقابتی را برای خود به دست آورد.

در سال ۱۳۸۹ شرکت مخابرات ایران به جرگه شرکت‌های خصوصی سازی شده پیوست. به دنبال این موضوع، این شرکت از سهامی خاص به سهامی عام تبدیل شد. شرکت همراه اول در ۲۸ آذر ۱۳۸۹، پنج درصد سهام (معادل ۱۰۳ ميليون سهم) خود را در فرابورس عرضه کرد. روز ۲۹ مرداد ۱۳۹۲ نماد همراه اول در بازار بورس بازگشايی شد و این شرکت از آن سال در بازار بورس حضور دارد.

کمی بعد از پا گرفتن بازار تلفن همراه، ایرانسل و تالیا نیز وارد عرصه رقابت شدند. تالیا نتوانست حضوری دائمی و پررنگ در بازار داشته باشد و بعد از چند سال از این بازار محو شد. البته جای او را رایتل گرفت که ورودش به این عرصه با حاشیه‌های زیادی همراه بود.
طبق آخرین آمار، تعداد مشترکان تلفن همراه در سال 97  به 93 میلیون و 36 هزار و 584 مشترک رسیده است. ضریب نفوذ تلفن همراه هم 113.34 درصد تخمین زده شده است.

در این میان همراه اول با داشتن نزدیک به 55 میلیون و 162 هزار نفر مشترک، توانسته است سهم  59.29 درصدی از بازار معادل مشترک را از آن خود کند. ایرانسل با 36.45 درصد معادل 33 میلیون و 910 هزار و 184 مشترک، رایتل با 4.24 درصد معادل 3 میلیون و 947 هزار و 931 مشترک و سازمان منطقه آزاد کیش با 0.02 درصد در رده‌های بعدی قرار دارند.
با ورود سیمکارت‌های ارزان قیمت پیش‌بینی می‌شد از تعداد مشترکان اپراتور همراه اول کاسته شود. اما طبق آمار، اپراتور همراه اول، همچنان طلایه‌دار بیشترین تعداد مشترکین بین شرکت‌های رقیب است.

در حال حاضر نیز اپراتور همراه اول، توانسته است عنوان اپراتور اول خاورمیانه را از آن خود کند. همچنین بین اپراتورها این شرکت توانسته ۱۲۴۵ شهر و بیش از ۷۰ هزار کیلومتر از جاده‌های کشور را تحت پوشش قرار دهد.



همراه اول در هر دو حوزه مکالمه و دیتا، مجوز ارتقای پروانه ارائه خدمات تلفن همراه به نسل ۳ و نسل های بالاتر را در تاریخ ۴ شهریورماه ۱۳۹۳، دریافت کرد و اکنون با گذشت کمتر از ۴ سال، ۱۹۳۳۰ سایت نسل سه و ۱۷۴۰۰ سایت نسل چهار و چهار و نیم در شبکه این اپراتور فعال است.
البته بازار رقابتی تلفن همراه به همینجا ختم نمی‌شود. دنیای تکنولوژی مدام در حال تحول و تغیر است. به همین منظور به طور مثال همراه اول، چشم‌انداز 5 ساله‌ای را برای برنامه‌های خود تعیین کرده است.