انواع کاربران شبکه‌های اجتماعی محمدمهدي مولايي- دنياي کامپيوتر و ارتباطات چند سالی می‌شود که در فضای، مجازی شبکه‌های اجتماعی به ‌عنوان نوع جدیدی از وب‌سایت‌ها متولد شده و کاربران و طرفداران زیادی پیدا کرده‌اند. شبکه‌های اجتماعی یکی از انوع رسانه‌های اجتماعی محسوب می‌شوند و محلی برای شکلگیری جماعت‌های مجازی و شبکه‌سازی کاربران اینترنتی هستند. شبکه‌های اجتماعی موفق شده‌اند تعداد قابل توجهی از کاربران اینترنتی را جذب کنند و در سال گذشته میلادی در میان چهار فعالیت اصلی کاربران اینترنتی قرار گرفتند. برخی تحلیلگران وب، آینده فضای مجازی را در اختیار این نوع سایت‌ها می‌دانند. صدها سایت شبکه اجتماعی با حوزه‌های تخصصی متفاوت و همچنین با زبان‌های متنوع برای کاربران کشورهای مختلف در اینترنت فعالیت می‌کنند. در دنیا فیس‌بوک، اورکات و مای‌اسپیس از جمله مهم‌ترین شبکه‌های اجتماعی هستند و در ایران کلوب پرطرفدارترین سایت از این نوع است. کاربردها و قابلیت‌های شبکه‌های‌ اجتماعی بسیار متنوع است و این سایت‌ها تمایل دارند حداکثر میزان نیاز آنلاین کاربران خود را برآورده کنند. کاربران شبکه‌های اجتماعی می‌توانند در این سایت‌ها صفحات و پروفایل‌های شخصی برای خودشان ایجاد کنند، شبکه‌ای مجازی از دوستانشان پدید آورند، آنها می‌توانند همانند فضایی که وبلاگ‌ها و میکروبلاگ‌ها در اختیارشان قرار می‌دهند یادداشت‌های کوتاه و بلندشان را منتشر کنند، عکس، صدا و ویدیوهای شخصیشان را آپلود کنند، از آخرین اخبار و رویدادها در حوزه‌های مختلف آگاه شوند، در صفحات هواداری و اتاق‌های گفت‌وگوی متنوع عضو شوند و قابلیت‌های فراوان دیگری که ممکن است هر شبکه‌ اجتماعی برای کاربرانش فراهم کند. کاربران شبکه‌های اجتماعی از این قابلیت‌ها و امکانات متنوع به یک میزان و در یک سطح استفاده نمی‌کنند. برخی کاربران اینترنتی در چند شبکه اجتماعی عضو هستند، روزانه به این سایت‌ها سر می‌زنند و اکثر امکانات آنها را به کار می‌گیرند و برخی دیگر ممکن است تنها در یک سایت عضو باشند و هر از چندگاهی تنها به صفحه شخصی خودشان مراجعه کنند. بین این دو گروه نیز کاربران اینترنتی بر حسب میزان و نوع استفاده‌شان از شبکه‌های اجتماعی در طیف وسیعی قرار می‌گیرند. کاربران اینترنتی را بر حسب نوع مواجه‌شان با شبکه‌های اجتماعی می‌توان به شکل‌های مختلف دسته‌بندی کرده‌اند. از جمله‌ این دسته‌بندی‌ها در پژوهش سایت اندرسون انالیتیکس (Anderson Analytics) درباره کاربران شبکه‌های اجتماعی انجام شده است. این پژوهش بر روی کاربران اینترنتی آمریکایی با تأکید بر چهار شبکه اجتماعی توئیتر، فیس‌بوک، لینکدین و مای‌اسپیس انجام شده است. پس از گردآوری اطلاعات مربوط به نوع مواجه این کاربران با شبکه‌های اجتماعی، آنها در هفت گروه دسته‌بندی شده‌اند. چهار گروه اعضای این سایت‌ها، کاربران ماهر (Social Media Maven)، کاربران فراغتی (Leisure Follower)، کاربران به ‌دنبال سرگرمی (Fun Seeker) و کاربران تجاری (Business User) نامگذاری شده‌اند. اما در اینترنت کاربرانی هم وجود دارند که در استفاده از امکان‌های جدید اینترنتی پیشگام هستند ولی نسبت به عضویت در شبکه‌های اجتماعی اشتیاقی نشان نمی‌دهند و در فعالیت‌های آنلاینشان آنها را به ‌کار نمی‌گیرند. این نوع کاربران غیر شبکه‌های اجتماعی نیز در سه گروه قرار گرفته‌اند. آنها دلیل عدم استفاده از این سایت‌ها را نداشتن وقت کافی، احساس عدم امنیت و احمقانه دانستن فعالیت در این نوع شبکه‌ها اعلام کرده‌اند و به ترتیب کاربران پرمشغله (Time Starved)، کاربران نگران (Concerned) و کاربران بدبین (Social Media Pessimist) نامگذاری شده‌اند. رقم تعداد کاربران هر گروه مربوط به جامعه آمریکاست ولی از آنجایی که فعالیت در فضای مجازی در همه جا قواعدی نزدیک به هم دارد به ‌نظر می‌رسد می‌توان این گونه‌شناسی را برای کاربران کشورهای دیگر نیز به ‌کار برد. ویژگی‌های هر یک از این هفت گروه به شرح زیر است: کاربران ماهر فعال‌ترین و حرفه‌ای‌ترین گروه کاربران شبکه‌های اجتماعی «کاربران ماهر» هستند. تعداد این دسته کاربران حدود ۲۴ میلیون نفر و میانگین سنی آنها ۲۷ سال است. «کاربران ماهر» کلیدی‌ترین گروه اعضای شبکه‌های اجتماعی هستند و میانگین درآمد آنها نیز بیشتر از سایر کاربران است. آنها پس از ورود به شبکه‌های اجتماعی به‌ سرعت با محیط انطباق پیدا می‌کنند و تمایل دارند با اشخاص جدید در این سایت‌ها ارتباط برقرار کنند. بخش قابل توجهی از اعضای این گروه، وبلاگ‌های شخصی دارند و در توئیتر نیز کاربران فعالی محسوب می‌شوند. این گروه از کاربران در هر جایی از جمله خانه و محل کار به شبکه‌های اجتماعی متصل می‌شوند ولی بیشتر زمان استفاده‌شان از این سایت‌ها در محل کار است. اغلب آنها جنبه منفی استفاده از شبکه‌های اجتماعی را «اتلاف وقت زیاد» در این سایت‌ها می‌دانند. کاربران فراغتی «کاربران فراغتی» گروه دیگری از کاربران شبکه‌های اجتماعی هستند که نسبتاً استفاده کمتری از سایرین دارند. تخمین زده می‌شود ۲۱ میلیون نفر در این گروه قرار می‌گیرند که میانگین سنی آنها ۴۵ سال است. کاربران فراغتی اغلب از طرف دوستان، اعضای خانواده، همکاران و یا سایر آشنایان به شبکه‌های اجتماعی دعوت شده‌اند. آنها کاربران به ‌نسبت منفعل سایت‌های شبکه اجتماعی محسوب می‌شوند که دریافت و تولید کمتری در این رسانه‌ها دارند. این گروه با تأخیر و صرف زمان قابل توجهی با این شبکه‌ها به‌ عنوان محیطی جدید انطباق پیدا می‌کنند و اغلب تمایل دارند با دوستان و اعضای خانواده‌شان در ارتباط باشند. اکثر آنها «فیس‌بوک» را ارزشمندترین شبکه اجتماعی می‌دانند و تمایل کمتری به سایر رسانه‌های اجتماعی نشان می‌دهند. کاربران به‌ دنبال سرگرمی گروه دیگر کسانی هستند که استفاده‌ای تفننی از شبکه‌های اجتماعی دارند و می‌توان آنها را «کاربران به‌دنبال سرگرمی» نامید. میانگین سنی این گروه ۲۹ سال است و تعداد آنها نیز ۲۹ میلیون نفر تخمین زده می‌شود. برای این گروه از کاربران، شبکه‌های اجتماعی تبدیل به بخشی از زندگی آنها شده است و هر روز به این سایت‌ها مراجعه می‌کنند. سرگرمی و تعامل با دوستان دو انگیزه اصلی آنها برای مراجعه روزانه به شبکه‌های اجتماعی هستند. در تماس بودن با دوستان و خانواده دلیل اصلی آنها برای پیوستن به این شبکه‌هاست. نیمی از این گروه «مای‌اسپیس» را مفیدترین شبکه اجتماعی می‌دانند و از آن استفاده بیشتری می‌کنند. بخشی از این گروه از کاربران به‌ تدریج و با آشناشدن با فضای این سایت‌ها، آنها را برای مقاصد کاری نیز به‌ کار می‌گیرند تا کم‌کم به گروه «کاربران ماهر» بپیوندند. کاربران تجاری «کاربران تجاری» گروه دیگری از کاربران شبکه‌های اجتماعی هستند که این سایت‌ها را هدفمندتر به‌ کار می‌گیرند. میانگین سنی این افراد ۳۳ سال و تعداد آنها حدود ۳۵ میلیون نفر تخمین زده می‌شود. آنها نسبت به استفاده از این شبکه‌ها برخوردی حسابگرانه و منطقی دارند. آنها از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند چون ارزش شبکه‌سازی مجازی را دریافته‌اند و به مزایا و کاربردهای مفید آن در زندگی و تجارتشان پی برده‌اند. این گروه اغلب «لینک‌دین» را ارزشمند‌ترین شبکه اجتماعی می‌دانند. میزان استفاده آنها از رسانه‌های اجتماعی چند روز در هفته است و این سایت‌ها را در مواردی از قبیل سفرهای بین‌المللی، ورزش و آموزش به کار می‌گیرند. کاربران پرمشغله گروهی از کاربران اینترنتی که عموماً از شبکه‌های اجتماعی استفاده نمی‌کنند «کاربران پرمشغله» هستند. میانگین سنی این گروه از کاربران ۴۵ سال است و تخمین زده می‌شود ۳۲ میلیون نفر در این دسته قرار می‌گیرند. این کاربران دیدگاه منفی نسبت به رسانه‌‌های اجتماعی ندارند و تنها به دلیل محدودیت زمان است که کاربر جدی این سایت‌ها به شمار نمی‌آیند. از این رو این گروه همواره در معرض پیوستن به شبکه‌های اجتماعی قرار دارند و برخی از آنها از تعدادی از رسانه‌‌های اجتماعی در سطح محدودی استفاده کرده‌اند یا می‌کنند. ویژگی‌های این گروه شبیه به «کاربران فراغتی» است. این گروه از کاربران هنگامی که به استفاده از شبکه‌های اجتماعی روی می‌آورند اغلب به ‌سرعت در دسته «کاربران تجاری» قرار می‌گیرند. این گروه از کاربران اغلب در برابر این سؤال که چرا به عضویت شبکه‌های اجتماعی در نیامده‌اید پاسخ می‌دهد که بدون این سایت‌ها نیز با افرادی که برایشان اهمیت دارند در تماس هستند و لزومی به استفاده از شبکه‌های اجتماعی احساس نمی‌کنند. کاربران نگران گروه دیگری که شبکه‌های اجتماعی را در استفاده اینترنتیشان به کار نمی‌گیرند «کاربران نگران» هستند. میانگین سنی این گروه ۵۳ سال و تعداد آنها حدود ۳۰ میلیون نفر است. این گروه تردیدهایی درباره وضعیت امنیت و حریم خصوصیشان در این شبکه‌ها دارند. این دسته کاربران پس از «کاربران پرمشغله» دومین گروهی هستند که اغلب سرانجام به شبکه‌های اجتماعی می‌پیوندند. آنها معمولاً پس از دریافت چند دعوت‌نامه از منابع مورد اعتمادشان به شبکه‌های اجتماعی می‌پیوندند و در دسته «کاربران فراغتی» قرار می‌گیرند. این گروه بیشترین مصرف رسانه‌های سنتی از قبیل تلویزیون و مجلات را دارند و در مواجه با رسانه‌های جدید دچار کمی تردید و نگرانی می‌شوند. شاید میانگین سنی بالای این گروه کاربران از دلایل محافظه‌کاری نسبی آنها باشد. کاربران بدبین آخرین گروه کاربران اینترنتی که از شبکه‌های اجتماعی استفاده نمی‌کنند «کاربران بدبین» هستند. میانگین سنی این گروه ۴۹ سال است و تعداد آنها حدود ۱۶ میلیون نفر تخمین زده می‌شود. این گروه کمترین تمایل و رغبت را برای استفاده از شبکه‌های اجتماعی دارند. تعدادی از این کاربران استفاده‌کنندگان حرفه‌ای برخی دیگر از ابزارهای تکنولوژیکی و اینترنتی هستند ولی دیدی منفی نسبت به شبکه‌های اجتماعی دارند. آنها هیچ نگرانی بابت مسائلی از قبیل حریم خصوصی در محیط شبکه‌های اجتماعی ندارند ولی شبکه‌های اجتماعی را غیر مفید و استفاده از آنها را بیهوده توصیف می‌‌کنند. در کدام گروه قرار دارید؟ شما هم اگر کاربر فعال دنیای مجازی باشید حتما تاکنون با شبکه‌های اجتماعی مواجه شده‌اید. بر حسب اینکه از این شبکه‌ها استفاده می‌کنید یا نمی‌کنید شما هم در یکی از این گونه‌های کاربران اینترنتی قرار می‌گیرد. اگر کنجکاو هستید بدانید در کدام گروه قرار دارید می‌توانید با مراجعه به آدرس اینترنتی زیر و پاسخ دادن به چند سؤال درباره نحوه استفاده از اینترنت و سایر رسانه‌ها، نوع کاربریتان از این سایت‌ها را مشخص کنید: http://www.andersonanalytics.com/SNStype/tool.php