توسعه روزافزون و افزايش ضريب نفوذ دستگاه‌هاي بي‌سيم قابل حمل مخصوصاً تلفن همراه و قابليت دسترسي شهروندان در هرکجا و در هر زمان به سرويس‌هاي ارائه‌شده روي آنها، اين ادوات را به وسايلي جذاب و مناسب براي ارائه سرويس‌هاي مجازي تبديل نموده است.
در اين مقاله ما برآنيم تا با معرفي مفهوم دولت سيار، مثال‌هايي کاربردي از سرويس‌هاي ارائه شده توسط SMS روي تلفن همراه را بيان کنيم. اميد است مورد استفاده صاحب‌نظران و کارشناسان واقع گردد.
اخيراً پيشرفت‌هاي انجام شده در حوزه فناوري‌هاي بي‌سيم سيار، راه‌هاي جديدي را در براي سرويس‌رساني راحت‌تر و کم‌هزينه‌تر نهادهاي دولتي به شهروندان به وجود آورده است. مجموعه اين راهکارهاي نوين "دولت سيار" يا M-Government ناميده مي‌شود. بعضي کارشناسان، دولت سيار را اينگونه تعريف مي‌کنند: دولت سيار يک استراتژي است که شامل پياده‌سازي و کاربردي کردن تمامي انواع فناوري‌هاي سيار و بي‌سيم، ادوات، سرويس‌ها و کاربردهاي مرتبط با آن، با هدف ارتقاي ارائه خدمات مابين تمامي اجزا و نهادهاي جامع، اعم از شهروندان، بخش تجاري و ادارات دولتي مي‌گردد.
هم اکنون يکي از مصاديق مهم دولت سيار، ارائه سرويس پيام‌‌رساني از طريق تلفن همراه، چه به صورت پيام متني کوتاه يا SMS و چه به صورت پيام چند رسانه‌اي يا MMS است. SMS تکنولوژي قديمي‌تري بوده و هم اکنون تقريباً در تمامي کشورهاي جهان کاربردهاي متنوعي يافته است.
MMS نيز هر چند به دليل آنکه از نظر فني نياز به شبکه‌هاي تلفن همراه مبتني به نسل 5/2 به بعد دارد و در کشورهاي کمتري ارائه مي‌گردد، اما با قابليت‌هاي بيشتري نسبت SMS از جمله امکان ارسال عکس، متن، فايل‌هاي صوتي و تصويري، مي‌تواند نقش گسترده‌تري را در ارائه سرويس‌هاي دولت سيار بر عهده گيرد.
هم اکنون در دنيا از SMS براي ارائه انواع سرويس‌ها مخصوصاً سرويس‌هاي دولت به مردم يا (G2C) به طور وسيعي استفاده مي‌شود. به عنوان مثال در هند شهروندان پس از درخواست گذرنامه، مي‌توانند شماره داده شده توسط اداره صدور گذرنامه را به وسيله SMS به آنجا ارسال کرده و پس از چند دقيقه از وضعيت گذرنامه خود مطلع شوند و يا در عمان نمرات امتحاني بيش از 200 هزار دانش‌آموز دبيرستاني از طريق SMS براي آنها ارسال مي‌شود.
دولت الکترونيک و دولت سيار
دولت الکترونيک و دولت سيار دو مفهوم جداي از هم نيستند. مفهوم دولت الکترونيک در برگيرنده استفاده از تمامي فناوري‌هاي نوين براي سرويس‌رساني به شهروندان و تلاش براي کاهش مراجعه مستقيم مردم به ادارات و نهادهاي مختلف جامعه، اعم از دولتي و خصوصي و جايگزين کردن روابط مجازي به‌جاي مراجعه حضوري است.
با توجه به اين تعريف و تعريف دولت سيار که پيشتر ارائه شد، مي‌توان گفت که در حقيقت دولت سيار به لحاظ مفهومي زيرمجموعه‌اي از دولت الکترونيک است و با طرح آن مفهوم دولت الکترونيک به علت سيار بودن ادوات در دولت سيار، مانند تلفن همراه، PDAها ، لپ‌تاپ‌ها و... از گسترش و عمق بيشتري برخوردار مي‌گردد.
البته هرچند ادوات سيار و در رأس آنها تلفن‌هاي همراه قابليت‌هاي منحصر به فردي را براي ارائه خدمات در اختيار مي‌گذارند، اما نبايد از محدوديت‌هاي موجود نيز غفلت نمود. از مهم‌ترين اين محدوديت‌ها عدم امکان ارسال فايل‌هاي حجيم روي تلفن همراه نسل 2 (که بيشترين مشترک تلفن همراه دنيا را شامل مي‌شود) است. در حالي که هم‌اکنون (سال 2006) تنها حدود 3درصد از مشترکان تلفن همراه از نسل 3 استفاده مي‌کنند اميد مي‌رود در آينده با توسعه استفاده از نسل سوم تلفن همراه اين مشکل حل شود.
از سوي ديگر SMS که متداول‌ترين سرويس عرضه‌شده روي نسل دوم است، تنها تا160 کاراکتر را مي‌تواند در هر پيام جاي دهد. هرچند اين محدوديت‌ها هم‌اکنون تا حدي تنوع و گستردگي ارائه سرويس‌ها در دولت سيار را محدود ساخته است اما با استفاده ازهمين قابليت موجود نيز –چنان که در ادامه خواهيم ديد- سرويس‌هاي جالبي قابل ارائه است.
اميد مي‌رود با توجه به سرعت رشد ضريب نفوذ فناوري‌هاي مبتني بر شبکه‌هاي سيار، مانند Wi-Fi،Wimax ، تلفن همراه (نسل‌هاي 5/2 و 3) و... مفهوم دولت سيار و سرويس‌هاي ارائه شده در اين حوزه به حدي از گسترش و مقبوليت برسد که مفهوم دولت الکترونيک را در خود ببلعد!
آمادگي شهروندان
يکي از مهم‌ترين چالش‌هاي پيش روي توسعه خدمات دولت الکترونيک ميزان آمادگي شهروندان است. منظور از آمادگي شهروندان، امکان و توانايي دسترسي و استفاده از فناوري‌هاي ارتباطي و اطلاعاتي(ICT) چون اينترنت، تلفن همراه، کامپيوتر و ... است. هرچند در کشورهاي پيشرفته اين آمادگي بالاست اما در کشورهاي در حال توسعه وضعيت متفاوت است. پايين بودن آمادگي شهروندان مي‌تواند دلايل مختلفي ازجمله پايين بودن سطح سواد و تحصيلات، ضعف در دانستن زبان انگليسي، ضعيف بودن زيرساخت‌هاي مخابراتي، پايين بودن درآمدهاي اقتصادي دولت و مردم، نداشتن برنامه‌ريزي منسجم براي بخش ICT و... داشته باشد.
با توجه به اين شرايط است که مزيت‌هاي تلفن همراه نسبت به کامپيوترها خود را بهتر نشان مي‌دهند. سادگي استفاده و ارزان‌تر بودن نسبت به کامپيوتر (در اکثر کشورها) و ضريب نفوذ بالاتر و قابليت جابه‌جايي و تحرک‌پذيري آنها باعث شده است که سرويس‌هاي قابل ارائه روي آن، به هر ميزان هم که باشد، مورد توجه قرار گيرد. به علاوه توسعه ارائه سرويس روي تلفن همراه در کشورهاي توسعه نيافته و در حال توسعه باعث آشنايي مردم با مفهوم دولت الکترونيک و افزايش آمادگي آنها براي پذيرش انواع سرويس‌هاي جامعه اطلاعاتي خواهد شد.
SMS و سرويس‌هاي قابل ارائه با آن در دولت سيار
در اين بخش از مقاله مروري خواهيم داشت به چند سرويس از دولت سيار که در تعدادي از کشورها ارائه مي‌گردد. يکي از ويژگي‌هاي سرويس‌هايي که در ادامه به آنها اشاره مي‌کنيم خلاقانه بودن آنهاست. "خلاقانه" گاهي اوقات به غلط مترادف با "جديد" تصور مي‌شود. در حالي‌که منظور از خلاقانه بودن ارائه محصولات، فرآيندها يا مکانيسم‌هاي جديدي است که با استفاده از مزيت‌هاي خاص خود وارد چرخه اقتصادي گردد. در واقع ايده‌اي که نتواند از نظر اقتصادي عملي شود از نظر ما خلاقانه نيست!
سرويس موبايل‌پارک
سرويس موبايل‌پارک روشي راحت براي پرداخت هزينه پارک اتومبيل در شهرهاي بزرگ است و جايگزين روش فعلي پرداخت هزينه پارک که به صورت سکه‌اي يا استفاده از کارت پارک است، مي‌گردد.
استفاده از اين سرويس به اين صورت است که مشتري با يک شماره تماس مي‌گيرد و با اين تماس يک حساب پارک مجازي براي او ايجاد مي‌گردد. در هنگام آغاز پارک کردن، مشتري يک SMS با شماره سريال حساب اتومبيل خود و کد محل پارک به مرکز سرويس مي‌فرستد. با پايان يافتن پارک و تصميم مشترک به ترک محل پارک، مشترک پيام پايان را به مرکز مي‌فرستد و مرکز بر اساس زمان پارک و محل پارک هزينه مربوط را به صورت‌حساب ماهيانه تلفن همراه مشتري اضافه مي‌کند.
البته اتومبيل‌هايي که از اين سرويس استفاده مي‌کنند ملزم به نصب برچسب‌هاي مخصوص به اتومبيل خود هستند و کنترل‌کنندگان ويژه، داشتن اين برچسب را روي اتومبيل هاي پارک شده و ثبت آنها در مرکز را چک مي‌کنند. مزيت اين سرويس براي مشترکان عبارت است از راحتي، عدم نياز به پول خرد يا کارت پارک و نيز دقت پرداخت در هزين پارک، زيرا در سيستم کارت پارک مشتري نمي‌داند دقيقاً چه مدت اتومبيلش در پارک مي‌ماند و بالاخره همواره مجبور است مقداري بيشتر از زمان پارک خود پول بپردازد، در حالي که در سرويس موبايل پارک چنين نيست.
به‌عنوان نمونه در ارائه اين سرويس در سال 2002 در شهر تالين کشور استوني حدود 40 درصد از پرداخت‌هاي پارک از اين طريق بوده است.
تهيه بليط حمل‌ونقل با استفاده از موبايل
در اين شيوه مشتري يک SMS به مرکز صدور بليط مي‌فرستد و مرکز نيز يک شماره سريال به عنوان بليط براي او صادر مي‌کند. هزينه بليط روي صورت‌حساب ماهيانه مشتري محاسبه مي‌گردد. هنگام سوار شدن در وسيله نقليه مشترک با ارائه شمار سريال (= بليط) و تصديق آن به وسيله متصدي مربوطه، مي‌تواند از وسيله نقليه استفاده کند. اين شيوه را نيز مي‌توان با اندکي تغيير در اتوبوس‌هاي درون شهري و مخصوصاً مترو به‌کار برد.
تجارت با موبايل
اين شيوه براي خريد و فروش کالاها مخصوصاً در فروشگاه‌هاي کوچک و متوسط بسيار مناسب است و البته براي خريدهاي برزرگ به علت امنيت و اطمينان کمتر نسبت به کارت اعتباري شايد چندان مناسب نباشد.
شيوه ارائه و استفاده از اين سرويس به اين شکل است که صاحب تلفن همراه، اعتباري نزد سرويس‌دهنده (که مي‌تواند يک بانک يا مؤسسه اعتباري باشد) باز مي‌کند (مشابه کارت اعتباري)، از سوي ديگر، فروشگاه‌ها و بازرگاناني که مي‌خواهند در فروشگاه‌هاي خود اين سرويس را از مشتريان قبول کنند نيز نزد همان سرويس‌دهنده حسابي باز مي‌کنند، سرويس‌دهنده هم يک کد به آنها داده، شماره تلفن همراه از صاحب مغازه مي‌گيرد.
هنگام خريد، مشتري شماره‌اي به شکل مثلاً aaaa*bbbbb*cc (چهار رقم اول کد فروشگاه، پنج رقم دوم مبلغ مورد نظر * دو رقم آخر رمز) را به مرکز سرويس‌دهنده ارسال مي‌کند.
سرويس‌دهنده با توجه به اعتبار شخص، صحت خريد را بررسي و مبلغ را به حساب صاحب فروشگاه اضافه مي‌کند و يک SMS براي صاحب فروشگاه مي‌فرستد. پس از رسيدن SMS به دست صاحب فروشگاه و تأييد معتبر بودن خريد، خريد انجام شده و خريدار مي‌تواند جنس مورد نظر را با خود ببرد.
اين شيوه مخصوصاً براي مغازه‌ها که به هر دليل دستگاه کارت‌خوان (اعتباري) ندارند و يا مشترياني که کارت اعتباري ندارند بسيار مناسب است.
سرويس موقعيت‌يابي با تلفن همراه
با نصب يک نرم‌افزار روي شبکه توسط اپراتور مي‌توان به ارائه سرويس‌هاي بر مبناي موقعيت يا LBS پرداخت. اولين سرويس LBS با کاربرد موقعيت‌يابي تماس‌هاي اضطراري (در اروپا با شماره تلفن 112 و در آمريکا با 911) راه‌اندازي شد. شبکه موقعيت دقيق تماس‌گيرنده را تشخيص داده و در اختيار نيروهاي ذي‌ربط امدادي (پليس يا اورژانس يا آتش‌نشاني) قرار مي‌دهد.
مزيت اصلي اين سرويس‌ها سريع‌تر شدن کمک‌رساني در موارد اضطراري است. کميته مخابرات فدرال آمريکا (FCC) تمامي اپراتورها را ملزم کرد که تا اکتبر 2001 اين سرويس را راه‌اندازي کنند. اتحاديه اروپا نيز قانون مشابهي را وضع نمود و اپراتورها را ملزم کرد تا ژولاي 2003 اين سرويس را ارائه دهند.
سرويس‌هاي LBS مي‌توانند کاربردهاي ديگري هم داشته باشند. از جمله اين کاربردها سرويس دوست‌ياب است. در اين سرويس موقعيت مکاني دوست فرد (البته با رضايت قبلي او که به اپراتور اعلام شده است) در اختيار فرد قرار مي‌گيرد. مزيت اين سرويس براي والديني که مي‌خواهند از موقعيت فرزند خود مطلع باشند آشکارتر از آن است که نيازي به توضيح داشته باشد!
سرويس M-Teacher
هدف از اين سرويس ساده‌تر کردن ارتباط بين خانه و مدرسه است. در اين طرح يک فرم براي والدين دانش‌آموزان ارسال مي‌شود تا در صورت تمايل با دادن شماره تلفن همراه خود در اين طرح عضو شوند. باعضويت در اين طرح وضعيت آموزشي- تربيتي دانش‌آموزان به طور مرتب به والدين آنها از طريق SMS گزارش مي‌شود. مواردي چون نمرات خوب و بد، غيبت‌هاي، پيشرفت‌ها و افت تحصيلي دانش‌آموز، اطلاعيه برگزاري اردوها و مراسم‌هاي فوق برنامه و... از مواردي‌اند که براي والدين ارسال مي‌شوند. همچنين در موارد مقتضي با ارسال يک پيام SMS مي توان از والدين خواست تا ايميل خود را براي مشاهده کارنامه و يا ساير مستندات مشاهده کرده و يا اينکه به مدرسه مراجعه نمايند.
نتيجه‌‌گيري
فناوري شبکه هاي سيار روز به روز در حال گسترش و تعداد مشترکان آنها در حال افزايش است. همان‌طور که با ادامه اين روند شرکت‌هاي فعال اين حوزه و نيز مردم سود مي‌برند، دولت‌ها نيز مي‌توانند از اين پيشرفت‌ها به عنوان راهي براي رساندن خدمات بهتر و سريع‌تر به شهروندان بهره گيرند. به‌علاوه آنکه روز به روز نيازها و توقعات مردم از دولت‌ها براي ارائه سرويس‌هاي گسترده‌تر و راحت‌تر بيشتر مي‌شود.
تا به حال کشورهاي پيشرفته از زيرساخت ارتباطي سيمي و بي‌سيم خود استفاده‌هاي زيادي را به همين منظور برده‌اند و اکنون نيز اين روند را با تأکيد بيشتري بر روي فناوري‌هاي بي‌سيم دنبال مي‌کنند. در اين ميان براي کشورهاي در حال توسعه که تا به حال به اين حوزه توجه کمتري داشته‌اند، فناوري‌هاي بي‌سيم به دليل نياز به هزينه و زمان کمتر و قابليت‌هاي کاربردي وسيع‌تر نسبت به فناوري‌هاي سيمي، فرصت خوبي براي توسعه ارتباطات و جبران بخش مهمي از عقب‌ماندگي‌ها به‌وجود آورده‌اند.
به نظر مي‌رسد معرفي مفهوم دولت سيار با سرويسي چون SMS آغاز خوبي باشد، ولي مسلماً با فراگير شدن آن و اشباع بازار حرکت به سمت فناوري‌هاي پيشرفته‌تر چون MMS ضروري است.
