ايتنا - زمین و سیاره‌های منظومه شمسی در کدام جهت می‌چرخند؟

لایوساینس با اشاره به اینکه زمین در جهتی مشابه خورشید می‌چرخد، می‌نویسد که این موضوع برای همه سیارات منظومه شمسی صدق نمی‌کند.

یکی از عجیب‌ترین موارد مرتبط با چرخش زمین این است که ما نمی‌توانیم چرخش آن را احساس کنیم و در واقع این طلوع و غروب خورشید است که روزانه به ما یادآوری می‌کند سیاره ما در یک حرکت دائمی به سر می‌برد.

اما به‌راستی جهت چرخش زمین به کدام سمت است؟ آیا جهت این چرخش با جهت چرخش خورشید و سیارات دیگری که به دور آن می‌گردند، یکسان است؟

جاشوا پپر، دانشمند اخترفیزیک ناسا، در پاسخ به این پرسش به لایوساینس می‌گوید که همه‌چیز به شکل‌گیری منظومه شمسی در حدود ۴.۶ میلیارد سال پیش باز می‌گردد.

در زمان شکل‌گیری منظومه شمسی، ابر عظیمی از گاز و غبار به‌شدت متراکم وجود داشت که در نهایت، مرکز آن به خورشید تبدیل شد و سیاراتی نیز در جریان چرخش گاز در اطراف آن تشکیل شدند. در واقع چرخش اولیه این ابر چرخان است که هنوز هم حفظ شده است.

دانشمندان می‌گویند از نظر فیزیکی، هنگامی که یک جسم در حال چرخش کوچک می‌شود، سرعت آن افزایش می‌یابد.این مانند زمانی است که یک اسکیت‌باز در زمان چرخش، بازوهایش را جمع می‌کند و در نتیجه سریع‌تر و سریع‌تر می‌چرخد. به عبارت دیگر، خورشید مانند مرکز ثقل اسکیت‌باز است و سیارات و قمرها نیز دست‌ و پاهای اسکیت‌باز به شمار می‌روند. در اثر این حرکت زاویه‌ای، سیارات و خورشید هنوز هم با گذشت میلیاردها سال در حال چرخش‌اند.

ستاره‌شناسان بر اساس این قاعده فیزیکی ممکن است انتظار داشته باشند که تمامی سیارات منظومه شمسی در جهتی مشابه با خورشید بچرخند. در مورد منظومه شمسی، نقطه مرجع چرخش خورشید است که خلاف جهت عقربه‌های ساعت می‌چرخد. از این رو، زمین و اغلب سیارات دیگر‌ــ‌ از جمله عطارد، مریخ، مشتری، زحل و نپتون‌ــ نیز خلاف جهت عقربه‌های ساعت می‌چرخند، اما در نهایت تعجب می‌بینیم که در این زمینه استثناهایی هم وجود دارد.

برای نمونه، سیاره زهره در جهت عقربه‌های ساعت می‌چرخد، به این معنی که خورشید در آن به جای شرق از غرب طلوع می‌کند. پیش از این، اخترشناسان بر این باور بودند که احتمالا یک جسم بزرگ ممکن است در گذشته‌های دور به زهره برخورد کرده و جهت چرخش آن را تغییر داده باشد. اما اکنون اخترشناسان اغلب بر این باورند که عامل جهت چرخش زهره، جو غلیظ این سیاره است و ضخامت جو دی‌اکسیدکربن‌ این سیاره که ۹۰ برابر زمین است، سبب می‌شود فشار زیر این اتمسفر سنگین با سطح سنگی زهره اصطکاک ایجاد کند و احتمالا چرخش این سیاره طی میلیاردها سال کند شود.

یک بررسی در سال ۲۰۲۰ در مجله ساینس حاکی از آن بود که گرمای خورشید نیروهای کشندی جوی ایجاد می‌کند که در همان جهت چرخش زهره حرکت می‌کنند. به گفته آن‌ها، این نیروهای کشندی ممکن است زهره را کمی در جهت عقربه‌های ساعت حرکت دهند. ناسا می‌گوید یک دور چرخش زهره به دور خودش برابر با ۲۴۳ روز زمینی طول می‌کشد.

افزون بر این، دانشمندان می‌گویند اورانوس نیز از جمله سیارات عجیب منظومه شمسی محسوب می‌شود. به گفته‌ آن‌ها تاکنون برای توضیح مدار عجیب و غریب این سیاره فرضیات متفاوتی مطرح شده است. برای مثال اینکه جرم بزرگی در اوایل شکل‌گیری منظومه شمسی با این سیاره برخورد کرده و سبب شده است که مدار این سیاره به شکل امروزی آن درآید. فرضیه‌ دیگر نیز این است که اورانوس در زمان‌‌های بسیار دور قمر عظیمی داشته که اثر گرانشی آن به‌تدریج مدار این سیاره را کج ‌کرده است.

به گفته دانشمندان، انحراف بیش از ۹۰ درجه‌ای محور اورانوس باعث شده است که این سیاره تغییرات فصلی بسیار شدیدی داشته باشد. جالب است بدانیم هر فصل زمستان در اورانوس حدود ۲۱ سال زمینی طول می‌کشد و اگر ساکن سیاره اورانوس بودیم، هر سال‌ گردشمان به دور خورشید ۸۴ سال طول می‌کشید.