ايتنا - فناورانه‌ترین نبرد تاریخ

میثم لطفی - روزنامه ایران - صبح روز بیست‌وهشتم ژوئیه ۱۹۱۴ زمانی که فرمان آغاز جنگ جهانی اول صادر شد مردم اروپا به خیابان‌ها ریختند و در حمایت از تصمیم دولت خود پایکوبی کردند. مردان جوان داوطلبانه آماده رفتن به میدان نبرد شدند و زنان با بدرقه آنها سعی کردند آنچه در سر می‌پروراندند را به‌دست آورند. با وجود همه برنامه‌ریزی‌های مناسب و فناوری‌های پیشرفته‌ای که در آن زمان به کار گرفته شده بود، رویای شیرین اروپایی‌ها چندان ادامه نداشت و طولی نکشید که همه متوجه شدند با این کار بزرگ‌ترین اشتباه تاریخ را رقم زدند.

این جنگ تا نوامبر ۱۹۱۸ طول کشید و نه تنها نظامیان، که تعداد زیادی غیرنظامی کشته شدند و در آن برای نخستین بار از سلاح‌های شیمیایی استفاده شد تا در مجموع ۹ میلیون نفر جان خود را از دست بدهند و یکی از بزرگ‌ترین تراژدی‌های تاریخ رقم بخورد. هفته آینده یک قرن از آغاز جنگ جهانی اول می‌گذرد و بسیاری از کشورها مراسم مخصوص صدمین سالگرد این جنگ را برگزار می‌کنند. اما آنچه همچنان بعد از ۱۰۰ سال هنوز مورد توجه بسیاری از کارشناسان و تاریخ‌نگاران قرار گرفته، فناوری‌هایی است که در آن زمان مخصوص جنگ جهانی اول ساخته شد و مورد استفاده قرار گرفت.

تلفن
آن زمان نخستین سال‌هایی بود که بشر فناوری تلفن برای صحبت با راه دور را اختراع کرده بود. اما مشکل نظامیان این بود که نمی‌توانستند این دستگاه سنگین و بزرگ که با سیم به یک مکان متصل می‌شد را حمل کنند. همین مسأله باعث شد تا دستگاهی به نام Field Telephones به عنوان یک سیستم تلفن سیار یا همان موبایل اختراع شود و نظامیان بتوانند آن را با خود به میدان نبرد ببرند.
این تلفن برای استفاده نظامی ساخته شده بود و نیروی لازم آن از طریق باتری‌های قوی تأمین می‌شد. هر تلفن یک دستگاه مبدل برق داشت و یک باتری مرکزی با نام CB نیروی لازم برای چند دستگاه تلفن را تأمین می‌کرد. در این شرایط وضعیتی به وجود می‌آمد که توان باتری تمام می‌شد و سوخت برای تأمین انرژی باتری در دست نبود و در این شرایط سربازان می‌کوشیدند از منابع خارجی نیروی مورد نیاز تلفن را تأمین کنند.

این تلفن سیار برای نخستین بار جایگزین سیگنال‌ها و تلگراف شد تا امکان ارسال پیغام به صورت صوتی فراهم شود. برای این دستگاه که در آن روز بسیار پیچیده به نظر می‌رسد یک ژنراتور کوچک، زنگ مخصوص دریافت و ارسال پیام، کابل طولانی و گیرنده/فرستنده صوتی در نظر گرفته شده و این فناوری بعد از جنگ تا دهه ۱۹۶۰ هم مورد استفاده قرار می‌گرفت.

هلیوگراف
زمانی که دامنه‌های جنگ جهانی اول به ترکیه رسید، از فناوری دیگری رونمایی شد. این فناوری هلیوگراف نام داشت که در اصل یک سیستم تلگراف بی‌سیم بود که با نور خورشید کار می‌کرد. سیگنال‌های این دستگاه با اشعه‌های نور خورشید ایجاد و از طریق آیینه ارسال می‌شد و اساس کار آن بر مبنای کدهای مورس بود. این دستگاه یک کلید شاتر داشت که هر زمان آن را فشار می‌دادند فرآیند انتقال سیگنال‌ها قطع و وصل می‌شد.
اگرچه نحوه ساخت هلیوگراف چندان پیچیده نبود،‌ اما نخستین بار بود که متخصصان موفق شدند از نور خورشید برای ارسال اطلاعات استفاده کنند و همین مسأله پایه فناوری‌های اپتیکال امروزی قرار گرفت. اهمیت هلیوگراف به قدری بود که در قرن‌های ۱۹ و ۲۰ فناوری‌های زیادی برمبنای آن ساخته شد و ارتش بریتانیا و اتریش تا دهه ۱۹۶۰ آن را به عنوان مهم‌ترین ابزار جنگی مورد استفاده قرار می‌داد.

ایستگاه‌های رادیویی
ارتش آلمان برای آنکه بتواند سیگنال‌های اطلاعاتی خود را به مناطق مختلف نبرد برساند، ایستگاه‌های رادیویی بسیار پیشرفته‌ای را ارائه کرد که امکان استفاده از آن‌ها در هر مکانی ممکن بود. «آلبرت پراون» که در زمان آغاز جنگ جهانی ۲۰ سال داشت این ایستگاه‌های مخابراتی را ساخته بود و به همین خاطر فرمانده مرکز ارتباطات جنگ شد. با رونمایی از این فناوری مرکز ویژه‌ای با نام «گروه کنترل ارتش آلمان» راه‌اندازی شد که به صورت مستقیم زیر نظر فرمانده مرکزی فعالیت می‌کرد و وظیفه آن ارائه خدمات در ایستگاه‌های رادیویی بود. این گروه در کنار فعالیت‌های نظامی یک مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی راه‌اندازی کرد تا فناوری رادیویی را بتواند توسعه دهد و همین مسأله باعث شد تا در مدتی کوتاه ارتش آلمان در نقاط مختلف جهان به خدمات رادیویی مجهز شود.

این مسأله نیروهای مهاجم را نیز دچار مشکل کرد و سرانجام زمانی که ارتش امریکا در سال ۱۹۱۷ خود را به آلمان رساند، به ایستگاه‌های رادیویی مجهز بود و البته در همین حین در تابستان ۱۹۱۷ بریتانیا یک گام جلوتر رفته بود و فناوری را مخصوص نقاط مرزی خود ارائه کرده بود که نخستین ایستگاه رادیویی بی‌سیم نام داشت. این ایستگاه‌های رادیویی انرژی خود را از نفت تامین می‌کردند و آلمانی‌ها برای آنکه بتوانند شبانه‌روزی به این فناوری دسترسی داشته باشند، پدال‌هایی شبیه دوچرخه برای آن در نظر گرفته بودند که سربازان با پا زدن روی آن نیروی لازم را به‌وجود می‌آوردند.

سیستم استراق سمع هوایی
ارتش امریکا حدود سال ۱۹۱۷ که شرایط لازم برای پیروزی در این جنگ را به‌دست آورده بود، با تأکید بر فناوری‌های مدرن توانست به پیشروی‌های خود ادامه دهد. در همین سال فناوری ویژه‌ای از سوی ارتش امریکا ارائه شد که «صدایاب» نام داشت. این سیستم چند شیپور بزرگ داشت که روی یک ارابه نصب شده بود و از این طریق امکان حمل آن در مراکز مختلف فراهم می‌شد. سر شیپورهای بزرگ رو به آسمانش بود و آن‌ها گیرنده صوتی بسیار قوی داشتند که کوچکترین صدا در دورترین نقاط را هم شناسایی می‌کردند و فرمانده مربوطه که با هدفون در کنار دستگاه نشسته بود این صداها را تشخیص می‌داد. این دستگاه همچنین نشان می‌داد که هواپیمای دشمن از چه جهتی در حرکت است و در چه مکانی قرار دارد. توسعه همین فناوری موجب شد تا در دهه ۱۹۴۰ برای نخستین بار سیستمی به اسم «رادار» اختراع شود.

به هر حال جنگ جهانی اول که پس از گذشت ۱۰۰ سال هنوز با عنوان فناورانه‌ترین نبرد تاریخ شناخته می‌شود، سیستم‌ها و تجهیزات پیشرفته دیگری را نیز شامل می‌شد که انسان آن زمان حتی تصور استفاده از این سیستم‌ها را هم نداشت. پوشش خلبان مجهز به گرمکن برقی مخصوص پرواز در ارتفاعات بالا ویژه ارتش آلمان،‌ ماسک‌های پیشرفته ضد حملات شیمیایی،‌ تانک برقی – بنزینی سنگین مخصوص ارتش آلمان،‌ خمپاره‌انداز هوشمند بریتانیا با توانایی شلیک به محض مشاهده هواپیما، مسلسل‌های متحرک با قابلیت نصب روی موتورسیکلت، دوربین‌های پیشرفته با قابلیت تأمین انرژی از طریق نفت و بنزین برای گرفتن عکس، محصولات الکترونیکی تولید شده در کارخانه لینکولن امریکا مخصوص دید در شب، سیستم‌های ضدگلوله، کابل‌های مسی ضدگلوله و ضدقطع شدن مخصوص دستگاه تلفن، ماسک‌های ضدگاز و آمبولانس‌های ضدگلوله و مجهز به ایستگاه‌های رادیویی از دیگر فناوری‌هایی بودند که آن زمان مورد استفاده قرار می‌گرفتند و البته این روزها کاربرد خود را از دست داده‌اند.