نگاهي به بازار فارکس نوشين هژبرنژاد- دنياي كامپيوتر و ارتباطات شاید برای شما هم پیش آمده باشد که در هنگام گذر از خیابان در میان انبوهی از تبلیغاتی که روی دیوارها نصب شده است ناگهان یک آگهی تبلیغاتی توجه شما را جلب کند و گاهی آنقدر مجذوب آن می‌شوید که سعی می‌کنید مطالب جانبی آن را بخوانید و در صورتی که مورد نظر شما باشد شماره تماس یا آدرسی از آن را یادداشت می‌کنید. این مقاله حاصل کنجکاوی ذهنی من در رابطه با واژه فارکس است که مدت‌ها در طول مسیر گذرم می‌دیدم و به هیچ عنوان جنبه تبلیغاتی ندارد. فارکس یا foreign exchange market یا forex به بازار معاملات ارزی بین‌المللی گفته می‌شود. بازاری که نیاز به مکان و زمان خاصی ندارد. تنها با داشتن یک کامپیوتر و ارتباط با شبکه جهانی اینترنت و فراگیری یک نرم‌افزار ویژه، هر شخص در هر نقطه از دنیا در هر ساعاتی از شبانه روز می‌تواند وارد بازار مالی فارکس شود و با فرد یا موسسه دیگری در نقطه دیگری از دنیا به معامله بپردازد. در واقع بازار جهانی فارکس مکان خاصی ندارد و تنها از طریق اینترنت اعضای آن با هم ارتباط می‌یابند. فارکس در سال 1971 زماني که تجارت جهاني از قيمت‌هاي ثابت به قيمت‌هاي شناورتغيير کرد پایه‌گذاری شد. امروزه فارکس را بزرگ‌ترین بازار سرمایه‌گذاری جهان می‌دانند زیرا حجم معاملات روزانه آن تقریباً بین 5/1 الی 2 تریلیون دلار در نوسان است که 30 برابر حجم معاملات روزانه وال استریت، بازار سهام و اوراق قرضه و خزانه‌داری امریکا می‌باشد. در واقع گردش مالی یک روز در بازار فارکس معادل گردش مبادلات سهام در 2 تا 3 ماه تجاری در مرکز وال استریت است. در این بازار، معامله‌گران مبلغ مشخصي ارز رايج يک کشور را به ارز رايج کشور ديگر بر اساس نرخ تعیین شده و به توافق رسیده در تاريخی معين مبادله می‌کنند. گردش مالی در فارکس تنها از طریق کامپیوتر، خط تلفن و فاکس می‌باشد و نیاز به گفت‌وگوی رو در رو یا اصطلاحا چهره به چهره نیست. امروزه با استفاده از اینترنت سفرهای کاری به حداقل رسیده است بر خلاف گذشته که تجار و بازرگانان برای هر گونه خرید و فروش و یا نقد کردن سرمایه دائما در سفر بودند. طبق آمار به دست آمده جابجایی پول در این سیستم از مجموع پول‌های جابجا شده در تمامی بازارهای بورس دنیا بیشتر است. ارزهایی که بیشتر در بازار فارکس معامله می‌شوند یورو، دلار، پوند انگلیس، ین ژاپن و فرانک سوئیس است. فارکس در قید و بند مکان و زمان نیست جابجایی و تبادل سرمایه در این بازار مالی به مکان، زمان و امکانات پیشرفته و حتی به دانش تخصصی نیاز ندارد. افراد با هر تخصصی می‌توانند تنها با فراگیری نرم‌افزاری به نام «متاتریدرکه» بدین منظور تعبیه شده است و نیز دسترسی به اینترنت بدون نیاز به مکان خاص و اختصاص زمانی مشخص از شبانه روز به تجارت اقدام کنند. به دلیل اختلاف ساعت کاری بین مراکز مهم اقتصادی دنیا زمان کاری در فارکس 24 ساعته است. بازار فارکس از روز دوشنبه ساعت 2:30 بامداد (به وقت ایران) هر هفته شروع به فعالیت می‌کند و تا روز شنبه ساعت 1:30 بامداد ادامه می‌یابد و بدون حتی یک ثانیه وقفه گردش مالی در آن انجام می‌شود. آغاز کار این بازار هر دوشنبه با باز شدن بانك‌هاي استراليا است. بانک‌های اين قاره شروع به معامله ارز و دادن قيمت به مشتريان در كليه نقاط دنيا مي‌كنند، سپس وقتي اين بانك‌ها تعطيل مي‌شود بانك‌هاي كشورهاي آسيايي كه صبح را آغاز كرده اند همين روند را ادامه مي‌دهند تا به بانك هاي اروپا و آمريكا برسد. اين چرخه در طول هفته بدون يك ثانيه توقف ادامه می‌یابد. به عبارتي بزرگ‌ترين بازار معاملاتي در سراسر زمين گسترده شده است و يك لحظه هم از معامله باز نمی‌ايستند تا عده‌اي سود و عده‌اي هم متضرر شوند. نکته مهم در تجارت فارکس کار انفرادی آن است افراد می‌توانند به طور موقتی یا به صورت دائم به تجارت در فارکس بپردازند و از طرفی به دلیل وجود شبکه بانکی به هم پیوسته در سراسر دنیا افراد می‌توانند بدون وقفه و در تمامی ساعات شبانه‌روز به اطلاعات موردنیاز دسترسی داشته باشد. فارکس از محدودیت‌های بازارهای تجاری مانند فصل خرید، تعطیلات، جلب نظر مشتریان و مواردی از این دست مبراست. بازار مالی فارکس در تمام طول سال جریان دارد و حضور مشتری در آن دائمی است. یکی از ویژگی‌‌های برجسته در رابطه با فارکس به روز بودن اطلاعات در آن است و همچنین اطلاعات به طور پیوسته و دائم در دسترس اعضا می‌باشد. از شرایط وارد شدن به بازار فارکس، داشتن حداقل 15 سال سن و حداقل سرمایه‌گذاری در آن 300 دلار است. البته احتمال ریسک انجام معامله‌ای که منجر به ضرر مالی شود در این بازار الکترونیکی کم نیست و واضح است که برای افراد مبتدی احتمال آن بسیار بالاست. کارشناسان معتقدند که برای افراد تازه کار 90 درصد احتمال ضرر و 10 درصد احتمال سود وجود دارد و برای افراد حرفه‌ای حدود 20 تا 30 درصد احتمال ضرر و 70 تا 80 درصد احتمال سود از یک معامله وجود خواهد داشت. گردش مالی در بازار فارکس بین بانک‌ها، موسسات، شرکت‌های بین‌المللی به ویژه شرکت‌های وارداتی و صادراتی می‌باشد. به عبارتی معاملات و تجارت در فارکس بین صدها بانک بزرگ انجام می‌شود که آنها خود در ارتباط با معاملات شرکت‌های بزرگ تجاری خصوصی یا دولتی هستند. نرخ ارزهای در گردش بین موسسات و شرکت‌ها و بانک‌ها دائما تغییر می‌کند، آخرین نرخ اعلام شده از طرف یکی از بانک‌ها، آخرین نرخ بازار برای آن ارز خواهد بود و بر اساس نرخ نهایی تعیین شده، معاملات از طریق کامپیوترهای متصل به اینترنت در صدها نقطه از جهان صورت می‌گیرد. در واقع افراد بدون وابستگی به مکان خاص و تنها با داشتن حداقل شرایط می‌توانند در این بازار مالی سرمایه‌گذاری نمایند. از ویژگی‌های مهم فارکس این است که در صورت منصرف شدن فرد از ادامه معامله می‌تواند به راحتی آن را لغو کند. ناگفته نماند که احتمال ضرر در معامله و نیز از دست دادن سرمایه در مبتدیانی که خود معامله می‌کنند بسیار بالاست ولی در مورد معامله‌گران حرفه‌ای این احتمال پایین است. انجام معاملات در فارکس بر عهده عامل واسط می‌باشد که اصطلاحاً به آن کارگزار یا بروکر می‌گویند. نقش کارگزار در معاملات فارکس برقراری ارتباط بین افراد و بازارهای جهانی است در واقع واسطی بین بازرگانان و بازار هدف می‌باشند. بدیهی است کارگزاران در ازای ایفای این نقش یعنی برقراری تجارت الکترونیک یا ایجاد امکان خرید و فروش اینترنتی پولی دریافت می‌کنند که درصدی از مبلغ کل معامله است. این مبلغ با نام کارمزد محاسبه می‌شود و از مبلغ کل فروش کسر شده و به حساب کارگزار واریز می‌شود در واقع کارگزاران با امکان ایجاد یک معامله، بدون درنظر گرفتن سود و زیان، مبلغ توافقی را مطالبه می‌کنند. یکی از امکاناتی که فارکس برای اعضای خود قائل می‌شود اعطا وام‌های مالی به میزان‌های متفاوت است. شرکت‌های کارگزار یا واسطه، به مشترکان خود اعتبار معاملاتي مي‌دهد. اين اعتبار می‌تواند چندين برابر سرمایه سپرده‌گذار باشد. در واقع شرایطی ویژه برای افراد ایجاد می‌شود تا با توان مالی کم و سرمایه‌های کوچک، البته با وساطت شرکت‌های کارگزاری، اقدام به انجام معاملات بزرگ در بازار بین‌المللی نمایند. کارگزاراني که خدمات معامله با بودجه احتياطي را انجام مي‌دهند مستلزم هستند که به مبلغ سپرده شده اعتبار دهند و همچنین براي مشتري فرصتي ايجاد کنند تا سپرده‌گذار بتوانند معاملات خود را با مبلغي تقریبا 50 ، 100 و يا گاهي 200 برابر مبلغ سپرده خود انجام دهد. سپرده‌گذار کسي است که ريسک ضرر را تحمل مي‌کند در واقع امنیت کارگزار بر اساس مبلغي که سپرده‌گذار به عنوان سپرده گذاشته است، تامین می‌شود. در فارکس معامله با بودجه احتیاطی، معامله‌ای است که از طريق يک شرکت کارگزار يا واسطه با درنظر گرفتن اعتبار معاملاتي ویژه انجام می شود. در بازار فارکس اعتبار معاملاتی ميزان اعتباری است که بر اساس توافق‌نامه‌اي، بين سپرده‌گذار و کارگزار تعيين مي‌شود و معمولا مبلغ آن 1 به 100 است، بدین معنا که سپرده‌گذار مي‌تواند با سپرده 1000 دلار معامله 100.000 دلاري را انجام دهد. در شرایطی ویژه که نرخ‌هاي متغير برای ارز اعلام می‌شود هم سطح سوددهي افزایش می‌یابد و هم ريسک انجام معاملات به شدت بالا می‌رود. گفته شده است که اگر در بازار جهاني فارکس نرخ تبديل دو ارز بيش از دو درصد تغيير کند به ندرت پيش مي‌آيد که سپرده‌گذار، سپرده خود را از دست بدهد. سپرده‌گذار در اولین گام برای ورود به بازار فارکس، قراردادي را به نام خود يا شرکت واسطه منعقد مي‌کند، سپس سپرده‌گذار مبلغ مشخصي را به عنوان سپرده تضميني به بانک واريز مي‌کند. مقدار اين سپرده متناسب با ميزان معامله بانک و نيز اعتبار معاملاتي که به سپرده‌گذار داده شده، تعيين مي‌گردد. اگر شرکت واسطه از اين معامله متحمل ضرري شود، سرمايه‌گذار مسئول اين ضرر خواهد بود و با سپرده خود اين ضرر را جبران خواهد کرد. اگر شرکت واسطه از معامله موردنظر سودي حاصل کرده باشد نسبت به اين سود در مقابل سرمايه‌گذار مسئول خواهد بود. بدینگونه که سود اصلي معامله با احتساب کسر مبلغ مورد توافق برای شرکت واسط یا کارگزار، به حساب سپرده سرمايه‌گذار واریز می‌شود. کسانی که در بازار فارکس تجارت می‌کنند باید با اصطلاحاتی که در آن متداول است آشنا باشند. به عنوان نمونه چند اصطلاح رایج در فارکس در اینجا آمده است:Bid یعنی بالاترین نرخی که فروشنده برای یک ارز خاص پیشنهاد می‌کند. Ask پایین‌ترین نرخ قابل قبول برای خریدار است. اختلاف بین این دو Spread است، یعنی اختلاف نرخی که به منظور فروش چیزی پیشنهاد می‌شود و نرخی که برای خرید، نهایی می گردد. امروزه روش‌هایی تعبیه شده است تا احتمال ریسک هر معامله به طور دقیق محاسبه شود هر چند که این روش‌ها از خطا و اشتباه مبرا نمی‌باشد ولی افرادی که با سرمایه‌های هنگفت وارد بازارهای معاملاتی می‌شود اغلب از این روش‌ها در کنار مشاوره‌های تخصصی جهت برآورد ریسک معامله استفاده می‌کنند. در بازار فارکس نیز افراد می‌توانند قبل از انجام هر معامله ریسک آن را از طریق روش‌های موجود محاسبه نمایند و در صورت صلاحدید اقدام به انجام معامله کنند و چنانچه ریسک معامله را در بازار مناسب نیافتند، منتظر موقعیت بعدی بماند. لازم به ذکر است که در بازار فارکس تغییر قیمت تقریبا به 18 هزار بار در روز می رسد، بنابراین سرمایه‌گذار با انبوهی از فرصت‌ها مواجه است که می‌بایست برای استفاده بهینه از شرایط موجود، از روش‌ها و ابزارهای نرم‌افزاری به منظور آنالیز ریسک معامله بهره گیرد. نرم‌افزارهای هوشمند خاصی برای انجام معاملات فارکس وجود دارد. این نرم‌افزارها با گرفتن دستورات لازم در زمان مشخص، حتی در زمانی که فرد پشت سیستم نباشد یا حتی سیستم خاموش باشد نرم افزار به طور خودکار معامله را انجام می‌دهد. مثلاً اگر قیمت ارز خریداری شده سقوط کند و از مرز معینی که برای سیستم تعریف شده است، کمتر شود، به طور خودکار عملیات فروش انجام می‌گیرد. استفاده از این نرم‌افزارها، به خصوص برنامه‌نویسی آنها سبب کاهش شدید ریسک معاملاتی خواهد شد. یکی از مهمترین مزایای فارکس کسب سود از بالا رفتن و هم از پایین آمدن قیمت‌هاست. بر خلاف بازار سهام که معامله با خرید آغاز و با فروش پایان می‌یابد، در بازار ارز جهانی، معامله را هم با فروش و هم با خرید می‌توان آغاز کرد. بدین مفهوم که می‌توان یک ارز را در قیمت بالاتر فروخت و پس از کاهش قیمت، همان ارز را خرید. هدف از طراحی بازار فارکس، کسب درآمد آسان و راحت برای افراد نیست. بعضي افراد با تصور اینکه کار در این بازار سهل و آسان است و کسب درآمد در آن به راحتی انجام می‌گیرد وارد این بازار مي‌شوند، ولي به گفته کارشناسان اين افراد خیلی زود از ادامه راه خسته شده و آن را کنار می‌گذارند. ناگفته نماند که افراد زیادی در بازار فارکس موفق شده‌اند البته نه به دلیل زیاد بودن سرمایه بلکه به دلیل توانايي تمرکز و مطالعه مستمر قیمت‌ها، درک صحیح از موقعیت‌ها و نیز تجزیه و تحلیل درست شرایط و از همه مهم‌تر علاقه وافر به تجارت. کارشناسان معتقدند افرادی در فارکس موفق می‌شوند که باهوش، زیرک، دارای پشتکار و خستگی‌ناپذیر باشند، زیرا در یک چنین بازار بین‌المللی، تعداد رقبا بسیار زیاد است پس برای موفقیت عزم راسخ و تلاشی پیگیر نیاز است.