نگاهي به وضعيت شبكه‌هاي اجتماعي در دنياي اينترنتگزارش سال ۲۰۰۹ موسسه تحقيقاتي نيلسون درباره سايتهاي شبكه اجتماعي و وبلاگ‌ها
محمدمهدي مولايي- دنياي كامپيوتر و ارتباطات
موسسه تحقيقاتي «نيلسون» در گزارش سالانه خود آخرين وضعيت سايتهاي شبكه اجتماعي در دنياي اينترنت را بررسي كرده است. در اين گزارش استفاده كاربران از اينترنت در كشورهاي ايالات متحده امريكا، برزيل، انگلستان، فرانسه، آلمان، ايتاليا، اسپانيا، سوئيس و استراليا مورد توجه قرار گرفته. آنچه در ادامه مي‌آيد نگاهي است به اين گزارش سالانه كه متن كامل آن از طريق نشاني زير قابل دسترس است:
http://blog.nielsen.com/nielsenwire/wp-content/uploads/2009/03/nielsen_globalfaces_mar09.pdf
شبكه‌هاي اجتماعي در سالي كه گذشت
شبكه‌هاي اجتماعي، پديده وب سال ۲۰۰۸ از نظر استقبال كاربران اينترنتي بودند. دو سوم از جمعيت كاربران اينترنت در كشورهاي مورد بررسي، بازديدكننده شبكه‌هاي اجتماعي يا وبلاگ‌ها هستند. در اين گزارش در برخي بخش‌ها سايتهاي شبكه اجتماعي و وبلاگ‌ها به دليل مشابهت در كنار هم قرار گرفته‌اند و با عنوان Member Communities از آنان ياد شده است. استفاده از سايتهاي شبكه اجتماعي و وبلاگ‌ها در اينترنت رشد داشته و به چهارمين مورد استفاده كاربران تبديل شده است. در سال گذشته در همه كشورهاي مورد بررسي بيش از نيمي از جمعيت آنلاين، استفاده‌كنندگان از اين نوع سايت‌ها بوده‌اند.
در بين شبكه‌هاي اجتماعي محبوب از قبيل ماي‌اسپيس، اوركات، فيس‌بوك و ببو رشد استفاده از فيس‌بوك بيشتر از ساير رقبا بوده است. استفاده از اين سايتهاي شبكه اجتماعي در كشورهاي مختلف با تركيب متفاوتي همراه بوده است. در حدود نيمي از كشورهاي مورد بررسي فيس‌بوك صدرنشين جدول شبكه‌هاي اجتماعي بوده و در برخي ديگر ساير رقبا هنوز از فيس‌بوك جلوتر هستند. رشد استفاده از «اينترنت همراه» كه در گسترش كاربران شبكه‌هاي اجتماعي نقش داشته و تحولات بازار تبليغات آنلاين در اين نوع سايت‌ها هم از ديگر موضوعاتي است كه در اين گزارش به آنها پرداخته شده است.
وبلاگ‌ها و شبكه‌هاي اجتماعي؛ چهارمين فعاليت محبوب اينترنتي
وبلاگ‌ها و شبكه‌هاي اجتماعي در فاصله سال ۲۰۰۷ تا ۲۰۰۸ با رشدي پنج درصدي از رتبه پنجم محبوب‌ترين بخش‌هاي اينترنت به رتبه چهارم رسيده‌اند. جست‌وجوي اينترنتي همچنان با حدود ۸۶ درصد استفاده كاربران، محبوب‌ترين فعاليت اينترنتي است. بعد از جست‌وجو، اجتماعات و پورتال‌هاي عمومي با ۸۵ درصد و استفاده از نرم‌افزارها با ۷۳ درصد دومين و سومين بخش محبوب كاربران در اينترنت هستند. استفاده از ايميل هم كه سال ۲۰۰۷ چهارمين فعاليت محبوب اينترنتي بود با يك پله سقوط به رده پنجم رفته تا با ۶۵ درصد استفاده بعد از شبكه‌هاي اجتماعي قرار بگيرد. استفاده از همه اين بخش‌هاي پنج‌گانه اصلي سير صعودي داشته، ولي رشد استفاده از وبلاگ‌ها و شبكه‌هاي اجتماعي قابل‌توجه و بيشتر از ساير فعاليت‌ها بوده است.
آلمان، بيشترين رشد استفاده از شبكه‌هاي اجتماعي و وبلاگ‌ها
استفاده از شبكه‌هاي اجتماعي و وبلاگ‌ها در كشورهاي مورد بررسي با رشدي حدود پنج درصدي از ۶۱ درصد به ۶۷ درصد رسيده است. اما ميزان اين رشد در كشورهاي مختلف متفاوت است. آلمان با ۱۲ درصد، انگلستان با ۱۰ درصد و ايتاليا و اسپانيا با همين حدود بيشترين رشد استفاده اين سايت‌ها را داشته‌اند. در ميان كشورهاي بررسي شده، كاربران برزيل همچنان صدرنشين استفاده از شبكه‌هاي اجتماعي و وبلاگ‌ها هستند و بيش از ۸۰ درصدشان از شبكه‌هاي اجتماعي و وبلاگ‌ها استفاده مي‌كنند. بعد از برزيل به ترتيب اسپانيا، ايتاليا، ژاپن، انگلستان، ايالات متحده امريكا، فرانسه و استراليا بيشترين كاربران را دارند و آلمان و سوئد با ۵۱ درصد در انتهاي جدول قرار گرفته‌اند.
رشد ۵۶۶ درصدي فيس‌بوك در زمان صرف وقت در اينترنت
زماني كه كاربران در اينترنت به شبكه‌هاي اجتماعي و وبلاگ‌ها اختصاص مي‌دهند در فاصله يك سال رشد ۶۳ درصدي داشته و به ۴۵ ميليارد دقيقه رسيده است. اين در حالي است كه زماني كه به كل اينترنت اختصاص داده شده است رشد ۱۸ درصدي داشته و از اين‌روي رشد شبكه‌هاي اجتماعي سه برابر كل اينترنت بوده است. در بين شبكه‌هاي اجتماعي اما استفاده از فيس‌بوك صعود خيره‌كننده‌اي داشته و زمان استفاده از آن ۵۶۶ درصد رشد داشته است. زمان استفاده از فيس‌بوك در حوزه مورد مطالعه حدود شش برابر شده و از سه ميليارد دقيقه به ۲۰ ميليارد دقيقه رسيده است.
سهم شبكه‌هاي اجتماعي و وبلاگ‌ها از كل اينترنت
به خاطر رشد قابل توجه استفاده از شبكه‌هاي اجتماعي، اين سايت‌ها سهم قابل توجهي از كل زمان صرف شده در اينترنت را به‌دست آورده‌اند. در حالي كه اين سهم در سال ۲۰۰۷ حدود شش درصد بوده، در سال ۲۰۰۸ به حدود نه درصد رسيده و رشد ۳۸ درصدي داشته است. در بين كشورهاي بررسي شده سوئيس با ۲۰۷ درصد و آلمان با ۱۴۰ درصد بيشترين رشد در زمان صرف شده براي استفاده از شبكه‌هاي اجتماعي را داشته‌اند. برزيل با تغيير منفي شش درصد نسبت به سال قبل‌تر روندي معكوس را طي كرده ولي همچنان با ۲۳ درصد صدرنشين جدول زمان صرف شده به‌وسيله كاربران براي سايتهاي شبكه اجتماعي است.
بيشترين كاربران فيس‌بوك؛ ۳۵ تا ۴۹ ساله‌ها
تركيب سني استفاده‌كنندگان از فيس‌بوك در سال‌هاي اخير به ميزان قابل توجهي تغيير كرده است. در حالي كه فيس‌بوك در ابتدا در محيطي دانشگاهي و براي استفاده دانشجويان راه‌اندازي شد و كاربران اوليه آن اكثرا جوان بودند، به تدريج مخاطبان آن گسترده‌تر شد و تعداد كاربران مسن‌تر در اين شبكه اجتماعي افزايش پيدا كرد. در حال حاضر ۳۵ تا ۴۹ ساله‌ها با جمعيت حدود ۲۴ ميليون نفر بيشترين كاربران فيس‌بوك را تشكيل مي‌دهند. بعد از آن ۱۸ تا ۳۴ ساله‌ها قرار دارند و حدود ۲۳ ميليون نفر از اعضاي فيس‌بوك هستند. ۵۰ تا ۶۴ ساله‌ها هم با حدود ۱۴ ميليون سومين گروه سني محسوب مي‌شوند. در حالي كه تعداد كاربران ۵۰ سال به بالاي فيس‌بوك حدود ۱۷ ميليون نفر است، كاربران زير ۱۸ سال اين شبكه اجتماعي تنها حدود هفت ميليون نفر هستند كه اين نشان‌دهنده تركيب جمعيتي نسبتا مسن اين شبكه اجتماعي است.
افزايش ورود كاربران مسن به شبكه‌هاي اجتماعي
تغيير در تركيب جمعيتي نه فقط در فيس‌بوك، بلكه در كل فضاي شبكه‌هاي اجتماعي و وبلاگ‌ها اتفاق افتاده است. اين تغيير تركيب جمعيتي از طريق مقايسه ميزان رشد كاربران هر گروه سني به خوبي قابل مشاهده است. اين سايت‌ها در فاصله سال ۲۰۰۷ تا ۲۰۰۸ شاهد كاهش رشد استفاده كاربران زير ۳۵ سال و افزايش استفاده كاربران بالاي ۳۵ سال بوده‌اند. ميزان استفاده از كاربران زير ۱۸ سال سير نزولي داشته و ۹ درصد افت كرده است، همينطور استفاده كاربران ۱۸ تا ۳۵ سال هم با يك درصد كاهش همراه بوده است. اين در حالي است كه كاربران ۳۵ تا ۴۹ سال با دو درصد، ۵۰ تا ۶۴ سال با چهار درصد و كاربران بالاي ۶۵ سال با هفت درصد رشد سير صعودي داشته‌اند. شناخت اين تغييرات در تركيب جمعيتي شبكه‌هاي اجتماعي و وبلاگ‌ها، به بازاريابان و آگهي‌دهندگان اينترنتي براي پيدا كردن بهتر مخاطب هدف كمك كرده است.
فيس‌بوك اول در تعداد كاربر، ولي نه جذب آگهي
هرچند استفاده از فيس‌بوك در يكي- دو سال اخير رشد خيره‌كننده‌اي داشته و اين سايت توانسته به صدر جدول شبكه‌هاي اجتماعي از نظر تعداد كاربر برسد ولي در زمينه جذب آگهي و كسب درآمد به همين ميزان موفق نبوده است. مقايسه سه شبكه اجتماعي فيس‌بوك، ماي‌اسپيس و ببو در زمينه‌هاي مختلف وضعيت آنها را در زمينه موفقيت در تبليغات نشان مي‌دهد. ميانگين تعداد بازديد در ماه در سايت فيس‌بوك به تنهايي به اندازه مجموع بازديد از سايتهاي ماي‌اسپيس و ببو است. اما از نظر ميزان تعداد آگهي‌دهندگان و كمپين‌هاي تبليغاتي به ترتيب ماي‌اسپيس، ببو و فيس‌بوك رتبه‌هاي اول تا سوم را دارند.
بدين ترتيب مشاهده مي‌شود كه فيس‌بوك علي‌رغم موقعيت بالقوه بهتر براي جذب آگهي و كسب درآمد در اين زمينه رقابت را به دو رقيب ديگرش باخته است. در حالي كه درآمد فيس‌بوك در اين زمينه در سال ۲۰۰۸ حدود ۳۰۰ ميليون دلار تخمين زده مي‌شود، درآمد ماي‌اسپيس را حدود يك ميليارد دلار تخمين مي‌زنند كه بالغ بر سه برابر درآمد فيس‌بوك است.
تمركز ماي‌اسپيس بر روي مخاطبان جوان و نوجوان در اين زمينه تاثيرگذار بوده است چرا كه اين مخاطبان بازار مناسب‌تري براي تبليغ و فروش محصولات سرگرم‌كننده در حوزه‌هايي از قبيل موسيقي فراهم مي‌كنند. در واقع ماي‌اسپيس و ببو با تمركز بر محتواي سرگرم‌كننده توانسته‌اند به سمت كسب درآمد بيشتر قدم بردارند و از ديگر رقيب‌شان يعني فيس‌بوك جلو بزنند.
فيس‌بوك به‌جاي ماي‌اسپيس در صدر جدول
رشد ۱۶۸ درصدي فيس‌بوك در فاصله سال ۲۰۰۷ تا ۲۰۰۸ در زمينه تعداد بازديدكننده باعث شد اين شبكه اجتماعي با پشت سر گذاشتن ماي‌اسپيس به صدرنشين جدول شبكه‌هاي اجتماعي تبديل شود. در همين زمان ماي‌اسپيس سير نزولي را طي كرده و تعداد بازديدكنندگانش كاهش سه درصدي داشته است.در بين ساير شبكه‌هاي اجتماعي لينكدين هم با ۱۳۷ درصد افزايش، رشد تعداد بازديدكننده قابل توجهي داشته و در بين سايتهاي شبكه اجتماعي به جايگاه مناسبي دست پيدا كرده است.
فيس‌بوك در نيمي از كشورها اول است
از بين كشورهاي بررسي شده فيس‌بوك در استراليا، اسپانيا، سوئيس، فرانسه، انگلستان و ايتاليا محبوب‌ترين شبكه اجتماعي است. در بين اين شش كشور در سه كشور، يك شبكه اجتماعي محلي در بين سه سايت اول حضور دارد. در استراليا به‌ترتيب فيس‌بوك، ماي‌اسپيس و ببو؛ در سوئيس به‌ترتيب فيس‌بوك، نت‌لاگ و ماي‌اسپيس و در ايتاليا به‌ترتيب فيس‌بوك، ماي‌اسپيس و نت‌لاگ شبكه‌هاي اجتماعي اول و سوم هستند. در اسپانيا در حالي كه فيس‌بوك اول و ماي‌اسپيس سوم است، شبكه اجتماعي توئنتي كه يك سايت محلي اسپانيولي زبان است در رده دوم قرار گرفته. در فرانسه هم فيس‌بوك در رتبه اول و ماي‌اسپيس در رده سوم قرار دارد ولي رتبه دوم در اختيار يك شبكه اجتماعي محلي فرانسوي زبان است.
فيس‌بوك در نيمي از كشورها اول نيست
اما گروه دوم كشورهاي مورد بررسي كه در آنها فيس‌بوك محبوب‌ترين شبكه اجتماعي نيست همراهي كمتري با جريان جهاني استفاده از شبكه‌هاي اجتماعي داشته‌اند و استفاده از شبكه‌هاي اجتماعي محلي در آنها پررنگ‌تر است. در چين و ژاپن هر سه شبكه اجتماعي اول از نظر محبوبيت، محلي هستند و اثري از شبكه‌هاي اجتماعي امريكايي و انگليسي زبان ديده نمي‌شود.
در آلمان هم دو شبكه اجتماعي اول و دوم محلي هستند و ماي‌اسپيس در رده سوم قرار دارد. در برزيل اگر چه هيچ‌كدام از سه شبكه اجتماعي اول محلي نيستند و انگليسي زبان هستند ولي كاربران اين كشور همنوايي كمي با كاربران جهاني داشته‌اند. اوركات، سوميكو و ماي‌اسپيس سه شبكه اجتماعي اول در برزيل محسوب مي‌شوند. فيس‌بوك كه در اغلب كشورهاي دنيا از جمله شبكه‌هاي اجتماعي محبوب به حساب مي‌آيد در اين كشور جايگاهي ندارد و تنها حدود دو درصد كاربران آنلاين برزيلي مشاهده‌كننده فيس‌بوك هستند. اوركات كه از زمان راه‌اندازي محبوب‌ترين شبكه اجتماعي در برزيل بود هنوز توانسته جايگاه خود را در اين كشور حفظ كند. اوركات در برزيل محبوب‌ترين شبكه اجتماعي و سومين سايت محبوب است.
رشد استفاده از فيس‌بوك در همه كشورها
فيس‌بوك اگر چه در همه كشورها محبوب‌ترين شبكه اجتماعي نيست ولي در فاصله سال ۲۰۰۷ تا ۲۰۰۸ استفاده از آن در همه كشورهاي مورد مطالعه رشد داشته است. ميانگين اين رشد در كشورهاي مورد بررسي ۳۰ درصد بوده است. انگلستان با ۴۷ درصد، ايتاليا با ۴۴ درصد، استراليا با ۳۸ درصد، ايالات متحده امريكا با ۳۳ درصد، فرانسه با ۲۹ درصد، اسپانيا با ۲۸ درصد و سوئيس با ۲۷ درصد بيشترين رشد را داشته‌اند. استفاده از فيس‌بوك در سه كشور آلمان، برزيل و ژاپن هم رشد داشته هر چند اين رشد قابل توجه نبوده است. شش درصد در آلمان، دو درصد در برزيل و نيم درصد در ژاپن ميزان رشد فيس‌بوك در فاصله سال ۲۰۰۷ تا ۲۰۰۸ بوده است. همانطور كه اشاره شد آلمان و ژاپن از جمله كشورهايي هستند كه در آن كاربران به شبكه‌هاي اجتماعي محلي توجه بيشتري دارند و در برزيل هم كاربران هنوز استفاده از اوركات را به فيس‌بوك ترجيح مي‌دهند.
موسيقي؛ تفاوت اصلي استفاده از فيس‌بوك و ماي‌اسپيس
تفاوت استفاده از شبكه‌هاي اجتماعي به‌خصوص فيس‌بوك و ماي‌اسپيس دو رقيب اصلي بر اساس جنسيت، رده سني و كاربران كشورهاي مختلف مورد بررسي قرار گرفت. كاربران، شبكه‌هاي اجتماعي مختلف را براي اهداف خاصي به‌كار مي‌گيرند و از اين منظر هم مي‌توان به تفاوت‌هاي بين اين سايت‌ها پي برد. برخي از شبكه‌هاي اجتماعي در حوزه محدودي به‌شكل تخصصي فعاليت مي‌كنند و از اين نظر كاركردشان مشخص است ولي به‌كارگيري شبكه‌هاي اجتماعي عمومي هم متفاوت است.
استفاده از فيس‌بوك و ماي‌اسپيس در هفت زمينه مختلف بررسي شده و بيشترين تفاوت اين شبكه‌هاي اجتماعي در استفاده از موسيقي بوده كه در ماي‌اسپيس حدود سه برابر فيس‌بوك است. اين تفاوت را مي‌توان به تفاوت تركيب سني كاربران اين دو سايت مرتبط دانست كه به آن اشاره شد.
چين؛ فرهنگ متفاوت، شبكه‌هاي اجتماعي متفاوت
مطالعه ليست شبكه‌هاي اجتماعي محبوب در چين نشان مي‌دهد كه رفتار كاربران اين كشور به‌هيچ وجه با رفتار كاربران جهاني همنوايي ندارد. شبكه‌هاي اجتماعي مورد اقبال كاربران جهان كه اغلب مالكيت امريكايي و زبان انگليسي دارند در اين كشور محبوبيت و جايگاهي ندارند. از بين ۱۰ سايت اول تنها نام ماي‌اسپيس در رده پنج به چشم مي‌خورد و ديگر شبكه‌هاي اجتماعي، سايتهاي محلي هستند.
استفاده از زبان چيني، فراهم كردن محيطي متناسب با فرهنگ محلي و همچنين سادگي امكان تبادلات مالي و تجاري در چين از جمله دلايلي است كه باعث شده اقبال كاربران اين كشور به شبكه‌هاي اجتماعي محلي بيشتر از سايتهاي امريكايي باشد. همچنين فراهم آوردن زيرساخت‌ها و امكانات دسترسي خاص به اين سايتهاي محلي در چين و همكاري شبكه‌هاي اجتماعي محلي با پورتال‌ها براي هدايت بازديدكنندگان چيني از جمله ديگر دلايل موفقيت محلي‌گرايي چيني بوده است.
