ايتنا - خروج از تاریکی با فیلترینگ سفید

شبنم کهن چی - رسانه‌های اجتماعی حالا تبدیل به رقیبی برای رسانه‌های دیگر شده‌اند. بسیاری از ما نخستین منبع اخبارمان، شبکه‌های اجتماعی هستند؛ خبرها و اطلاعاتی که دوستان‌مان با ما به اشتراک می‌گذارند.
تا چند سال پیش کامپیوتر و لپ‌تاپ تنها راه دسترسی به شبکه‌های اجتماعی بودند. اما امروز تلفن‌های هوشمند تبدیل به یکی از جذاب‌ترین و بهترین ابزار دسترسی به شبکه‌های اجتماعی شده‌اند. این ابزار همیشه همراه، نه تنها برای دسترسی به شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر وب پیشرو شده بلکه به عنوان بستر شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر موبایل و سرویس‌های OTT نیز مطرح هستند.
استفاده از اپلیکیشن‌هایی مانند وایبر، وی‌چت و واتس‌اپ به جای سرویس‌ پیام کوتاه، پیام‌های چند رسانه‌ای و تماس، موجب نگرانی بسیاری از اپراتورهای تلفن همراه در کشورهای مختلف شده است. از سوی دیگر شبکه‌های اجتماعی که تنها بر بستر تلفن‌های همراه یا گاهی تبلت‌ها قابل استفاده است – مانند فوراسکوئر یا اینستاگرام- شاید ارمغان رسیدن عصر جدیدی در دنیای شبکه‌های اجتماعی را می‌دهد. با توجه به فرا رسیدن روز جهانی رسانه‌های اجتماعی و برپایی دومین همایش بزرگداشت این روز در ایران، هم‌زمان با کشورهای دیگر در سراسر جهان، با دو نفر از دست‌اندرکاران این همایش درباره وضعیت شبکه‌های اجتماعی در ایران و سرویس‌های OTT و شبکه‌های موبایلی، گپ زده‌ایم.

سرویس‌های OTT؛ جایگزین سرویس اپراتورها
جواد افتاده، دبیر همایش روز رسانه‎های اجتماعی درباره کارکرد سرویس‌های OTT گفت: کارکرد سرویس‌های OTT کارکرد شخصی از فناوری است و قرار است جایگزین سرویس تلفن همراه شوند نه سرویس شبکه اجتماعی. به عبارتی قرار است امکان مکالمه صوتی و تصویری، پیام کوتاه و سایر سرویس‌های موبایل معمولی را پوشش دهند و اپراتورهای تلفن همراه را حذف کنند. این سرویس‌ها از بستر اینترنت برای استفاده از این امکانات استفاده می‌کنند. وی با تاکید بر حفظ حریم خصوصی در فضای مجازی گفت: قرار نیست محتوای سرویس‌های OTT عمومی شود- مانند شبکه‌های اجتماعی- بلکه باید کاملا شخصی باشد. زیرا مکالمات روزمره فردی را پوشش می‌دهد. اما سرویسی مانند اینستاگرام، یک ابزار رسانه اجتماعی است که جنبه اجتماعی دارد. به عبارتی محتوای فردی را اجتماعی می‌کند تا با دوستان و عموم به اشتراک گذاشته شود.
دبیر همایش روز رسانه‌های اجتماعی در مورد تاثیری که ممکن است اپلیکیشن‌های مبتنی بر موبایل و سرویس‌های OTT بر شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر وب بگذارد گفت: سرویس‌های OTT از منظر ساختاری و ابزاری با شبکه‌های اجتماعی متفاوت هستند. شاید برهم تاثیر کاربری داشته باشند اما باعث کاهش کاربری نخواهد شد.

اپراتورها! نگران باشید
افتاده به هدف نهایی استارتاپ‌هایی مانند وایبر و واتز‌اپ اشاره کرد و گفت: هدف نهایی استارتاپ‌هایی مانند وایبر، واتزاپ این است که جایگزین اپراتورهای بزرگ تلفن همراه شوند نه رقیب شبکه‌های اجتماعی.
وی افزود: اپراتورها باید نگرانی جدی درباره فعالیت سرویس‌های OTT داشته باشند. البته نباید قدرت اپراتورها را در تاثیرگذاری بر بازار نادیده گرفت اما مطمئا نادیده گرفتن سرویس‌های OTT به زیان اپراتورهاست زیرا واقعیت این است که آنها کاربران را جذب کرده‌اند، بنابراین باید قواعد بازی را رعایت کرد و به آنها احترام گذاشت.
علی اکبری‌تبار یکی از سخنرانان دومین همایش روز جهانی رسانه های اجتماعی که دانشجوی دکترای ارتباطات است نیز در مورد آینده اپراتورهای تلفن همراه با توجه به گسترش سرویس‌های OTT گفت: روند پیشرفت تکنولوژی در اغلب زمینه‌ها به این سمت بوده که تا حد ممکن به نیازمندی‌های مخاطب نزدیک شده و ضمن حذف هزینه‌های اولیه، به سمت دریافت هزینه‌های خدمات حرکت کند. با توجه به این موضوع اپراتورهای تلفن همراه باید سریع‌تر بکوشند در راستای کاهش هزینه‌ها و مراحل ابتدایی بهره‌گیری کاربر از خدمات آنها حرکت کنند. از سوی دیگر به دنبال دریافت هزینه از طریق ارایه خدمات متنوع باشند.

شبکه‌های اجتماعی به دنبال تغییرند
علی‌اکبر اکبری‌تبار معتقد است که شبکه‌های اجتماعی به دنبال تغییر مفهوم کاربری شبکه‌های اجتماعی و موبایل هستند. او گفت: در مورد اپلیکیشن‌های فعلی می‌توان گفت امکانات آنها هم‌اکنون شاید قابل مقایسه با امکانات اجتماعی‌ که رسانه‌های اجتماعی در اختیار مخاطب می‌گذارند نیست. اما به عنوان مثال اگر به فیس‌بوک هوم نگاه کنید، می‌بینید به دنبال تغییر مفهوم استفاده از شبکه‌های اجتماعی روی دستگاه موبایل است. به گونه‌ای که کاربر در تمامی لحظات بتواند در جریان رخدادهای شبکه اجتماعی و افرادی که با آنها مرتبط است قرار بگیرد. و یا اگر به تغییرات اپلیکیشن گوگل پلاس توجه کنید، خواهید دید که به سمت استفاده راحت‌تر و نیز سرعت بیشتر پیش رفته است تا به مرور برای کاربر تفاوتی نداشته باشد از کدام وسیله برای استفاده از شبکه‌های اجتماعی استفاده کند؛ کامپیوتر یا موبایل.
وی گفت: طبق رویکردی که اغلب شبکه‌های اجتماعی مانند فیس‌بوک و گوگل‌پلاس دارند، برایشان تفاوتی ندارد کاربر از موبایل برای دسترسی به شبکه آنها استفاده کند یا وب. آنها می‌خواهند کاربر در شبکه آنها حضور فعالانه و تمام وقت داشته باشد. حال با هر ابزاری که ترجیح می‌دهد و در استفاده از آن راحت‌تر است. اکبری‌تبار افزود: البته آنها با هوشیاری تمام ضریب نفوذ گوشی‌های تلفن همراه هوشمند و تبلت‌ها را بررسی می‌کنند و بر اساس آن در تلاش هستند که هر چقدر ممکن است امکانات و تجربه کاربران در شبکه اجتماعی را با هر ابزاری که ترجیح داده و انتخاب کرده است، به حد کامل برسانند.
وی گفت: مهم این است که تولید محتوا در شبکه‌های اجتماعی با توجه به زندگی روزمره کاربران قابلیت افزایش دارد. بنابراین هر چقدر امکان حضور بیشتر کاربر طی فعالیت‌های روزمره او فراهم شود، محتوای بیشتری در شبکه تولید و به اشتراک گذاشته می‌شود. اینجا به شعار ارتباط همه‌جایی (Connect everywhere) نزدیک می‌شویم؛ مخاطب هر جا که هست به شبکه و اینترنت و شبکه‌های اجتماعی مجازی متصل باشد.

فعالیت‌های انتخاباتی و پذیرش غیر رسمی
دبیر همایش روز جهانی رسانه‌های اجتماعی که فردا میزبان کاربران، استادان و فعالان حوزه وب خواهد بود درباره وضعیت شبکه‌های اجتماعی در ایران گفت: طی یک سال اخیر شاید برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در ایران نقطه شگرفی در زمینه استفاده از شبکه‌های اجتماعی توسط کاربران ایرانی باشد. طرفداران و ستادهای نامزدها با فعالیت جدی و رسمی در شبکه‌های اجتماعی شور انتخاباتی را در شبکه‌های اجتماعی ایجاد کردند و گسترش دادند.
افتاده گفت: فعالیت‌های انتخاباتی یازدهمین دوره ریاست جمهوری این واقعیت مهم را نشان داد که نادیده گرفتن شبکه‌های اجتماعی اشتباه است. زیرا مردم به خصوص جوانان بیشتر از این شبکه‌ها تاثیر می‌پذیرند تا رسانه‌های رسمی مانند تلویزیون و مطبوعات!

او افزود: هم‌اکنون صفحات دکتر روحانی، رییس‌جمهور منتخب و دکتر قالیباف شهردار تهران در این رسانه‌ها به طور جدی بعد از انتخابات نیز فعال است. باید گفت که در این فضا نیز بسیار تاثیرگذار هستند. وی در مورد استقبال کشورهایی مانند لبنان و پاکستان از رسانه‌های اجتماعی و فعال بودن سیاستمداران‌شان در این شبکه‌ها گفت: در ایران ابتدا باید بحث رسمیت بخشیدن به رسانه‌ها اجتماعی در کشور حل شود بعد به استفاده سیاستمداران و نخبگان داخلی پرداخت. در حال حاضر با توجه به انتخابات ریاست جمهوری که در کشور برگزار شد، فعال بودن اکانت‌های کاندیداها در رسانه‌های اجتماعی چون توییتر، فیس‌بوک و اینستاگرام نشان می‌دهد آنها فضای غیررسمی این رسانه‌ها را جدی گرفته‌اند هر چند که آنها فیلتر هستند.
با توجه به چنین تاثیرگذاری، چرا شبکه‌های اجتماعی ایرانی موفقیتی در جذب کاربران به دست نیاوردند؟ دبیر همایش روز رسانه‌های اجتماعی در این باره گفت: بحث اعتماد به شبکه‌های اجتماعی داخلی، یک بحث جدی است. کاربران ایرانی همیشه به درست یا به غلط از در دسترس بودن اطلاعات‌شان و دستیابی آسان به آنها در سرویس‌های داخلی می‌ترسند. در حالی که اگر بدانند کشورهای دیگر هم ممکن است از اطلاعات آنها استفاده کند، باز از سرویس‌های آنها استفاده می‌کنند. این همان نکته فرهنگی است که بین جنس ایرانی و خارجی وجود دارد!

افتاده گفت: البته یادمان نرود که این مشکل تنها در کشور ما وجود ندارد. در بسیاری از کشورها شبکه‌های اجتماعی محلی موفق نبودند و فیس‌بوک و توییتر رتبه‌های بالاتری نسبت به آنها دارند چراکه کاربران اعتماد بیشتری به آنها دارند. نکته اینجاست که محتوایی که در سرورهای این شبکه‌ها ذخیره می‌شود تحت قوانین و مقررات ایالات متحده آمریکاست نگهداری می‌شود نه ایران.
اکبری‌تبار معتقد است هر سازمان و نهادی در بخش دولتی و غیردولتی، حتی افراد حقیقی تلاش می‌کنند شبکه‌‌‌ای مختص خود داشته باشند و کاربرانی را به خود جذب کنند. وی گفت: نکته قابل توجه این است که ضریب نفوذ و استفاده شبکه‌های خارجی قوی مثل گوگل پلاس به شدت در حال افزایش است. دلیل این امر هم راحتی هر چه بیشتر در استفاده از این شبکه‌ها، قوت اپلیکیشن‌ها و ابزارهای دسترسی به این شبکه‌هاست که روزبه‌روز در حال افزایش است و توان رقابت شبکه‌های داخلی ایرانی برای مقابله با شبکه‌های خارجی و جذب مخاطبان را به مرور کاهش می‌دهد.

دیرپذیریم
اکبری‌تبار در مورد پذیرش شبکه‌های اجتماعی در ایران از سوی دولتمردان گفت: تصمیم‌گیری‌ها و اقدامات در ایران در برخی زمینه‌ها فرآیند طولانی‌تری نسبت به بسیاری از کشورهای دیگر دارد. این امر شامل شبکه‌های اجتماعی نیز می‌شود. همچنین ملاحظاتی که در اتخاذ این نوع تصمیمات در نظر گرفته می‌شود نیز معمولا گسترده‌تر است که فرآیند عکس‌العمل را وقت‌گیرتر و زمان‌بر می‌کند.
وی با اشاره به تاسیس شورای عالی فضای مجازی گفت: تصمیم رهبر جمهوری اسلامی ایران در ایجاد شورای عالی فضای مجازی یکی از اقدامات برای کاهش زمان‌ تصمیم‌گیری بوده است که آن نیز متاسفانه تاکنون به نتیجه اجرایی قابل توجه نرسیده است. امید است که با پیگیری و فعال‌سازی سازمان‌های چابک‌تر و سریع‌تر، فرآیند اتخاذ تصمیمات و اجرای آنها سریع‌تر شود.

فیلترینگ
حضور نامزدهای ریاست جمهوری در شبکه‌های اجتماعی و فعالیت‌های انتخاباتی ستادهای آنها در این شبکه‌ها طی برگزاری یازدهمین دور از انتخابات ریاست جمهوری، کاربران را نسبت به فیلتر بودن این شبکه‌ها بیش از گذشته حساس کرد. افتاده در این باره گفت: فیلتر شدن شبکه‌های اجتماعی اصولا باید توسط خانواده‌ها انجام شود، بحثی که امروز تحت عنوان فیلترینگ سفید مطرح است. یعنی خانواده خود بایدها و نبایدهای حریم شخصی‌شان را رسم می‌کنند که البته این امر ناقض نظارت دولت براین بخش نیست. زیرا حتی در ایالات متحده آمریکا که مدعی دموکراسی آزاد است، اخباری که جدیدا منتشر شد نشان داد که آنها نیز به طور غیر قانونی محتوای شبکه‌های اجتماعی را رصد و کنترل می‌کنند.
وی گفت: به نظر من افزایش سواد رسانه‌ای بهترین راه‌حل برای مبارزه با پیامدهای منفی شبکه‌های اجتماعی است. مسلما شبکه‌های اجتماعی علاوه بر کارکردهای مثبت مانند یک چاقوی دو لبه، پیامدهای منفی نیز دارند.

دبیر همایش روز جهانی رسانه‌های اجتماعی درباره فیلترینگ در ایران گفت: یادمان نرود محدودیت، خلاقیت می‌آورد! کاربران ایرانی نشان داده‌اند که اگر محدودیتی برای آنها اعمال شود راه جایگزینی برای دور زدن آن محدودیت پیدا می‌کنند.
اکبری‌تبار در مورد شیوه‌ای که می‌تواند جایگزین فیلترینگ باشد گفت: برای جایگزین کردن شیوه‌ای به جای فیلترینگ یکی از راهکارهای عمده‌ای که خود شبکه‌های اجتماعی مجازی به کار می‌برند، نظارت اجتماعی است. هر چقدر تعداد کاربران این شبکه‌ها افزایش می‌یابد و حجم محتوای تولیدی زیاد می‌شود، فرآیند نظارت بر این محتوا و فعالیت کاربران نیز پیچیده‌تر و گسترده‌تر شده و نیازمند اختصاص منابع بیشتر می‌شود. تیم‌ مدیریتی این شبکه‌ها محدوده‌ها و خطوط قرمزی را در پرایوسی پولیسی عضویت هر شبکه قرار داده‌اند. اما به طور کلی این شبکه‌ها به مرور به سمت نظارت‌های الکترونیک از طریق هوش مصنوعی و الگوریتم‌های شناسایی عکس و فعالیت‌های کاربران و نیز از سوی دیگر نظارت اجتماعی حرکت می‌کنند. به این معنا که کافی است دکمه‌ها و امکاناتی نظیر ریپورت کردن و بلاک کردن را در اختیار کاربران علاقه‌مند که وقت خود را به طور اتوماتیک برای شبکه و فعالیت در آن مصرف می‌کنند قرار دهند تا نقش ناظران داوطلب شبکه را برای تیم مدیریتی ایفا کنند. البته در اینجا بحث استفاده نابجا و یا غیرمعمول از این ابزارهای نظارتی نیز وجود دارد که موضوع بحث دیگری است. اما این نوع نظارت اجتماعی، سرعت عکس‌العمل را به شدت افزایش داده و انرژی اختصاص داده شده از سوی تیم مدیریت شبکه برای نظارت را به شدت کاهش می‌دهد.

همایش روز رسانه‌های اجتماعی
افتاده درباره دومین همایش روز جهانی رسانه‌ که فردا کار خود را آغاز می‌کند گفت: رویکرد همایش امسال، رسانه‌های اجتماعی در سازمان است. همایش امسال این هدف را دنبال می‌کند که به طور مشخص رسانه‌های اجتماعی در سازمان‌های دولتی و خصوصی چه کاربرد و کارکردی دارند. این همایش به دنبال پرداخت علمی به رسانه‌های اجتماعی در ایران است.
وی افزود: شاید یکی از ضرورت‌های فرهنگ سازی در این حوزه برگزاری همایش‌هایی این چنین باشد، اما کافی نیست! باید سایر رسانه‌ها مانند صدا و سیما، روزنامه‌ها، مجلات و غیره نیز در این زمینه به ما کمک کنند. ما به عنوان پژوهشگران این حوزه وظیفه ذاتی خود که برگزاری یک رویداد علمی است را انجام می‌دهیم و دست سایرین را برای فعالیت در این حوزه نیز می‌فشاریم.

اکبری‌تبار نیز با اشاره به محور دومین همایش روز جهانی رسانه‌های اجتماعی گفت: همین که بحث استفاده از رسانه‌های اجتماعی در سازمان به عنوان محور اصلی همایش امسال روز جهانی رسانه‌های اجتماعی در نظر گرفته شده، این نوید را می‌دهد که در سال‌های آتی نیز این همایش با بررسی و پرداختن به عرصه‌های مختلف و مهم، به دنبال معرفی کارکردها و کاربردهای رسانه‌های اجتماعی در آن عرصه‌ها باشد. همچنین صاحب‌نظران و تصمیم‌گیران متوجه کاربردها و نقاط قوت و مثبت این ابزارها در کنار تهدید‌های آنها باشند. امیدواریم فضای توجه به ابزارهایی مانند شبکه‌های اجتماعی به مرور خاکستری شده و از سیاه کامل در آید و با در نظر گرفتن کارکردهای ممکن این نوع ابزارها به فکر بهره‌گیری از آنها به همراه کنترل آسیب‌های آنها باشیم.