مصرف اطلاعات بر حسب زمان
حتماً برایتان پیش آمده که در هنگام کار با کامپیوتر همزمان موسیقی گوش کنید یا موقع خواندن روزنامه، تلویزیون هم روشن باشد و نیم‌نگاهی هم به تصاویر آن داشته باشید، در این حالت شما در حال مصرف اطلاعات از دو رسانه مختلف در یک زمان واحد هستید.
در این گزاش یک ساعت استفاده از اطلاعات از دو رسانه مختلف، به اندازه دو ساعت مصرف رسانه‌ای محاسبه شده و به عبارتی یک شبانهروز با قابلیت مصرف اطلاعات بیشتر از ۲۴ ساعت در نظر گرفته شده. این چنین است که مصرف میانگین روزانه حدود ۱۲ ساعت اطلاعات آن هم تنها برای موارد غیر کاری قابل پذیرش به نظر می‌رسد. یک میلیارد و ۲۷۳ هزار ساعت زمانی است که برای مصرف همه شهروندان در طول سال محاسبه شده است.
توزیع این مصرف بین رسانههای مختلف در شکل(۲) ترسیم شده است.
تلویزیون همچنان رسانه اول شهروندان امریکایی است و مصرف انواع مختلف پیام‌های تلویزیونی به طور میانگین در طول روز ۵ ساعت زمان به خود اختصاص می‌دهد و ۴۰ درصد مصرف رسانه‌ای را شامل می‌شود. پس از تلویزیون رادیو و پس از آن ارتباطات کامپیوتری قرار دارند که هر کدام حدود ۲ ساعت زمان صرف دریافت پیام از آنها می‌شود. زمان صرف شده برای بازی‌های کامپیوتری، تلفن، رسانههای چاپی، موسیقی و فیلم به ترتیب در ردههای بعدی قرار گرفته‌اند.
مصرف اطلاعات بر حسب کلمه
معیار دیگر برای سنجش مصرف اطلاعات، شمارش تعداد کلمات یک پیام رسانه‌ای است. در این میان طبیعتاً رسانههای مبتنی بر متن مکتوب مانند مطبوعات، کتاب‌ها، وب و رسانههای مبتنی بر متن شفاهی مانند تلویزیون و فیلم‌های سینمایی رقم قابل توجهی خواهند داشت و رسانه‌هایی که در آنها متن کمتری مصرف می‌شود مانند بازی‌های کامپیوتری و موسیقی‌های بی‌کلام نسبت کمتر.
مصرف تعداد کلمات از منابع مختلف رسانه‌ای که در سال ۱۹۸۰ حدود چهار هزار و ۵۰۰ تریلیون کلمه محاسبه شده بود در سال ۲۰۰۸ به ۱۰ هزار و ۸۴۵ تریلیون کلمه در سال رسیده که افزایش بیش از دو برابر را نشان می‌دهد. سهم هر شهروند به طور میانگین روزانه مصرف ۱۰۰ هزار و ۵۶۴ کلمه است. توزیع مصرف بر حسب کلمه در شکل (۳) ترسیم شده است.
در مصرف بر حسب تعداد کلمه نیز همچون مصرف بر حسب زمان، رسانههای سنتی همچنان پیشتاز هستند و مجموع مصرف تلویزیونی و رادیویی بیشتر از نیمی از جدول را دربرگرفته است. تلویزیون با سهمی حدود ۴۵ درصدی در صدر جدول قرار دارد.
در بین انواع پخش‌های تلویزیونی نیز، تلویزیون کابلی بیشترین سهم و تلویزیون موبایل کمترین نقش را دارد. در رده دوم، ارتباطات کامپیوتری قرار می‌گیرند که حدود ۲۷ درصد مصرف اطلاعات بر حسب کلمه را شامل می‌شوند. در بین انواع مصارف کامپیوتری بیشترین تبادل کلمه در استفاده از وب، ایمیل و مواردی از این قبیل اتفاق می‌افتد. رادیو با ۱۰ درصد و رسانههای چاپی با حدود ۹ درصد در ردههای سوم و چهارم قرار دارند. از میان رسانههای چاپی، بیشترین سهم به ترتیب به مجله‌ها، کتاب‌ها و روزنامه‌ها اختصاص دارد. تلفن، بازی‌های کامپیوتری، موسیقی و فیلم در ردههای انتهایی مصرف اطلاعات بر حسب کلمات قرار گرفته‌اند.
مصرف اطلاعات بر حسب بایت
در عصر دیجیتال که همه چیز قابل تبدیل شدن به «صفر و یک» است و رسانههای سنتی از قبیل رادیو، تلویزیون، مطبوعات و موسیقی نیز از طریق رسانههای دیجیتالی قابل دریافت هستند، شاید سخن گفتن به زبان «بیت» و «بایت» ملموس‌تر باشد. پس علاوه بر سنجش اطلاعات مصرف شده بر حسب زمان و کلمه، مصرف رسانه‌ای از جنبه اطلاعات تبادل شده بر حسب بایت نیز سنجیده شده است.
برای انجام مقایسه و محاسبه دقیق‌تر، مصرف رسانههای آنالوگ نیز به ارقام دیجیتالی تبدیل شده است. کل اطلاعات مصرف شده در سال معادل ۳ و ۶۴۵ هزارم زتابایت محاسبه شده است. این رقم معادل حدود ۲۰ برابر ظرفیت همه حافظه‌های کامپیوتری دنیا در سال گذشته است. سهم هر شهروند مصرف روزانه ۳۳.08 گیگابایت است. این رقم معادل حجم حدود هفت دی.وی.دی است. به عبارتی هر شخص در طول روز اطلاعاتی معادل حجم هفت دی.وی.دی یا حدود یک‌پنجم حافظه یک دستگاه نوت‌بوک معمولی مصرف می‌کند. بخش عمده این رقم قابل توجه مربوط به مصرف اطلاعات بصری است. شکل (۴) نشان می‌دهد بازی‌های کامپیوتری موفق شده‌اند پیشتازی تلویزیون در مصرف رسانه‌ای شهروندان در این بخش را پشت سر بگذارند.
میتوان گفت بازی‌های کامپیوتری، تلویزیون و فیلم‌های سینمایی، آنچنان بخش گسترده‌ای از حجم اطلاعات ردوبدل شده را به خود اختصاص داده‌اند که جایی برای دیگر رسانه‌ها باقی نمانده است.
بازی‌های کامپیوتری (حدود ۵۴ درصد)، تلویزیون (حدود ۳۵ درصد)، فیلم سینمایی (حدود ۱۰ درصد) و پس از آن رادیو، کامپیوتر، موسیقی، تلفن و رسانههای چاپی هر کدام با کمتر از یک درصد در جدول قرار گرفته‌اند. در بین انواع بازی‌های کامپیوتری نیز بازی‌های پیشرفته که برای انجام آنها سخت‌افزار و نرم‌افزارهای خاصی لازم است صدرنشین هستند و پس از آن کنسول‌های بازی قرار گرفته‌اند.
تحول خواندن رسانه‌ای
تحولات تکنولوژی‌های ارتباطی در دو-سه دهه اخیر آنچنان گسترده بوده که شکل‌های مصرف رسانه‌ای را با تغییرات قابل توجهی همراه کرده است. رسانه‌هایی از قبیل پست، تلکس، فکس و تلگرام که تا چند دهه پیش سهم قابل توجهی در ارتباطات داشتند، امروزه جایگاهی ندارند و به حاشیه رفته‌اند و در عوض شکل‌های جدید رسانه‌ای مبتنی بر شبکه‌های ارتباطی قابل دسترس در کامپیوترها و تلفن‌های همراه ایجاد شده‌اند.
کاهش تیراژ مطبوعات و مجله‌ها و روی آوردن این رسانههای سنتی به فضاهای جدید از جمله اینترنت از دیگر تحولات در این حوزه است.
تصور می‌شود با گسترش رسانههای دیداری از قبیل شبکه‌های تلویزیونی و ماهواره‌ای، بازی‌های کامپیوتری، قابلیت‌های جدید عرضه فیلم و موارد این چنینی، خواندن سهم کمتری در مصرف رسانه‌ای شهروندان داشته باشد. اما برخلاف این تصور، میزان خواندن روزانه کمتر نشده بلکه شکل رسانه‌ای آن عوض شده است. اگر در دهه‌های پیش، خواندن مختص به رسانههای چاپی از قبیل مطبوعات، روزنامه‌ها و کتاب بود، امروز بخش قابل توجهی از خواندن در محیط اینترنت اتفاق می‌افتد.
شکل(۵) نشان می‌دهد که سهم رسانههای چاپی در مصرف رسانه‌ای از نیم قرن پیش تاکنون، همواره رو به کاهش بوده است.
اگر این رقم در ۱۹۶۰ حدود ۲۶ درصد و در ۱۹۸۰ حدود ۱۲ درصد بود، در سال ۲۰۰۸ به حدود ۹ درصد رسیده است. اما در مقابل در سال ۲۰۰۸ با رقم ۲۷ درصدی مصرف کلمات در ارتباطات کامپیوتری مواجه هستیم که بخش قابل توجهی از آن از طریق خواندن دریافت شده است.
سرگشتگی در آشفتهبازار اطلاعات
اما چه میزان از این حجم سرسام‌آور اطلاعات در زندگی روزانه شهروندان به کار می‌آید؟ چقدر از آن جنبه اطلاع‌رسانانه دارد و چه میزان از آن سرگرم‌کننده است؟ آیا دریافت این اطلاعات وسیع، زندگی را برای شهروندان امروزی بهتر کرده است؟ یک قرن پیش که خبری از دستگاه‌های پیشرفته تکنولوژیکی نبود و دریافت اطلاعات رسانه‌ای در بهترین حالت ساعاتی برنامه رادیویی و احیاناً مطالعه روزنامه یا کتابی را شامل می‌شد، فرصت تفکر بیشتری برای انسان باقی نمی‌ماند؟
دریافت حجم گسترده‌ای از اطلاعات در طول شبانهروز، حتی اگر شامل دانسته‌های مفید و به‌دردبخور باشد و دانش را افزایش دهد به همان نسبت توانایی تفکر عمیق را از انسان می‌گیرد.
بمباران اطلاعاتی رسانه‌ها در عصر جدید همان طور که گزارش نشان می‌دهد، نیمی از شبانهروز انسان امروزی امریکایی را شامل می‌شود. در زندگی روزانه‌ای که نیمی از آن صرف دربافت اطلاعات روزانه شود، چه مقدار زمان برای پردازش و تفکر درباره این اطلاعات باقی می‌ماند؟
چنین تبعاتی از جمله نگرانی‌هایی است که درباره جامعه اطلاعاتی شده جدید وجود دارد و با عناوینی شبیه «اضافهبار اطلاعاتی» به عنوان اثرات سوء جامعه اطلاعاتی دسته‌بندی می‌شود.
به نظر می‌رسد دنیای امروزین مدرن یا به تعبیری پست‌مدرنِ مملو از رسانه‌ها و پیام‌های ارتباطی هر چند با دستاوردهای تکنولوژیکی گسترده‌ای همراه بوده، اما این پیشرفت‌ها لزوماً آسایش و زندگی بهتری را برای بشر به دنبال نداشته است.
خستگی‌های جسمی و روحی و آشفتگی‌های روانی در کنار از دست دادن قدرت تفکر عمیق و در نتیجه تصمیم‌گیری‌های بدون پشتوانه فکری کافی و عمل بر اساس آنها در زندگی روزانه، تنها بخشی از پیامد‌های این بمباران اطلاعاتی است. این آشفتهبازار اطلاعاتی مطمئناً مورد توجه اصحاب قدرت، اعم از سیاستمداران و صاحبان سرمایه نیز قرار دارد تا بتوانند با تولید رسانه‌ای هدفمندشان، حداکثر منافع خود را از این فضا تأمین کنند.
چنین نگرانی‌هایی است که اندیشمندان انتقادی را به واکنش واداشته و برای مقابله با این بازار آشفته و نجات شهروندان از دفن شدن زیر انبوه اطلاعات مفید و غیر مفید، مفاهیمی مانند «سواد انتقادی»، «سواد رسانه‌ای» و «سواد دیجیتالی» را مطرح کرده‌اند؛ مفاهیمی که در فرصتی دیگر بدان‌ها نیز خواهم پرداخت.
