دامنه‌هاي اينترنتي كشوري: مسايل ملي، منطقه‌اي و بين‌المللي
دکتر سياوش شهشهاني
(پژوهشگاه دانش‌هاي بنيادي ـ واحد ثبت دامنه ir. دانشگاه صنعتي شريف)
بحث را با تعريف آغاز مي‌كنيم. چند نمونه نشاني اينترنتي را در نظر مي‌گيريم:
Mail.nic.ir
maryam@alborz.palangestan.com
www.cars.mitsui-corporation.jp
sadaf.islab.org
بخشي كه پس از علامت @ ظاهر مي‌شود و در بالا زير آن خط كشيده شده است دامنه (domain) اينترنتي نام دارد. از دامنه به عنوان نشاني اينترنتي سيستم‌هاي متصل به شبكه اينترنت استفاده مي‌شود. در واقع سخت‌افزارهاي متصل به شبكه اينترنت داراي نشاني عددي متشكل از چهار بخش، مانند 194.225.70.81 موسوم به عدد IP هستند كه هر يك از چهار جزء عددي بين 0 و 255 است، ولي از آنجا كه به خاطر سپردن اين نشاني‌هاي عددي ساده نيست، معمولاً از يك جايگزين گوياتر، كه همان دامنه باشد، استفاده مي‌شود. جزء منتهي‌اليه سمت راست هر دامنه (در بالا، به ترتيب ir، com، jp و org) دامنه بالاترين مرتبه (top level domain، به اختصار TLD ) ناميده مي‌ِشود. بحث حاضر به تمامي در مورد TLDهاست.
TLDها به دو دسته تقسيم مي‌ِشوند: دامنه بالاترين مرتبه نوعي (generic top level domain، يا به اختصار gTLD )، و دامنه بالاترين مرتبه كد كشوري (country code top level domain، يا به اختصار ccTLD). مقصود از كد كشوري اختصار دو حرفي نام كشورها و نواحي ديگر است كه در فهرست سازمان استاندارد جهاني، ISO 3166-1 درج شده‌آند مانند: uy, tv, jp, ir، كه به ترتيب كد اختصاري ايران، ژاپن، جزيره تووالو (در اقيانوس آرام) و اوروگوئه هستند. فهرست ISO 3166-1 شامل 243 كد اختصاري است. علاوه بر اين فهرست، اخيراً كد eu (معرف اتحاديه اروپا) نيز به فهرست ccTLDها افزوده شده است. بحث ما در اينجا عمدتاً پيرامون ccTLD و مسايل مديريتي آن در سطوح ملي، ناحيه‌اي و جهاني است ولي بخشي از اين گفتگو مورد gTLDها را نيز فرا خواهد گرفت.
مقررات دامنه
به طور كلي، مقررات حاكم بر نظام اينترنت عموماً به طور تدريجي، از پايين به بالا، و در طي بحث‌هاي طولاني كارشناسانه شكل مي‌گيرد. شركت در اكثر اين بحث‌ها براي عموم آزاد است، مدرك تحصيلي و مليت خاصي موردنياز نيست، و تنها لازمه ورود به اين مذاكرات دسترسي به اينترنت است. وقتي بحث در مورد يك موضوع به اجماع نظر مي‌رسد، حاصل بحث به صورت سندي به نام (Request RFC for Comment) توسط سازمان IETF ( Internet Engineering Task Force) شماره‌گذاري و ثبت مي‌شود. RFCها عملاً نقش قوانين و مقررات حاكم بر مراوده اينترنتي را دارند و دست‌اندركاران اينترنت تا زماني كه يك RFC رسماً جاي خود را به RFC جديدتري در همان نداده باشد خود را ملزم به رعايت آن مي‌دانند. امور فني ثبت دامنه در چند RFC كه در دوران اوليه اينترنت نوشته شد مشخص شده‌اند و تغيير چنداني تاكنون در آنها صورت نگرفته است. مقررات عمومي و مديريتي حاكم بر نظام ثبت دامنه در RFC 1591 كه در ماه مارس 1994 منتشر شد جمع‌آوري شده‌اند. اين RFC كه توسط جاناتان پوستل (Jonathan Postel) (1998-1943) جمع‌بندي و به تحرير در آمد حاوي توصيه‌ها و اصولي است كه دست آورد تجربه دست‌اندركاران اينترنت از زمان ابداع نظام دامنه تا سال 1994 بود. پوستل كه خود نقش مهمي در اين دوره از تكامل اينترنت داشت عملاً سازمان IANA (Intenet Assigned Numbers Authority) را كه وظيفه تخصيص دامنه‌ها و شماره‌هاي اينترنتي را به عهده دارد اداره مي‌كرد و شخصاً تخصيص بيشتر TLDهاي كشوري و نوعي به سازمان‌ها يا اشخاص را تا قبل از مرگش در سال 1998 انجام مي‌داد. سند RFC1591 هنوز تنها سند بالامناقشه در مديريت عمومي نظام TLDها محسوب مي‌شود هرچند كه چنانكه خواهيم ديد بعضي اصول و توصيه‌هاي آن عملاً منسوخ شده‌اند. در RFC1591 هفت gTLD موجود در آن زمان يعني:
Com, net, org, edu, gov, mil, int
و نيز استفاده از فهرست ISO 3166 براي دامنه‌هاي دو حرفي كشوري ذكر و توصيف شده است. لازم به ذكر است كه اولين ثبت دامنه تحت دامنه com در سال 1984 صورت گرفت و اولين مجوزهاي دامنه كشوري (uk براي بريتانيا و us براي ايالات متحده) در سال 1985 صادر شد.
مقررات و محدوديت‌هايي كه همه TLDها يا همه ccTLD ملزم به رعايت آن باشند بسيار اندك است. الزامات فني محدوديت‌هايي را در شكل دامنه ايجاب مي‌كنند، مثلاً فقط مي‌توان از حروف الفباي لاتين، ارقام 0 تا 9 و خط تيره در نام دامنه استفاده كرد. اخيراً اين محدوديت نيز معمول شده است كه نمي‌توان تواماً در مكان‌هاي سوم و چهارم قطعه‌اي كه بلافاصله در سمت چپ TLD قرار دارد از خط تيره استفاده كرد، مثلاً دامنه‌اي به شكل xy--z63.ir ممنوع است. محدوديت اخير بدين سبب است كه حضور خط تيره در مكان‌هاي سوم و چهارم استفاده از قرارداد يوني‌كد (Unicode) براي دامنه‌هاي به حروف غيرالفباي لاتين را خبر مي‌دهد كه مقوله‌اي جديد در مبحث دامنه است.
ذكر چند وظيفه و نقش سازمان IANA به جهت ارجعات بعدي لازم است:
1- توزيع شماره‌هاي IP كه قبلاً به آن اشاره شد يكي از مسئوليت‌هاي اين سازمان است. توزيع كلان اين شماره‌ها مدت‌ها قبل صورت گرفت و اكنون اين شماره‌ها ميان چهار سازمان ثبت اينترنتي منطقه‌اي تقسيم شده‌اند كه اين چهار سازمان عبارتند از: LACNIC (مسئول آمريكاي لاتين و ناحيه درياي كارائيب)، و RIPE (مسئول اروپا، آسياي غربي و مركزي و شمال آفريقا).
2- هماهنگي ثبت مشخصات به روز سازمانهاي مسئول TLDها در كارگزارهاي پايه (Root Servers) كه مرجع نهايي مراجعه براي يافتن نشاني‌هاي اينترنتي است نيز به عهده IANA است. توضيح اينكه هر TLD (اعم از gTLd يا ccTLD) يك متولي منحصر به فرد دارد. و مشخصات فني و حقوقي اين متوليان در سيزده كارگزار پايه نگاهداري مي‌شوند. از اين سيزده كارگزار پايه، ده كارگزار در كشور امريكا (شش تا در حوالي شهر واشنگتن و چهار تا در كاليفرنيا) و سه‌تاي ديگر در كشورهاي ژاپن، سوئد و انگلستان قرار دارد. مجوز دامنه كشوري ir (براي ايران) در فروردين 1373 (اوريل 1994) به پژوهشگاه دانش‌هاي بنيادي (در آن زمان مركز تحقيقات فيزيك نظري و رياضيات) اعطا شد. اعطاي مجوز دامنه اينترنتي به كشور ايران در ابتدا با مخالفت يكي از عوامل مؤثر بنياد ملي علوم آمريكا (NSF) كه در آن زمان نظارت عاليه اينترنت را به عهده داشت روبرو شد ولي با حمايت جامه اينترنتي در آمريكا و جهان عملي گرديد.
دوران رشد و بحران (1998-1994)
در ابتدا توزيع و تخصيص دامنه‌هاي اينترنتي موضوع چندان غامضي به نظر نمي‌رسيد. پوستل اساساً مدل دانشگاهها و مراكز تحقيقاتي، ادارات دولتي و سازمانهاي غيرانتفاعي و بين‌المللي را مدنظر داشت كه همه ساختاري سلسله مراتبي دارند و براي آنها نام دامنه چيزي يك وسيله شناسايي نيست. مثلاً نشاني sina.sharif.ac.ir نمايشگر كارگزاري به نام "سينا" در دانشگاه صنعتي شريف است كه يك مؤسسه علمي است (ac:academic) و در ايران قرار دارد. اينگونه مؤسسات معمولاً در مقام رقابت با يكديگر بر سر نام دامنه نيستند مگر در موارد استثنايي كه دو سازمان نام اختصاري مشترك داشته باشند. به علاوه در ابتدا استفاده مالي و تبليغاتي چنداني نيز در اين امر متصور نبود. در مورد سه دامنه نوعي net, com و org، نقش هر يك در RFC 1591 به صراحت مشخص شده است. دامنه com مخفف commercial و صراحتاً براي سازمانهاي تجاري پيش‌بيني شده بود. net صرفاً براي سازمانهاي ارائه‌كننده خدمات اينترنتي و شبكه منظور شده و در RFC 1591 قيد شده بود كه اين سازمان‌ها نبايد براي مشتريان خود تحت آن دامنه تعريف كنند، و org براي آن واحدهايي در نظر گرفته شده بود كه خواهان دامنه نوعي باشند و در شش رسته ديگر نوعي نگنجند.
آنچه اين نظم ساده را فرو ريخت رشد غيرمنتظره اينترنت بخصوص در زمينه تجارت الكترونيك بود. رشد تجارت الكترونيك خود با اتكا به وب گرافيكي جامع عمل پوشيد. وب در اواخر دهه 80 قرن بيستم در مركز هسته‌اي اروپا در ژنو (CERN) براي تبادل داده‌هاي عظيم تحقيقات تجربي ابداع شد و نخست صورت گرافيكي نداشت. در فوريه 1993 اولين واسط گرافيكي به نام MOSAIC عرضه گرديد و در سال 1995 صورت متحول‌شده MOSAIC به نام NETSCAPE براي استفاده ساده و مؤثر در اختيار عام قرار گرفت. از آن پس داشتن يك وب گاه با نشاني www. _____.TLD براي يك واحد تجاري تجاري عرصه‌اي براي تبليغات و حتي فروش به كمك كارت اعتباري را فراهم آورد و رشد انفجارگونه تجارت الكترونيك و تعداد دامنه‌هاي اينترنتي به وقوع پيوست. همراه پيوست. همراه با اين تحول انبوهي از مسايل حقوقي در زمينه ثبت اسامي و علائم و نيز حفاظت از مالكيت معنوي دامنگير تخصيص دامنه‌هاي اينترنتي شد. پديده‌هاي زير را مي‌توان به عنوان ويژگي‌هاي برجسته دوره پنج ساله 1998-1994 برشمرد:
1- رشد فوق‌العاده تعداد دامنه‌هاي نوعي در مقابل رشد كند تعداد دامنه‌هاي كشوري. از آنجا كه مرجعي براي تحقيق احراز شرايط كسب بعضي دامنه‌هاي نوعي مانند net, com و org وجود نداشت و اساساً شرايط لازم نيز به هر حال بسيار ساده بود، سيل هجوم متقاضيان بخش خصوصي به اين دامنه‌ها سرازير شد. به علاوه ظاهر بين‌المللي اين دامنه‌ها و عدم وابستگي ظاهري به كشور خاص نيز جاذبه‌اي براي شركت‌هايي بود كه در عرصه فناوري‌هاي جديد پا مي‌گذاشتند و دعوي بين‌المللي بودن داشتند. در سالهاي آخر قرن بيستم داشتن دامنه "دات كام" (.com) براي بعضي مترادف با ورود به اينترنت تلقي مي‌شد. در مقابل، مديريت‌هاي دامنه‌هاي كشوري كه اكثراً مقررات دقيق‌تر داشتند و براي ثبت يك دامنه مدارك دال بر ارتباط متقاضي با دامنه مورد نظر را مي‌طلبيدند در اين دوره از قافله سريع تجارت الكترونيك جاماندند. به علاوه در بسياري كشورها، به سبب ناروشن بودن برخورد دستگاه حكومتي با پديده اينترنت و فقدان سياست رسمي كشوري، مديريت‌هاي ثبت دامنه با احتياط و محافظه‌كاري در اين وادي قدم برمي‌داشتند.
2- خصوصي‌سازي تمام شئون اينترنت كه از اوايل دهه 1990 شروع شده بود در اين دوره پنجساله شدت يافت و در مقوله دامنه‌هاي اينترنتي نيز اثرگذار شد. اينترنت كه زاده فعاليت‌هاي وزارت دفاع امريكا بود در اوايل دهه 1980 تدريجاً زيرنظر بنياد ملي علوم آمريكا (NSF) به جامعه آكادميك آن كشور و از آنجا به مؤسسات علمي سيار نقاط جهان منتقل شد. در اواخر دهه 1980 روشن شده بود كه يارانه دولتي كفاف توسعه اينترنت حتي در بخش علمي را نمي‌دهد و تدريجاً NSF به مشاركت با بخش خصوصي در اين زمينه پرداخت. ظهور تجارت الكترونيك در نيمه اول دهه 1990 به اين امر سرعت بخشيد. در سال 1992 NSF تخصيص سه دامنه net, com و org را به بخش خصوصي واگذار كرد و از سال 1995 مجوز دريافت حق‌الزحمه براي ثبت اين دامنه‌ها را صادر كرد. همچنان كه ديديم اين حركت موجبات رشد فزاينده ثبت تحت اين دامنه‌ها را فراهم كرد.
3- با رشد تعداد دامنه‌ها، تشابه اسمي سازمانهاي مختلف و امكان پيش خريد و بورس بازي بر سر اسامي مطلوب، اينترنت دچار توده‌اي از مسايل حقوقي، مالكيت معنوي، و دعوي‌هاي ثبتي شد. عده‌اي با خريد امتياز دامنه‌هايي كه نام شركت‌هاي بزرگ يا محصولات معروف بود و بازفروشي امتياز اين دامنه‌ها، بازار ثروت‌اندوختن از راه دلالي دامنه را دامن زدند، عده‌اي ديگر با ثبت دامنه‌هاي مشابه سازمانهاي معروف مشتريان بالقوه آن سازمان‌ها را به سوي وبگاههاي خود سوق دادند، و بالاخره امكان انواع مختلف سوء استفاده تجاري در عرصه‌اي كه در آن جايگاه نفوذ مقررات ثبتي روشن نبود شكل گرفت. اين پديده يكي از عوامل مهمي بود كه منحصر به كوششهايي براي شكل‌دادن نوعي نظام حقوقي و داوري جهاني در مورد دامنه‌هاي اينترنتي گرديد.
4- رشد اينترنت در خارج از ايالات متحده به خصوص در اروپاي غربي و كشورهاي اقيانوس آرام، ماهيت ذاتاً جهاني اينترنت، و ارتباطات وسيع بين‌المللي دست‌اندركاران فردي و سازماني اوليه اينترنت، تدريجاً ايجاب مي‌كرد كه سرنخ اوليه اينترنت كه همچنان در ايالات متحده و نزد بنياد ملي علوم آمريكا (NSF) بود به سازمان جهاني‌تري واگذار شود. در اين زمينه كوششهاي بسياري صورت گرفت و شرايط مناسبي نيز فراهم آمده بود كه يك سازمان مستقل از دولت‌ها در جوار سازمان مالكيت معنوي (WIPO) در ژنو به منظور هدايت كلي تخصيص دامنه‌هاي اينترنتي ايجاد شود ولي اختلافات دروني اين برنامه را نقش برآب كرد.
سرانجام در سال 1998 وزارت بازرگاني ايالت متحده كه توليت اينترنت را از NSF به ارث برده بود پايه‌گذار تأسيس سازماني به نام ICANN (Internet Corporation for Assigned Names and Numbers) به منظور هدايت امور دامنه‌هاي اينترنتي، شماره‌هاي اينترنتي و حراست از كارگزارهاي پايه گرديد و سرپرستي امور IANA را به آن واگذار كرد.ICANN يك مؤسسه غيرانتفاعي خصوصي ثبت شده در ايالت كاليفرنياست كه مركز آن در ناحيه لس‌آنجلس است. هيأت مديره مؤسس آن را عمدتاً دست‌اندركاران قديمي اينترنت كه بسياري از آنها برخاسته از دانشگاههاي جنوب كاليفرنيا بودند منجمله پوستل و وينتون سرف (Vinton Cerf) تشكيل مي‌دادند. هرچند ICANN يك مؤسسه خصوصي است وليكن وجود و ادامه فعاليت آن وابسته به تفاهم‌نامه‌اي با وزارت بازرگاني ايالات متحده است كه به تناوبهاي گوناگون تمديد مي‌شود. در اين تفاهم‌نامه رهنمودهاي كلي زير براي عملكرد ICANN ذكر شده است:
- دارا بودن تركيب و چهره بين‌المللي
- پاسخگويي و احساس مسئوليت نسبت به استفاده‌كنندگان از اينترنت
- كوشش در تأمين و حفظ ثبات نظام فني اينترنت
- تضمين حقوقي ثبتي و مالكيت معنوي
- سياست عدم تمركز و ايجاد جريان تصميم‌گيري از پايين به بالا همچنان كه مشخصه اينترنت بوده است.
تجربه چند ساله نشان داده است كه برآورده كردن توأم اين اهداف كاري بس دشوار و شايد غيرممكن است هرچند كه حركت محسوس و مستمر در راستاي نزيك شدن به تحقق آنها شايد ناممكن نباشد. در بخش بعد به مروري به تجربه ICANN خواهيم پرداخت.
از ICANN به بعد
اولين اقدام مهم ICANN جلب مشاركت سازمان جهاني ماليكت معنوي در تدوين سياست رفع اختلاف منازعات دامنه‌هاي اينترنتي بود، مجموعه‌اي كه به UDRP (Uniform Dispute Resolution Policy) موسوم است. اين مجموعه بلافاصله در مورد دامنه‌هاي com، net و org به اجرا گذاشته شد و در واقع جزء لاينفك موافقتنامه‌اي است كه ثبت‌كننده هر دامنه تحت اين TLDها در بدو ثبت دامنه مي‌پذيرد. طبق اين سياستنامه و مقررات اجرايي آن، فرد يا سازماني كه مدعي است دامنه‌اي كه امتياز استفاده از آن بايد متعلق به او باشد توسط ديگري ثبت شده است، مي‌تواند به تعدادي مرجع داوري خارج از دستگاههاي حقوقي كشوري مراجعه كند. چنانچه شاكي در اثبات ادعاي خود موفق شود، امتياز دامنه موردنظر به او واگذار خواهد شد. اين نظام فاقد امكان تجديد‌نظر‌خواهي است ولي البته حقوق طرفين براي مراجعه به محاكم كشوري همچنان محفوظ است و چه بسا (همچنان كه رخ داده است) دادگاه كشوري رأي هيأت داوري را باطل كند. براي موفقيت، شاكي بايد سه چيز را ثابت كند: (الف) حق خود نسبت به دامنه موردنظر، (ب) فقدان حق‌دارنده امتياز نسبت به دامنه، و (ج) اينكه دارنده دامنه به قصد سوء، دامنه را ثبت كرده و يا پس از ثبت از آن سو،استفاده كرده است. تاكنون هزاران مورد شكايت تحت اين برنامه به نتيجه رسيده است. طرفداران اين نظام به نكات زير به عنوان جنبه‌هاي مثبت UDRP اشاره مي‌كنند:
1- سرعت عمل نسبت به دادگاههاي كشوري،
2- هزينه به نسبت كم (حدود 1500 دلار در هر مورد)،
3- اجتناب از مجازات سنگين براي مدافع خاطي. لازم به ذكر است كه بعضي قوانين كشوري مجازاتهاي به نسبت سنگين براي سوءاستفاده‌كنندگان از دامنه‌هاي اينترنتي پيش‌بيني كرده‌اند. مثلاً طبق مواد 69 و 79 طرح تجارت الكترونيك جمهوري اسلامي ايران، چنانچه سوءاستفاده‌دارنده يك دامنه اينترنتي محرز شود، مجازات حداقل يك سال حبس و جريمه نقدي حداقل بيست ميليون ريال پيش‌بيني شده است. در مقابل، منتقدان UDRP به نكات منفي زير اشاره دارند:
1- حمايت يك جانبه از دارندگان علايم تجاري كه معمولاً واحدهاي ثروتمند جامعه هستند.
2- اعطاي قدرت نامتناسب به دادگاههاي ايالات متحده امريكا. از آنجا كه توليت هر سه دامنه net, com و org در اختيار سازمانهاي امريكايي است، در مواردي يكي از طرفين موفق شده است با ارجاع نهايي مورد به دادگاه امريكايي رأي را به نفع خود بازگرداند.
عليرغم اين اختلاف نظرها، كارايي عملي UDRP موجب شده است كه مؤسسات متولي دامنه‌هاي كشوري نيز با توسل به نوعي سياست رفع اختلاف از محدوديت‌هاي آغازين ثبت دامنه بكاهند و اختلافات احتمالي را به داوريي‌هايي كه خود در آن سهيم نيستند واگذار كنند. ثبت دامنه‌هاي كشوري در جاهايي كه اين سياست اتخاذ شده است جهش چشمگيري داشته است. اخيراً واحد مسئول ثبت دامنه ir باهمكاري سازمان جهاني مالكيت معنوي تنظيم سياستنامه و آيين‌نامه اجرايي رفع اختلاف دامنه‌هاي ir را به انجام رسانده و در آينده نزديك اين سياست به اجرا گذاشته خواهد شد. در اين رابطه مي‌توان به اين نكات در مورد ارجحيت ثبت دامنه كشوري در مقابل ثبت دامنه نوعي نام برد:
1- ثبت هويت ملي
2- خارج‌نشدن ارز از كشور. در اين زمينه لازم به ذكر است كه سازمانهاي متولي دامنه‌هاي نوعي به غير از يك مورد، info، از دامنه‌هاي نوعي جديد، كه در جمهوري ايرلند است، بقيه در ايالات متحده مي‌باشند. ثبت دامنه نوعي نزد اين سازمان‌ها هيچگونه مزيت فني بر ثبت داخلي، مثلاً تحت ir، ندارد كه به مثابه خروج ارز براي خريد كالاي برتر خارجي محسوب شود.
3- امنيت حقوقي. همانطور كه ذكر شد، سازمانهاي متولي هر gTLD، عليرغم ظاهر بين‌المللي اين پسوندها، نهايتاً ملزم به اجراي احكام دادگاههاي كشور متبوع خود هستند. در چند مورد اخير شركت امريكايي Verisign كه متولي com و net است مجبور شد به دستور دادگاه آمريكايي خلاف رأي هيأت داوري بين‌المللي عمل كند. اين موارد و نيز احتمال گسترش دامنه تحريم اقتصادي و تجاري، كه بعضاً در مورد دامنه‌هاي ثبت‌شده توسط ايرانيان به اجرا درآمده است، از جاذبه ثبت دامنه‌هاي نوعي كاسته است. در اين زمينه لازم به ذكر است كه طبق سياست رفع اختلاف تنظيم‌شده براي دامنه ir، تنها دادگاههاي جمهوري اسلامي ايران صلاحيت تجديد نظر در مورد رأي هيات‌هاي داوري بين‌المللي در مورد دامنه ir را دارند.
دلايلي كه در فوق ذكر شد و آزادتر شدن ثبت دامنه‌هاي كشوري در سايه سياست‌هاي عملي و قابل اجراي رفع اختلاف، موجب شده‌اند كه در پنج سال اخير سرعت گسترش دامنه‌هاي كشوري در مقياس جهاني بر آهنگ رشد دامنه‌هاي نوعي پيشي بگيرد. اميد داريم كه با اجراي سياست جديد رفع اختلاف در مورد دامنه ir كه سرعت و سهولت قابل‌ملاحظه‌اي در ثبت اين دامنه ايجاد خواهد كرد، اين پديده رشد در كشور ما نيز بازتاب مناسب پيدا كند.
تحولات اخير
در اين بخش آخر به چند گرايش و رويداد كه پيش‌بيني مي‌شود اثرات آنها در چند سال آينده محسوس شود اشاره خواهيم داشت.
1- تب رقابت براي ثبت دامنه‌هاي كوتاه و به يادماندني كه در سالهاي آخر قرن بيستم به اوج خود رسيده بود به نظر مي‌آيد در ميانگين جهاني فروكش كرده باشد. زماني كه تجارت الكترونيك محدود به تعدادي شركت‌هاي پيشرفته بود و امكان اين وجود داشت كه فرد نشاني اينترنتي چند شركت موردنياز خود را به ذهن بسپارد يا يادداشت كند مدتي است سپري شده است. اكنون استفاده‌كنندگان اينترنت عمدتاً از جايگاههاي جستجو مانند google براي يافتن نشاني سازمانهاي ارائه‌كننده خدمات موردنظر استفاده مي‌كنند و موضوع حائز اهميت براي يك وب‌گاه ظاهر شدن آن در صفحات اول يك جستجو است. بسياري اوقات يك دامنه كوتاه اين نياز را برآورده نمي‌كند. مثلاً شركتي خيالي به نام "حلبي‌سازي قوچان" را در نظر بگيريد. دامنه hsq.ir يا hsq.com براي اين شركت بعيد است خيلي كارساز باشد هرچند كه كوتاه است. ولي halabi-quchan.ir يا halabi-quchan.com امكان مورد اصابت قرار گرفتن را توسط فردي كه در جستجوي حلبي‌سازي يا كارگاههاي واقع در قوچان است افزايش مي‌دهد. بعضي معتقدند كه در آينده (شايد هم‌اكنون) رقابت اصلي معطوف دامنه‌هاي طولاني‌تر و گوياتري خواهد بود كه جستجوگر آنها را به راحتي پيدا كند و به طور دقيق‌تر گوياي ماهيت خدمات واحد دارنده دامنه باشند.
2- همانطور كه در بخش پيش اشاره شد پرونده ICANN از نظر موفقيت در انجام وظايفي كه براي آن پيش‌بيني شده بود و نيز از نظر بين المللي بودن، يعني كمرنگ‌شدن وابستگي به دولت ايالات متحده، همواره مورد بحث و مناقشه بوده است. در اين زمينه ccTLDها بخصوص از نداشتن نقش كافي در اداره ICANN و فشار براي امضاي قرارداد و پرداخت شهريه به سازماني كه نهايتاً وجودش وابسته به تمديد تفاهم‌نامه با يك دولت خاص است ابا داشته‌اند. در سال اخير، به دنبال بحث‌هاي پرتلاطمي كه چند سال است در جريان اس، ICANN اقدام به تجديد سازمان كرد به طوري كه ccTLDها از اين پس در هيأت مديره 15 نفري و هيأت ناظران 6 نفري داراي عضو خواهند بود و به علاوه تشكلي از ccTLDها موسوم به ccNSO ((Country Code Name Supporting Organization))به عنوان يكي از سازمانهاي جانبي نافذ در تصميمات ICANN ايجاد گرديد. اخيراً نيز براي اولين باز يك غيرامريكايي به رياست ICANN انتخاب شد (Paul Twomey) و در حال حاضر تعداد اعضاي امريكايي هيأت مديره ICANN سه نفر است. انتخاب نمايندگان ccTLDها به مناصب ICANN برحسب تقسيمات جغرافيايي سازمان ملل متحد است كه در آن پنج ناحيه آسيا/ استراليا/ اقيانوس آرام، اروپا، آفريقا، آمريكاي شمالي، و آمريكاي لاتين و جزاير درياي كارائيب مشخص شده‌اند. در اين تقسيمات از كشورهاي قفقاز و تركيه در غرب تا كشورهاي اقيانوس آرام در شرق همه در يك گروه هستند. اين دسته‌بندي مشكلاتي را براي كشورهاي غرب آسيا مانند ايران ايجاد كرده است. نخست اينكه ارتباطات اصلي فني و سازماني اين كشورها در گذشته با كشورهاي اروپايي بوده است و احتمالاً در آينده نزديك نيز چنين خواهد بود. دوم اينكه كشورهاي ناحيه اقيانوس آرام تشكل قوي و سازمان‌يافته‌اي دارند كه احتمالاً مركز ثقل گروه جديد خواهد بود و وسعت عظيم قاره آسيا مشاركت مؤثر كشورهاي آسياي غربي را در اين گروه دشوار مي‌سازد. نهايتاً بايد اميدوار بود كه با رشد اينترنت در غر و مركز آسيا يك ناحيه غربي و مركزي آسيا به رسميت شناخته شود ولي تا آن زمان بهتر مي‌بود كه طبق تقسيم‌بندي شماره هاي IP، اين ناحيه و اروپا در يك گروه فعاليت مي‌كردند.
3- در حاشيه "كنفرانس سران جهان درباره جامعه اطلاعاتي" (WSIS) كه اجلاس اول آن در دسامبر سال جاري در ژنو تشكيل خواهد شد حركت‌هايي از سوي اتحاديه مخابراتي جهاني (ITU) به قصد ورود به مديريت دامنه‌هاي اينترنتي مشاهده مي‌شود. اين تحرك در راستاي جايگزين كردن يك نظام "بين‌الدولي" به جاي مديريت پراكنده و بين‌المللي اينترنت است كه شايد مهمترين عامل بالندگي، پويايي و رشد اينترنت بوده است. عليرغم بعضي نارضايتي‌ها با ICANN، كشورهاي داراي نظام اينترنت پويا، تشكل‌هاي جامعه مدني، جوامع علمي دست‌اندركار اينترنت و بخش خصوصي با چنين تغييري كه خلاف جهت شكل يافتن اينترنت و نظام آن است مخالف دارند. اينترنت كه زماني از بطن دستگاه نظامي آمريكا زاده شد، مسيري كند ولي مطمئن در جهت بين‌المللي شدن مي‌پيمايد و تحولات ICANN در چند سالي كه از تأسيس آن مي‌گذرد همواره در جهت كمرنگ‌تر شدن نقش ايالات متحده بوده است. تكامل نظام فني و سازماني اينترنت همواره دموكراتيك، از پايين به بالا، و با پذيرش پيشگامي تكنولوژي بوده است. مهار كردن اينترنت در يك بوروكراسي بين‌الدولتي اين تجربه منحصر به فرد در مشاركت بين‌المللي را بي‌شك در جنين خفه خواهد كرد.
منبع: ايران و جامعه اطلاعاتي
