تعویق‌های مکرر در خصوصی‌سازی مخابرات، ابهام در ابهام
تعویق‌های مکرر در خصوصی‌سازی مخابرات
ابهام در ابهام
م.ر.بهنام رئوف- دنياي اقتصاد
بر اساس آخرین خبرهای شنیده شده و به‌رغم اعلام تاریخ‌های مختلف از سوی مقامات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، هنوز گمانه‌زني‌ها براي تاریخ واگذاری شرکت مخابرات ایران به بورس ادامه دارد. این درحالی است که بر اساس برخی از شنیده‌ها و در حالی که قرار بود این شرکت در یکی از روزهای همین ماه روی تابلوی بورس قرار گیرد، اما گفته می‌شود که احتمالا زمان واگذاری تا مرداد ماه آینده به تعویق افتاده است. در حالی که شفاف نبودن برخی از صورت‌های مالی و ابهامات موجود در روند خصوصی‌سازی این شرکت از سوی مدیران بورسی به عنوان تاخیر در واگذاری این شرکت عنوان می‌شود؛ اما همچنان دلایل برخی از تصمیمات اتخاذ شده در سالن مدیریت این شرکت در‌هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
شروعی کم قدرت
در سال ١٣٨٢ خصوصی‌سازی مخابرات در دستور كار مقامات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات قرار گرفت و كمیسیون خصوصی‌سازی مخابرات در شركت مخابرات مادر، تشكیل شد؛ اما تاكنون یعنی با گذشت بیش از پنج سال از آن تاریخ، هنوز ذی‌نفعان در امور مخابرات كشور، به طور مستقیم مخاطب خصوصی‌سازان قرار نگرفته‌اند و سر گردانند. عباس پورخصالیان از کارشناسان مخابراتی کشور در این باره در ماهنامه تخصصی دنیای مخابرات و ارتباطات ذی‌نفعان در امور مخابرات كشور را به ١١ گروه تقسیم کرده و می‌گوید: «كاركنان و مستمری‌بگیران شامل مدیران فوقانی، میانی و تحتانی به علاوه كارمندان زیر دست ایشان كه به رسمی، قراردادی و بیمه‌ای تقسیم می‌شوند. سهامداران شركت مادر مخابراتی نیز که شامل چند بانك و چند وزارتخانه به علاوه سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی سابق كه صد‌درصد سهام شركت‌های مخابراتی دولتی را در اختیار دارند، مشتریان بزرگ مانند صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران، وزارت نفت و شركت‌های وابسته به آن، وزارت نیرو، راه‌آهن سراسری، شهرداری‌ها و از قبیل كسب‌وكار‌های بزرگ به علاوه نهادهای قوای سه‌گانه نظام و نهادهای حاكمیتی عمومی غیردولتی مثل بنیاد، مشتركان یا Subscribers و كاربران یا Users که شامل كسانی كه دارای اشتراك یك یا چند خط تلفنی ثابت یا همراه هستند که جمعی عظیم از جمعیت كشور را در بر می‌گیرند كه بلا استثناء، ودیعه‌هایی را بابت اخذ اشتراك خود پرداخت كرده‌اند، قطعا از ذی‌نفعان خصوصی‌سازی هستند که هنوز مورد اشاره از سوی مدیران شرکت مخابرات ایران قرار نگرفته‌اند.»
حجم ودایع موجود در نزد مخابرات، رقمی در حدود هشت هزار میلیارد تومان است. علاوه بر مشتركان ودیعه پرداخته، شمار نامعلومی از كاربران سرویس‌های عمومی مخابراتی هستند كه از خدمات استفاده می‌كنند؛ بدون آن كه ودیعه حق اشتراك پرداخت كرده باشند. به باور این کارشناس مخابراتی، صنایع تولیدی مخابرات كشور، شركت‌های هم سپاری و برون سپاری، بهره‌برداران یا Operators و مشتركان و كاربران آنها که در تبع آزادسازی ناقص بخش مخابرات دست كم 6 بهره‌بردار تلفن ثابت و چهار بهره‌بردار تلفن همراه در حال حاضر وجود دارند كه سرویس‌هایی محلی، منطقه‌ای و سراسری عرضه می‌كنند. (چهار بهره‌بردار تلفن همراه عبارتند از: تالیا، ایرانسل، شركت سیار مشاركتی اصفهان و شركت سیار جزیره كیش)، شمار كاربران این بهره‌برداران (اعم از ثابت و همراه) به حدود چهار میلیون اشتراك می‌رسد.
در کنار سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی به علاوه مركز تحقیقات مخابرات ایران و شركت‌های تولیدی و خدماتی غیر ایرانی در عرصه مخابرات نیز از دیگر ذی‌نفعان این بازار محسوب می‌شوند. این در حالی است که در خصوصی‌سازی شركت‌های مخابراتی، گروه‌های عنوان شده فوق، هیچ‌گاه به طور مستقیم مورد خطاب مقامات مخابراتی قرار نگرفته‌اند. در حالی كه اكثر آنها گیرندگان صورتحساب‌های دو ماهانه شركت‌های مخابراتی هستند و در نتیجه ودایعی به این شركت‌ها پرداخته‌اند؛ یعنی ارتباط متقابل دارند. از همه بدتر، كاركنان رسمی، بیمه‌ای و قراردادی داخل شركت‌های مخابراتی، هیچ‌گاه اجازه نداشته‌اند (و نیافته‌اند) در تعامل با مقامات ارشد شركت قرار گیرند و از وضعیت آتی خود، در شرایط خصوصی‌سازی شده مطلع شوند.
اما نکته‌ای که در این بخش از اهمیت بسیاری برخوردار است حجم عظیم ودایع مشترکان تلفن ثابت و همراه در نزد شرکت مخابرات است. ودایع چند هزار میلیارد تومانی که بدون شک سهم بسزایی در توسعه، تجهیز و سود آوری شبکه‌ای داشته است، قرار است دیر یا زود با بهره‌ای بسیار بالا به دست بخش خصوصی واگذار شود. در این بین مشترکان این شبکه که علاوه بر کاربران و مشتریان می‌توان نام سرمایه‌گذاران را نیز به آنها نسبت داد در روند واگذاری و خصوصی‌سازی نه تنها هیچ سهمی از آن نمی‌برند، بلکه طی دوران قبل از خصوصی‌سازی و حتی بعد از آن نیز کوچک‌ترین توجه‌ای به نیازهای آنها نشده و در حقیقت وضع تعرفه‌هایی گزاف (همچون تعرفه پیامک) و نیز اجبار آنها به اعمال برخی از رفتارهای مخالف بر شعور کاربران (همچون اجبار به نصب نرم‌افزار و ارسال پیامک فارسی) نشان از کوچک‌ترین توجهی به اصل مشتری‌مداری در این شبکه بزرگ ندارد.
ودایع دردسر ساز
اما آنچه که در این بین تعجب بسیاری از کارشناسان را برانگیخته است، اصرار مقامات مخابراتی بر هر چه سریع تر واگذار کردن این شرکت بدون پاسخ به سوالات و ابهامات موجود است. همان‌طور که در ابتدای بحث نیز گفته شد در سال ١٣٨٢، خصوصی‌سازی مخابرات در دستور كار قرار گرفت و كمیسیون مربوط به آن نیز در شركت مخابرات مادر تشكیل شد. اما چیزی که در این بین اهمیت دارد، چرخش 180 درجه‌ای مخابراتی‌ها نسبت به ودایع مشترکان خود است. اگر اخبار و وقایع را از سوی رسانه‌ها دنبال کرده باشید، حتما به یاد دارید زمانی را که مدیران شرکت مخابرات در ارائه خبرهایی دال بر تبدیل ودایع مشترکان به سهام از یکدیگر پیش دستی می‌کردند. (نزدیک به همین یک سال و نیم پیش). به این خلاصه خبرها توجه کنید:
وفا غفاریان در نخستین روزهای سال 86 و در گفتوگویی ودايع مشتركان مخابرات ايران را به عنوان امانت نزد مخابرات تلقی کرده و اظهار کرده بود که تغييري در قيمت آنها ايجاد نشده است. نکته‌ای که در آن گفت‌و‌گو از سوی غفاريان مطرح شد آن بود که هر زمان اين ودايع تبديل به سهام شود، قيمت آن نيز به روز محاسبه و سود به آنها تعلق مي‌گيرد. بعد از نخستین اظهار نظر در این مورد اوایل اردیبهشت ماه 86، صابرفیضی مديرعامل شركت مخابرات ايران جزئيات سهامدار شدن بيش از 38 ميليون مشترك تلفن ثابت و همراه دولتي را اعلام كرد. فيضي در گفتوگویی در خصوص نحوه انصراف و بازپس‌گيري ودايع توسط مشتركان نيز گفت: «افرادي كه تمايلي به سهامدارشدن در شركت مخابرات ايران ندارند، مي‌توانند به دفاتر مشتركان تلفن همراه مراجعه و نسبت به تكميل فرم اقدام كنند و به اين وسيله عدم تمايل خود را براي سهامدار شدن شركت ارتباطات سيار اعلام كنند. مشتركان تلفن ثابت نيز مي‌توانند با شماره 190 تماس گرفته و از جزئيات اين امر آگاه شوند.»
اما مهم‌ترین بخش صحبت‌های فیضی به بعد از انصراف مشترکان از دریافت سهام باز می‌گشت. به گفته او كساني كه از دریافت سهام منصرف شده‌اند، مبلغ وديعه خود را دريافت خواهند كرد و سيم‌كارت دولتي از اين افراد پس گرفته خواهد شد. همین امر باعث شد تا این موضوع از سوی مشترکان پیگیری نشود. بعد از چندي وفا غفاریان، معاون وزير ارتباطات و فناوري اطلاعات برای باری دیگر و در گفتوگویی با تاكيد بر اين كه ارزش واقعي سهام مشتركان تلفن همراه در بورس به مراتب بيشتر از ارزش مادي آن است، گفته بود که با ورود شركت ارتباطات سيار به بورس، به سهام مشتركان سالانه سود تعلق مي‌گيرد. بعد از اظهار نظر مدیران مخابرات ایران نوبت به مسوولان سازمان خصوصی‌سازی رسید. اولین اظهار نظر به رییس این سازمان یعنی غلامرضا حيدري کرد زنگنه تعلق داشت. وی با بيان اين كه کميته‌اي تشکيل شده که در مورد تبديل ودايع مردم به سهام تصميم‌گيري کند، اظهار كرده تبديل ودايع مردم به سهام تنها به عنوان يک گزينه در کميته مطرح است.
علی رحمانی، مديرعامل شركت بورس اوراق بهادار نیز در آن زمان به مشتركان مخابرات توصيه كرده بود كه از فرصت پيش آمده استفاده كرده و ودايع تلفن همراه و ثابت خود را به سهام تبديل كنند. اما بعد از اعلام نظرهایی از این دست صابرفیضی که پیش از این گفته بود در صورت ورود ودایع مشترکان به بورس به آن سود تعلق می‌گیرد، در گفتوگویی بیان کرد: «بر اساس قوانين بابت وديعه مشتركان به آنها سود پرداخت نمي‌شود.» وي در آن زمان تاكيد كرد كه شركت مخابرات ايران تا پايان تيرماه نظرات تمامي مشتركان را جمع‌آوري مي‌كند، اما بدون ترديد براساس قوانين موجود نمي‌توان بابت اين وديعه‌ها به مشتركان سود پرداخت كرد.
تقریبا اوایل شهریور ماه 86 بود که تبدیل ودایع مشترکان به سهام از سوی اسماعیل غلامی، معاون سازمان خصوصی‌سازی منتفی شد. وی با استناد به ماده واحده‌اي كه سنوات گذشته مجلس شوراي اسلامي تصويب كرده، تبديل اين ودايع را جزو حقوق عمومي دانست و هرگونه نقل و انتقال يا تبديل آنها به سرمايه را تنها با اجازه قانون مجاز شمرد. به دنبال این اظهار نظر، صابرفیضی، مديرعامل مخابرات ايران نیز گفت كه مخابرات هيچ‌گاه وعده‌اي به مشتركان براي تبديل ودايع آنها به سهام نداده است! به همین سادگی پرونده ودایع مشترکان و تبدیل آن به سهام بسته شد و اين سوال برای همیشه بدون پاسخ ماند که چطور یک شبه نظر مدیران شرکت مخابرات ایران نسبت به این موضوع چرخشی 180 درجه‌ای داشت؟ آیا به‌رغم اینکه برخی مراجع عظام نیز نسبت به تبدیل ودایع به سهام عقاید خود را عنوان کرده بودند تنها استناد به ماده واحده سنوات گذشته مجلس این امر را منتفی کرد؟
اما مهرماه سال 86 اظهارنظر دیگری در خصوص ودایع مشترکان صورت می‌گیرد. این بار مومن‌بالله، معاون حقوقی و پارلمانی وزارت آي‌سی‌تی مدعی می‌شود که چنانچه ودایع مشترکان مخابرات به سهام تبدیل نشود، به طور قطع به آنها بازگردانده نخواهد شد. وی با بیان این که ودایع مردم به صورت سپرده در اختیار مخابرات قرار دارد، می‌گوید: «سازمان خصوصی‌سازی تاکنون نتیجه قطعی در خصوص تبدیل ودایع مشترکان مخابرات به سهام ارائه نکرده و تنها یک مقام در این سازمان تبدیل ودایع به سهام را منتفی اعلام کرده است.» وی با تاکید بر اینکه از ودایع مشترکان تاکنون، جهت توسعه شبکه مخابراتی کشور سرمایه‌گذاری شده است و این امر درآمدزایی کشور را در بر داشته تصریح کرد: باید از خصوصی‌سازی مخابرات مشترکان نیز منتفع شوند. در آخر قرار شد سران سه قوه در این مورد تصمیم‌گیری کنند که باز هم خبری از این تصمیم‌گیری و نشست پیرامون این موضوع منتشر نشد.
سهامداران بیدار
جدا از بحث ودایع، نحوه و تقسیم سهام نیز امروز به یکی از ابهامات این واگذاری تبدیل شده است. کارشناسان در این باره می‌گویند نخست، برابر با ابلاغیه اصل 44 قانون اساسی 20 درصد از سهام شركت‌های دولتی در دست دولت باقی می‌ماند و سپس با اجابت درخواست رییس‌جمهور، توسط مقام معظم رهبری، 40 درصد از سهام نیز به عنوان سهام دولت واگذار می‌شود و 5 درصد از سهام به عنوان سهام ترجیحي میان كاركنان تقسیم می‌شود، 5 درصد نیز برای كشف قیمت به عنوان IPO در بورس به فروش می‌رسد؛ پس می‌ماند 30 درصد. حال اگر این 30 درصد به صورت بلوكی (دربست) عرضه شود، در مورد شركت مخابرات ایران دارای ارزشی حدود پنج میلیارد دلار است، پرسش اصلی این است كه چه كسی حاضر است پنج میلیارد دلار خود را در شركتی سرمایه‌گذاری كند كه هفتاد درصد از سهام آن و به همین نسبت قدرت تصمیم‌گیری در آن، از اختیار او ساقط است؟ آیا واقعا به این شکل واگذاری می‌توان گفت خصوصی‌سازی؟
به هر حال آنچه مسلم است آن است که بورسی‌ها به آن آسانی‌ها که مخابراتی‌ها فکر می‌کردند، حاضر به تسلیم در برابر این نوع نگرش‌ها نیستند. قرار بود شرکت مخابرات ایران دی ماه و بعد از آن تا پایان سال 86 وارد بورس شود. اما هنوز هم تاریخ این واگذاری به‌رغم برگزاری جلسه معارفه کارگزاران به تعويق می‌افتد. شاید نحوه اداره و پاسخ‌هایی که در همان جلسه معارفه به کارگزاران داشته نیز بی تاثیر در این داستان نباشد. به هر حال شواهد امر گواه بر این ادعا است که سرمایه‌گذاران بورسی با کارشناسان و خبرنگاران حوزه مخابرات خیلی تفاوت دارند. آنها به راحتی با دلایلی مبهم توجیه نمی‌شوند. بالاخره صحبت از پول است. شاید به دست آوردن پول و ثروت با سرمایه‌گذاری از راه ودایع مشترکان برای مخابراتی‌ها کار آسان و به راحتی آب خوردن باشد اما قطعا سهامداران بورس اوراق بهادار ثروت خود را به راحتی به دست نیاورده‌اند که بخواهند به راحتی ...
